Pod względem gospodarczym wiek XVI w Polsce nazywany było okresem: folwarczno - pańszczyźnianym. Określenie wywodziło się od utworzonego w tym czasie folwarku pańszczyźnianego, który był zorganizowany w taki sposób, aby przynosić jak największe zyski. W Xvi w. doszło do znacznego wzmocnienia się stanu szlacheckiego, który zdołał zgromadzić spore majątki. Było to możliwe wraz z rozwojem osadnictwa oraz zajmowaniem tzw. obszarów niczyich ("pustek"). Wykupywane dosyć duże obszary ziemi wraz z folwarkami sołtysimi. Nie bez znaczenia pozostawał również fakt odzyskania Pomorza Gdańskiego, a wraz z nim wzrost liczby ludności. Jednocześnie doszło do zwiększenia się zapotrzebowania na płody rolne i produkty spożywcze. Rynki wewnętrzne uległy otwarciu, a w związku z tym zintensyfikowano działania eksportowe, głównie jeśli chodzi o zboże. Okres ten przyniósł spadek wartości pieniądza, a wraz z nim, wzrost wartości ziemi. System folwarczny znalazł korzystne warunki rozwoju, ze względu na nieodpłatną pracę chłopów, obciążonych obowiązkiem pańszczyźnianym. W skład folwarku wchodziło najczęściej kilka wsi, dlatego też łatwo sobie wyobrazić, jakie znaczenie miała w tym przypadku darmowa siła robocza.
Chcąc podać definicję folwarku pańszczyźnianego należałoby wymienić jego najbardziej charakterystyczne cechy. Było to zatem gospodarstwo dużych rozmiarów (około 60- 80 hektarów), którego właściciel wywodził się ze stanu szlacheckiego. Działalność takiego gospodarstwa opierała się w dużej mierze na darmowej pracy całych rodzin chłopskich, które najczęściej były niesprawiedliwie wykorzystywane przez szlachtę do rozwoju produkcji rolnej i pomnażania dóbr. Obowiązek pańszczyźniany polegał na konieczności odpracowania określonej liczby dni (od jednego do kilku) na polu właściciela folwarku w zamian za posiadany łan ziemi, do której był "przypisany". W praktyce oznaczało to obowiązek pozostawania przez całe życie w tym samym miejscu. Owszem zdarzały się ucieczki do miast, jednak proceder ów określany był mianem "zbiegostwa chłopów" i traktowany jako czyn zagrożony karą. Widać zatem wyraźnie, iż życie ówczesnych chłopów nie było łatwe, a utrudniał je fakt, raku jakichkolwiek perspektyw i możliwości poprawy czy zmiany zarówno własnego losu, jak i losu własnej rodziny. Zgodnie z obowiązującym prawem tylko jedno chłopskie dziecko mogło chodzić do szkoły, pozostałe były pozbawione tej szansy. Trudności związane z codziennym życiem, a także bieda i choroby, przyczyniały się do zmniejszania wydajności pracy chłopów oraz do ich większej skłonności do ucieczek.
Wśród poszczególnych typów folwarków wyróżniano:
- folwarki zbożowe, oraz
- folwarki o szerszym profilu produkcji.
Pierwszy typ cechowało nastawienie na rynki wewnętrzne, a podstawę produkcji stanowiło zboże, które spławiano najczęściej nurtem rzecznym (Bug, Wisła) uważając ten rodzaj transportu za najtańszy i najbardziej bezpieczny. Drugi z wymienionych typów folwarku charakteryzował się rozszerzaniem produkcji na chów zwierząt, prowadzenie stawów rybnych czy hodowlę pszczół i utrzymywanie pasiek.
Aż o końca XVI w. Polska gospodarka zasłużyła sobie na miano: spichlerza Europy, co świadczyło o skali produkcji, wydajności rolnictwa oraz prawdopodobnie również o wysokiej jakości eksportowanych towarów. Znaczącym elementem rozwoju była dobra kondycja miast usytuowanych w pobliżu rzek, których korytami odbywał się transport. Kolejną z cech prowadzonej przez szlachtę gospodarki jest brak inwestycji i ekstensywność, co oznacza, że produkcja swój wzrost zawdzięczała nie zwiększaniu wydajności z posiadanej powierzchni lecz pomnażaniu areału upraw. Z tamtego okresu pochodzą targowiska, które w wielu miejscach przetrwały do dziś, odbywające się najczęściej w środy i w piątki. Były to miejsca, gdzie można było zarówno nabyć, jak i sprzedać określone płody rolne. Wraz z rozwojem przywilejów szlacheckich podupada stan mieszczański. Tzw. "złoty wiek" polskiej gospodarki skończył się wraz z pojawieniem się tańszego zboża rosyjskiego, a pasmo wojen dotykających Europę, przyczynia się do jej upadku.
