Geneza rewolucji angielskiej
Jedną z głównych przyczyn wydarzeń rewolucyjnych w Anglii był konflikt pomiędzy monarchią a parlamentem. Monarchię reprezentowała dynastia szkockich Stuartów w osobie Jakuba I Stuarta oraz Karola I Stuarta. Władcy ci byli zwolennikami absolutyzmu i przeciwnikami wpływów parlamentu na rządy. Sami decydowali o zwoływaniu i rozwiązywaniu parlamentu. Nie starali się również o zgodę parlamentu na nałożenie nowych podatków.
W parlamencie powstała opozycja, którą tworzyli głównie purytanie. Obaj monarchowie oparli swe rządy na arystokracji, często zubożałej pod względem majątkowym oraz kościele anglikańskim. Kościół traktowali jako jeszcze jedno narzędzie swej władzy. Hierarchia kościelna, na czele, której stał arcybiskup Canterbury była całkowicie podporządkowana monarchom. Opozycja wobec Stuartów istniała nie tylko w parlamencie. Nie cieszyli się oni także sympatią społeczeństwa. Związana z monarchią szlachta feudalna (rodowa) przeżywała wówczas kryzys. Stawała się powoli warstwą anachroniczną, funkcjonującą w zmieniających się warunkach ekonomicznych i społecznych jeszcze na feudalnych zasadach.
Jej miejsce stopniowo zajmowała rodząca się w Anglii klasa średnia. W jej skład wchodziły dwie grupy. Pierwszą była nowa warstwa szlachty, zwana gentry. Szlachta ta angażowała się w działalność przemysłową, nowoczesne rolnictwo oparte na kapitalistycznej produkcji oraz handel. Drugą grupą była średnia burżuazja, która prowadziła podobną działalność ekonomiczną. Klasa średnia była warstwą ekspansywną i otwartą, sprzeciwiała się absolutyzmowi i ograniczeniom jej działalności przez monarchię. Po stronie monarchii stała szlachta feudalna, wielka burżuazja oraz arystokracja. Były to grupy konserwatywne i nie widzące potrzeby reform i ograniczenia królewskiego absolutyzmu. Należy jeszcze wspomnieć o konfliktach, jakie dzieliły nową i starą burżuazję (ich przedmiotem były wolności ekonomiczne) oraz nową i starą szlachtę a chłopów.
Wojna domowa w latach 1640-1649
Bunt wobec królewskiej tyranii rozpoczął się w Szkocji, a następnie objął też Anglię. W 1640 r. doszło do próby narzucenia wyznania anglikańskiego purytanom, stojącym w opozycji do anglikańskiego kościoła. W obliczu powstania Szkotów król zwołał parlament, licząc, że ten udzieli mu pomocy i niezbędnych środków na pacyfikację buntu w Szkocji. Tak się jednak nie stało. Pierwszy parlament (zwany "krótkim") obradował tylko niecały miesiąc, ponieważ wystąpiła na nim silna opozycja. Monarcha zwołał więc drugi parlament (zwany "długim"), który podjął rewolucyjne decyzje. Wprowadził ograniczenia w kompetencjach biskupów, mianował ministrów mających poparcie w społeczeństwie oraz przejął kontrolę nad podatkami i sprawami finansowymi państwa. W tych okolicznościach, w 1642 r., Karol I przystąpił do działań zbrojnych przeciw zwolennikom parlamentu. Przy królu stanęła szlachta feudalna oraz hierarchia kościoła anglikańskiego. Po stronie parlamentu opowiedzieli się purytanie zasiadający w parlamencie (tzw. "okrągłe głowy"), gentry oraz yeomeni. Najważniejszą rolę w obozie walczącym z monarchią odgrywał Oliver Cromwell, który został przywódcą rewolucjonistów. Wojska królewskie nie potrafiły sobie poradzić z tym buntem i ponosiły liczne klęski (np. pod Naseby). Monarcha dostał się do niewoli i wydano na niego wyrok śmierci (1649). W 1649 r. Anglia została ogłoszona republiką. Izba Lordów została zlikwidowana, a władza ustawodawcza znalazła się w rękach Izby Gmin. Parlament został znacznie uszczuplony, usuniętych zostało wielu posłów (stąd parlament "kadłubowy"). W okresie rewolucji doszło do rozszerzenia się nastrojów radykalnych w Anglii oraz znacznego ożywienia politycznego uboższych grup społecznych.
Anglia pod rządami Cromwella - Lorda Protektora Anglii (1653-1658)
W 1653 r. Cromwell przyjął tytuł - Lord Protektor Anglii. Został więc formalnym dyktatorem angielskiej republiki. Sprawował samodzielne rządy. Cromwell dążył do połączenia Szkocji i Irlandii z Anglią. Kraje te łączyć miała unia. Przystąpił więc do ataku na Irlandię, a potem na Szkocję. Zdecydował się na rozwiązanie parlamentu kadłubowego. Oparł administrację lokalną na wojsku. Ogromne znaczenie dla sytuacji gospodarki angielskiej miało uchwalenie aktu nawigacyjnego w 1651 r. Akt ten zabraniał importu do Anglii towarów z kolonii na statkach obcych, dopuszczając tylko okręty brytyjskie. W ten sposób Anglia, chroniąc własny handel, rozpoczęła budowę swego imperium kolonialnego i handlowego.
Powrót Stuartów
Republika w Anglii skończyła się wraz ze śmiercią Cromwella. Nowy parlament zadecydował o restauracji (przywróceniu) Stuartów na tron angielski. Do parlamentu wróciła także Izba Lordów. Tron w 1660 r. objął Karol II. Nowy monarcha zachował pewne zdobycze rewolucji i bardziej słuchał głosu parlamentu. Uwzględniał również w swej polityce interesy burżuazji i gentry. Jego politykę gospodarczą cechował merkantylizm. W okresie tym ukształtowały się w Anglii dwa stronnictwa polityczne - wigowie i torysi. Następca Karola II - Jakub II, prowadził już inną politykę. Próbował wzmocnić autorytet i uprawnienia władzy królewskiej oraz ograniczyć kompetencje parlamentu. Przeciw królowi powstała opozycja i w Anglii doszło do bezkrwawego przewrotu - tzw. sławetnej rewolucji. Zebrany nowy parlament uchwalił w 1689 r. "ustawę o prawach". Stała się ona podstawą nowego ustroju Anglii - monarchii konstytucyjnej.
