Między Rosją a Turcją w drugiej połowie XVIII w. (lata 80-te) zaistniał konflikt, który groził nawet wybuchem wojny. Polski dwór królewski wraz z magnacką opozycją zaproponował Rosji zawarcie sojuszu. Obóz magnacki, do którego należeli m.in. Franciszek Dmochowski, Hugo Kołłątaj i Ignacy Potocki, dążył do wzmocnienia władzy monarchy oraz pragnął wprowadzenia w Polsce republiki królewskiej, a także niezależnej od władzy króla formacji zbrojnej złożonej ze szlachty.
Te wydarzenia stanowiły podstawę do zwołania Sejmu, który został nazwany Czteroletnim z racji długości trwania jego kadencji. Sejm rozpoczął obrady 10.1788r. Stanisław Małachowski został wybrany marszałkiem, a większością w Sejmie dysponował obóz magnacki. W trakcie obrad podjęto wiele uchwał, które miały pomóc w reformie państwa. Postanowiono zwiększyć liczbę żołnierzy do 100tys, ale wkrótce liczbę tę zredukowano do 65tys. Wprowadzono nowe podatki: ofiarę 10 grosza pobieraną od dochodów szlachty i ofiarę 5 grosza, którą uiszczać mieli duchowni. Zniesiono także radę Nieustającą i ukrócono samowolę hetmanów. Szlachtę, która nie posiadała ziemi, pozbawiono prawa zasiadania w sejmikach, a decyzje miały zapadać tam większością głosów. Sejm Czteroletni przyjął także Ustawę o miastach, zgodnie z którą miasta królewskie zyskały samorząd, własne sądownictwo oraz nietykalność majątkową. Na mocy postanowień Sejmu mieszczanie mieli prawo zasiadania w sejmie (24) oraz uzyskali możliwość otrzymania tytułu szlacheckiego.
Największym dokonaniem Sejmu było uchwalenie Konstytucji 3 Maja 1791r. Prace nad projektem prowadzone były w pełnej konspiracji od 1788rr. przez Małachowskiego, Kołłątaja i Potockiego. Konstytucja wprowadzała w Polsce monarchię konstytucyjną oraz trójpodział władzy. Władza ustawodawcza miała należeć do Izby Poselskiej i Senatu. Zniesiono liberum veto oraz instrukcje poselskie, a decyzje miały być podejmowane większością głosów. Kadencję sejmu ustalono na 2 lata, a co 25 lat miał się zebrać sejm, by wprowadzić konieczne zmiany w ustawie zasadniczej. Władzę wykonawczą powierzono królowi i Straży Praw złożonej z prymasa oraz ministrów: policji, spraw zagranicznych, spraw wewnętrznych, wojny i skarbu. Członkowie Rady byli mianowani przez monarchę. Ministrowie ponosili odpowiedzialność za swoje decyzje przed sejmem. Twórcy Konstytucji zrezygnowali z wyboru króla i wprowadzili zapis o dziedziczeniu tronu w dynastii saskiej. W wypadku jej wymarcia, sejm miał prawo wybrać kolejną dynastię rządzącą. We władzy sądowniczej również przeprowadzono zmiany. Utworzono sądy stanowe oraz I instancji. Religią panującą ustanowiono katolicyzm, ale inne wyznania były przez państwo tolerowane. Zniesiono podział na Koronę i Wielkie Księstwo Litewskie poprzez wprowadzenie jednych wspólnych instytucji-skarbu, wojska i rządu.
