1. Epoka wielkich odkryć geograficznych

a) przyczyny:

- ujemny rozrachunek w wymianie handlowej z ówczesnym światem wschodnim

- potrzeba coraz większego pozyskiwania niewolników

- trudna sytuacja społeczno-ekonomiczna na Półwyspie Iberyjskim (a więc w Hiszpanii oraz Portugalii)

- opłacanie oraz sponsorowanie wypraw geograficznych przez ówczesnych europejskich władców szansą na wzrost prestiżu konkretnego państwa na forum Starego Kontynentu

- liczono, że wyprawy staną się źródłem bogacenia się europejskich krajów (i słusznie)

- wyprawy miały napędzać infrastrukturę gospodarczo-handlową Starego Kontynentu

- postęp w żeglarstwie, uczynienie go bardziej bezpiecznym

- budowanie nowego rodzaju statków, tzw. karawel

- skonstruowanie busoli

- większa dokładność w sporządzaniu map, rozwinięcie się sztuki oraz umiejętności kartograficznych

- chęć szerzenia wiary katolickiej na nowoodkrytych, pogańskich terenach

b) Przebieg:

- Krzysztof Kolumb - odkrywca kontynentu amerykańskiego, zwolennik teorii, iż płynąc na zachód można dotrzeć drogą morską do Indii; w dniu 3 sierpnia 1492 roku, na czele trzech okrętów (Santa Marii, Pinty oraz Niny), Kolumb wyruszył na podbój Nowego Świata; ponieważ żeglarz był przekonany, że ziemie do których zdołał dopłynąć to kontynent azjatycki, nadał im nazwę Indii Zachodnich, zaś ich mieszkańców określił mianem Indian; w roku 1493 pierwsza z pięciu wypraw Kolumba przybiła z powrotem do Hiszpanii, przynosząc Izabeli Kastylijskiej oraz Ferdynandowi Aragońskiemu uznanie na ówczesnych europejskich dworach

- Vasco da Gama - płynąc przez Ocean Atlantycki oraz Indyjski, w dniu 23 maja 1498 roku dopłynął do Indii, tym samym twierdzenie o istnieniu tzw. zachodniej drogi morskiej do Indii, stało się faktem i zostało urzeczywistnione

- Ferdynand Magellan - pierwszy człowiek, który w latach 1519-1522 zdołał opłynąć kulę ziemską dookoła

c) Skutki:

- wielkimi triumfatorami epoki wielkich odkryć geograficznych okazały się takie państwa Starego Kontynentu jak: Hiszpania, Portugalia oraz Anglia i Francja

- do roli hegemonów oraz wielkich imperialistów kolonialnych doby renesansowej urosły takie państwa jak: Hiszpania oraz Portugalia

- na skutek podbojów oraz drapieżnej kolonizacji na kontynencie amerykańskim likwidacji uległy prastare cywilizacje: Majów, Inków oraz Azteków, w ich miejscu pojawiło się zaś społeczeństwo tzw. nowego typu

- następstwem przybycia Europejczyków do Nowego Świata było zalanie jego mieszkańców chorobami cywilizacyjnymi

- w Ameryce rządni władzy i sławy mieszkańcy Starego Kontynentu, szerzyli ludobójstwo oraz niczym nieograniczoną przemoc

- wartość złota malała

- w Europie następował wzrost cen na wszelkiego rodzaju produkty

- z dnia na dzień rosło znaczenie krajów położonych w zachodniej części Starego Kontynentu

- kwitł handel oraz powstawały nowe szlaki oraz trakty handlowe

- na grunt europejski przeszczepiono uprawę takich roślin amerykańskich jak: ziemniaki, kukurydza czy ananasy

- w Ameryce zaczęto hodować takie zwierzęta jak: konie, kozy, owce czy bydło

- powstawały nowe ośrodki kolonizacyjne oraz miasta

- szerzenie kultury chrześcijańskiej, europejskiej w Nowym Świecie

- dążenie do jedności kulturowej oraz językowej

- większa dbałość o estetyczne walory sztuki sakralnej (np. poprzez wykorzystywanie złota w zdobnictwie kościelnym)

- obalenie tezy jakoby ziemia miała być płaska

- obalenie mitów o rzekomym istnieniu potworów na ziemiach dotąd nieodkrytych

- obalenie przekonania, że w strefie równikowej nie może tętnić życie, oraz że została ona wypalona przez słońce

- zdefiniowanie czym jest długość, a czym szerokość geograficzna

- szerzą się nauki empiryczne, wzrasta zainteresowanie klasycyzmem

- sztuka oraz nauka zyskują wielkie uznanie, ciesząc się coraz większym zainteresowaniem

- kwitnie geografia, geologia oraz kartografia

- konstruuje się coraz nowsze oraz coraz bardziej dokładne przyrządy badawcze

- na popularności zyskuje maksyma: Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce; rozwija się humanizm, w centrum rozważań człowieka znajduje się człowiek, jego życie, sposób funkcjonowania, przeżywane przez niego uczucia oraz emocje, jego fizyczność oraz anatomia; doceniony zostaje ludzki rozum, na popularności zyskuje teza, iż człowiek winien być wykształcony; lansowana jest teoria wolnościowa człowieka

- w roku 1450 wynaleziony zostaje druk

- kształtują się języki narodowe

- kwitnie mecenat twórczy i naukowy.

