XVI w. był okresem wielu ważnych zjawisk i przemian, które dotknęły niemal wszystkich dziedzin życia ówczesnej Europy i jej mieszkańców oraz gruntownie i pod wieloma względami odmieniły obraz europejskiego kontynentu. Do najważniejszych wydarzeń, które stały się impulsem dla zmiany oblicza Europy należy zaliczyć powstanie i rozwój humanizmu, wynalazek druku, dążenie do reformy religii. Obok tych zjawisk nie może braknąć miejsca dla wielkich odkryć geograficznych, które miały miejsce w XV i na początku XVI w.
Największe zasługi w tych odkryciach przypadły w udziale Hiszpanom i Portugalczykom. Do głównych przyczyn, dla których zdecydowano się na te dalekomorskie wyprawy należała chęć zdobycia metali szlachetnych, których ilość w Europie XV w. znacznie spadła; było to efektem wyeksploatowania kopalni srebra w Europie środkowej oraz kopalni złota w Zatoce Gwinejskiej. Poza tą ekonomiczną przyczyną impulsem dla podjęcia wielkich wypraw była chęć zdobycia przypraw i nowych roślin oraz chęć niesienia chrześcijaństwa obcym ludom, które nie znały jeszcze Ewangelii.
Żeglarze, podejmując się zamorskich wypraw wykorzystali znaną już sobie wiedzę dotyczącą kartografii i nawigacji, przy czym pewne wynalazki, takie jak kompas oraz rozwój techniki budowy okrętów ośmielił ich do podjęcia tego wyzwania.
Wielkie odkrycia miały ogromne konsekwencje nie tylko dla obrazu Europy, ale także całego świata. Z najważniejszych należy wymienić powstanie wielkich imperiów kolonialnych Portugalii i Hiszpanii. Portugalczycy na opanowanych przez siebie terenach rozciągających się od Azorów po Filipiny i Indonezję, zakładali szereg faktorii handlowych. Faktorie te miały charakter silnie ufortyfikowanych portów. Spełniały one funkcję portów przeładunkowych dla statków handlowych i stanowiły wielkie centra handlowe. Stacjonowała w nich także flota wojenna, której zadaniem była ochrona monopolu handlowego Portugalczyków i zwalczanie ewentualnej konkurencji z Europy, jak i z Azji. Inaczej organizowali podbite przez siebie obszary Hiszpanie. Podboje Hiszpanów miały zresztą, w przeciwieństwie do portugalskich, charakter spontaniczny i prowadzili je samodzielnie różni zdobywcy. Hiszpanie najpierw zatem zajęli Wielkie Antyle (1492-1519), następnie Meksyk, gdzie podporządkowali sobie lud Azteków (Hernan Cortes w latach 1519 - 1521), a wreszcie Peru, gdzie podbili lud Inków (Francisco Pizarro w latach 1531 - 1533). Hiszpanie założyli na tych terenach kolonie, z których głównie czerpali złoto i srebro. Głównym źródłem tych surowców po złupieniu skarbców Azteków oraz Inków stała się eksploatacja kopalń złota i srebra, którą zajmowali się wicekrólowie, mianowani na zarządców kolonii przez monarchów Hiszpanii.
Kolejnym skutkiem eksploatacji Nowego Świata był znaczny napływ metali szlachetnych do Europy. Wskutek tego ich ilość w Europie wzrosła u schyłku XVI w. w przypadku złota dwa razy, a srebra trzy, a nawet cztery razy. Skutkiem tego wzrostu był wzrost cen towarów przemysłowych. Bardziej jednak od cen artykułów przemysłowych wzrosły ceny żywności. Dotknęło to szczególnie najniżej usytuowane warstwy społeczne (zwłaszcza zależnych chłopów i najemnych robotników miejskich), nastąpiła pauperyzacja tych grup społecznych. Łatwej sytuacji nie miała także szlachta, ponieważ jej wydatki rosły szybciej niż dochody uzyskiwane z uprawy ziemi. Natomiast mieszczaństwo dużych miast handlowych, bankierzy, właściciele manufaktur czy armatorzy czerpali z tej sytuacji i rozkwitu handlu ogromne zyski.
Zmiany jakie zaszły w wyniku wielkich odkryć miały również ogromne znaczenie dla rozwoju handlu. Handel lądowy ustąpił szlakom atlantyckim, a główne znaczenie zyskały miasta handlowe znajdujące się na wybrzeżu Oceanu Atlantyckiego. Lizbona, Sewilla i Antwerpia wyrosły na światowe potęgi gospodarcze posiadające niemal monopol na handel produktami kolonialnymi z resztą Starego Kontynentu. Znacznie natomiast zmniejszyło się znaczenie portów śródziemnomorskich.
