Przyczyny, w wyniku których doszło do wybuchu powstania Bohdana Chmielnickiego:
- Kozacy była to siła społeczna Ukrainy naddnieprzańskiej. Pochodzili ze zbiegłych rosyjskich i polskich chłopów, ludności Ukrainy, podupadłej szlachty oraz mieszczan. Zamieszkiwali tereny nad rzeką Dniepr. W wyniku zagrożenia ze strony Tatarów tworzyli organizacje wojskowe, na których czele stali atamani. Dowództwo Kozaków mieściło się na wyspie na rzece Dniepr. Nosiła ona nazwę Sicz.
- Jedną z przyczyn powstania były także konflikty z magnaterią. Tworzyła ona na Ukrainie małe ,,państewka" i miała zamiar podporządkować Kozaków a następnie zamienić ich w chłopów pańszczyźnianych.
- Za czasów Zygmunta Augusta i Stefana Batorego zostały utworzone oddziały tak zwanych Kozaków rejestrowych dla obrony granic Rzeczypospolitej. Dostali oni za to wolność osobistą i mieli wypłacany żołd. Kozacy dążyli jednak do powiększenia rejestru, gdyż tych którzy byli poza nim nadal traktowano jak chłopstwo pańszczyźniane.
- Król Władysław IV chciał doprowadzić do konfliktu z Turcją. Obiecywał Kozakom, że zwiększy rejestr. Od roku1646 prowadzono przygotowania do wojny, w tym także zaciąg wojskowy. Jednak sejm nie wyraził zgody na wojnę, dlatego Kozacy czuli się oszukani.
- Różnice wyznaniowe, językowe, obyczajowe jakie panowały na Ukrainie.
- Tradycje walk na Ukrainie, sięgające XVI wieku.
- Osobisty zatarg Bohdana Chmielnickiego, który był pisarzem wojsk zaporoskich z polskim magnatem Ten ostatni zajął majątek Chmielnickiego i zabił mu syna. Chmielnicki poczuł się tym bardzo dotknięty i cały swój gniew obrócił przeciwka Polsce.
- Wojna z Polską jawiła się jako walka o niepodległość narodową Ukrainy.
- Kozacy podpisali porozumienie z Tatarami, a Tatarzy bali się wojny z Polską o tereny znajdujące się na pograniczu.
Skutki powstania:
- Wewnętrzne oraz międzynarodowe osłabienie Polski.
- Wzrost potęgi Rosji i Turcji.
- Wykorzystanie wewnętrznych konfliktów Rzeczypospolitej przez wrogie jej państwa.
- Kozacki hetman Piotr Doroszenko w 1666 roku przekazał polską część Ukrainy jako lenno Turcji.
- Utracono znaczną część ziem wschodnich.
- Kozacy będący podanymi króla polskiego podjęli rokowania z Rosją, Szwecją i Siedmiogrodem.
- Iwan Mazepa opowiedział się w wojnie północnej po stronie Szwecji.
- Katarzyna II w 1775 roku zlikwidowała definitywnie Kozaczyznę zaporoską.
- Wpływ na kulturę i literaturę.