2. Reformacja:

- XVI-wieczny ruch o charakterze społeczno-religijnym wymierzony w ówczesny kościół katolicki, a nade wszystko w stojące na jego czele osoby duchowne

a) Niemcy i Marcin Luter:

- kolebką reformacji były Niemcy, gdzie powszechny sprzeciw budziły takie praktyki kleru jak: nepotyzm, symonia, rozwiązłość fizyczna, czy wszechpanujące przekupstwo

- przeciwko gorszącym zachowaniom niemieckiego kleru wystąpił niejaki Marcin Luter, który w roku 1517 podał do wiadomości publicznej tzw. 95 tez

- Luter wytykał duchownym kupczenie odpustami; zaprzeczał jakoby fundamentalnym źródłem wiary chrześcijanina było Pismo Święte; podważał potrzebę istnienia zgromadzeń zakonnych, uznając, że o zbawieniu człowieka decyduje jego wiara, a nie lepsze lub gorsze działania; Luter propagował zniesienie celibatu oraz utrzymanie w kościele jedynie takich sakramentów jak: chrzest oraz komunia święta; odrzucił zwierzchnictwo papieża oraz kult świętych, domagając się tzw. taniej wspólnoty kościelnej

- pomimo wielkiej sympatii jaką Luter budził w niemieckim społeczeństwie, jego działań oraz poglądów religijno-społecznych nie popierali duchowni, żądając od reformatora bezwzględnego ich odwołania

- na tle sporu pomiędzy papiestwem (oraz szeroko rozumianym kościołem) a Lutrem, doszło w roku 1524 w Niemczech do wybuchu powstania chłopskiego, na jego czele stanął niejaki Tomasz Munzer; wkrótce po rozpoczęciu rebelii powstańcy zostali rozbici

- do kolejnych wystąpień, tym razem wyłącznie na tle religijnym, doszło w Niemczech w latach 1546-1547

- ostatecznie spór pomiędzy zwolennikami oraz wyznawcami Lutra (czyli protestantami) a katolikami doszło w Niemczech w roku 1555; w pokoju tzw. augsburskim jako obowiązującą przyjęto bowiem zasadę Czyj kraj, tego religia (prawo wyboru wyznania leżało w geście panów, ale nie przeciętnych, ubogich obywateli)

b) Szwajcaria i Urlich Zwingli:

- najbardziej znanym szwajcarskim reformatorem był Urlich Zwingli, zwolennik głoszonych przez Lutra poglądów oraz tez

- z nastaniem roku 1531 w Szwajcarii wybucha wojna o podłożu religijnym, podczas której, w bitwie pod Kappel, Zwingli stracił życie

c) Niderlandy:

- na skutek dominacji hiszpańskiej na ziemiach niderlandzkich, w roku 1566 doszło do rebelii miejscowej ludności, rebelii która z czasem przekształciła się w otwartą wojnę

- ostatecznie w roku 1609, na skutek podpisanego rozejmu, utworzone zostały zjednoczone oraz niepodległe Niderlandy

d) Francja i Jan Kalwin:

- początki działalności Jana Kalwina związane były ze Szwajcarią oraz Niderlandami

- to właśnie w Genewie Kalwin utworzył swoją pierwszą gminę wyznaniową (tzw. wzorcową republikę chrześcijańską)

- w Genewie napisał także swoją pracę zatytułowaną Nauka Religii Chrześcijańskiej

- Kalwin podobnie jak Luter odrzucał zwierzchnictwo papieża, rezygnował z istnienia hierarchii duchownych w kościele, z celibatu oraz z większej części powszechnie uznawanych sakramentów; Pismo Święte było w przekonaniu reformatora źródłem norm traktujących tak o życiu, jak i o wierze; swoją naukę opierał o przekonanie, że każdy człowiek został przez Boga naznaczony bądź do zbawienia, bądź do potępienia, nic ani nikt nie mógł tego przeznaczenia odmienić (predestynacja); Kalwin celebrował życie w skromnych oraz surowych warunkach, niemniej jednak nie przekreślał bogactwa (o ile pochodziło ono z uczciwej, a nade wszystko własnej pracy); ujemną stroną kalwinizmu był brak poszanowania dla innych wyznań oraz religii, nierzadko przybierający postać nienawiści

- wyznawców Jana Kalwina określa się mianem hugenotów, rekrutowali się oni najczęściej spośród mieszczan i szlachty.

Kontrreformacja:

- ruch w kościele katolickim, mający na celu walkę z szerzącą się w Europie reformacją, oraz zakładający reformę wewnętrzną duchowieństwa

- organem będącym symbolem dokonujących się w kościele zmian, był zwołany w roku 1545 Sobór Trydencki (obradujący do roku 1563)

- do osiągnięć Soboru należało: uznanie wszystkich protestantów za heretyków; sformułowanie podstawowych dogmatów wiary chrześcijańskiej; utrzymanie kultu maryjnego, oraz kultu osób świętych; potwierdzenie zasady, że o zbawieniu człowieka decydują silna oraz szczera wiara, jak również popełniane czyny; zdecydowano także, że młodzi duchowni winni się kształcić, że powinni oni przestrzegać surowej dyscypliny oraz być posłuszni wobec przełożonych

- podczas Soboru zaistniał spór pomiędzy zwolennikami tezy, że to papież winien sprawować nadzór nad Soborem (kurialiści), a zwolennikami przekonania, że to Sobór winien nadzorować prace papieża (koncyliaryści)

- do walki z herezją powołano do życia tzw. Święte Oficjum, popularnie zwane inkwizycją; od tego czasu na palących się niemal w każdym zakątku Europy stosach ginęli ludzi, którzy śmieli wyznawać religię inną niż katolicka; powszechnie odbywały się procesy "czarownic" oraz wyznaniowych odszczepieńców; niewinną krew przelewano podczas tortur oraz na wspomnianych, dymiących się stosach

- w roku 1559, jako kolejne narzędzie walki z herezją, stworzono Indeks Ksiąg Zakazanych.