Religia Starożytnego Egiptu:

W starożytnym Egipcie panowało wielobóstwo. Poszczególne jednostki administracyjne zwane nomami czciły różnych bogów. Najważniejszymi był bóg słońca Re, bóg nieba Horus, bóg świata umarłych Horus. Do dużego znaczenia dochodziły bóstwa miast, których pozycja umacniała się w danym okresie, jak np. bóg Teb Amon. W XIV wieku p.n.e. reformy religijnej dokonał Amnehotep IV. Ogłosił on najwyższym bogiem Atona, boga tarczy słonecznej. Sam na jego cześć przyjął imię Echnatona. Celem reformy było ograniczenie wpływów kapłanów tebańskiego boga Amona. Echnaton chciał, by uznać Atona za najwyższego boga, jego poczynania jednak nie spotkały się ze zrozumieniem społeczeństwa egipskiego, dlatego Echnaton musiał zrezygnować z reformy a jego następca przywrócił poprzednie porządki.

Egipcjanie przedstawiali swych bogów pod postacią zwierząt, ludzi z głową zwierzęcia lub pod postacią ludzką. Wierzono w życie pośmiertne, dlatego konieczne było zachowanie ciała, stąd proces mumifikacji zwłok. Cały proces postępowania po śmierci i wszelkie związane z tym rytuały opisywała "Księga Umarłych". Spisywana była ona na papirusach i składana razem z umarłym do grobu. Zmarły musiał przebrnąć przez pełna pułapek drogę, przejść przez sąd bogów id dopiero mógł dotrzeć do świata wiecznej szczęśliwości, o której w gruncie rzeczy niewiele wiadomo.

W ciągu roku obchodzono wiele świąt ku czci bogów. Posągi bóstw wynoszono wtedy ze świątyń a wierni składali im publicznie hołd. Jeśli doznali szczególnej laski od któregoś z bogów swoje podziękowanie wypisywali na kamiennej steli.

Faraonowie wznosili dla siebie ogromne grobowce zwane piramidami. Największe z nich - piramidy Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa znajdują się w Gizie. Były to budowle w kształcie ostrosłupów, w których w głównym pomieszczeniu czyli komorze grobowej składano mumię faraona. Piramidy budowano na przestrzeni kilkudziesięciu lat, były ogromnym przedsięwzięciem budowlanym, do którego angażowano całe rzesze architektów, budowniczych oraz chłopów. Piramidy były budowane z ogromnych bloków kamiennych spławianych najpierw Nilem a następnie przewożonych na platformach wyposażonych w płozy. Zaskakuje nie tylko wielkość piramid, ale precyzja ich wykonania. Na ogromne wysokości musiały być podnoszone za pomocą dźwigów. Piramidy wznoszone były tylko i wyłącznie ze względów prestiżowych władców egipskich, którzy w ten sposób chcieli sobie zyskać nieśmiertelną sławę.

Religia Sumerów:

W społeczeństwie Sumerów panowała wiara w wielu bogów, z których najwyższym był An, bóg niebios. Kolejny w hierarchii Enlil zaradzał atmosferą kontrolował życie na ziemi i nadzorował władców. Enki uważany był za stwórcę ludzi, był panem wód śródlądowych i opiekunem intelektu. Inana, zwana Isztar była boginią miłości i wojny. Przedstawiana jako uosobienie kobiecości była i miłą i słodką jak i kapryśną i złośliwą.

Również i Sumerowie stworzyli mity na temat swoich bogów, a Akadowie włączyli do ich grupy nowe bóstwa. Wierzono, że przed stworzeniem ludzi to bogowie wykonywali wszystkie prace. Na prośbę bogów to Enki stworzył ludzi, którzy mieli pracować i służyć bogom. Religia Sumerów inaczej niż w Starożytnym Egipcie kształtowała też postawy etyczne. Ludzie nagradzani byli przez bogów za właściwe zachowanie zgodne z tekstem "Rady Mądrości". Jego nakazem było czynienie dobra w zamian za doznane zło. Życie po śmierci wyobrażano sobie jako smutne i ponure, jednak dotarcie do krainy śmierci było lepszym rozwiązaniem dla duszy niż niestanne błąkanie się w zaświatach. Marzono więc o nieśmiertelności iw ocznym życiu, by uniknąć smutnego losu po śmierci. Marzenia te odzwierciedla "Epos o Gilgameszu".

Ze względu na znaczną pobożność panującą pośród społeczności sumeryjskiej budowano bogom liczne świątynie. Typowym przykładem architektury sumeryjskiej były zigguraty, czyli wielopłaszczyznowe świątynie. Najsłynniejszy ziggurat znajduje się w Babilonie. Wznoszone były z cegły, dlatego też niewiele z nich dotrwało do dzisiejszych czasów.

Wierzenia starożytnych Greków:

Religia starożytnych Greków to religia politeistyczna skoncentrowana na życiu doczesnym, nie zajmująca się kwestiami życia po śmierci, oparta o liczne rytuały i ceremonie.

Bogowie greccy byli nieśmiertelni, ale nie byli istotami wiecznymi, wszechwiedzącymi i wszechmocnymi, zamieszkiwali na górze Olimp. Naczelnym bogiem był Zeus, bóg nieba, opiekun władców i urzędników. Światem podziemia zarządzał Hades i Persefona. Posejdon rządził morzami i wodami. Każdy z bogów opiekował się określonym rodzajem spraw, Hermes był bogiem złodziei, oszustów, pasterzy i stad bydła, dróg, granic, skrzyżowań, nocnych schadzek miłosnych. Hefajstos opiekował się kowalstwem i ogniem, Atena była boginią mądrości i wojny, rzemiosła, tkalnictwa i przędzalnictwa. Apolla czczono jako boga słońca i sztuki, Asklepios opiekował się medycyną i wyroczniami, Artemida była boginią łowów, dzikiej przyrody a także opiekowała się kobietami, Demeter była boginią urodzajnej przyrody i płodności, Dionizos to bóg dzikiej przyrody, wina, winorośli. Istniało mnóstwo innych bogów, herosów, nimf, boginek, satyrów. Zwykle bogowie byli niewidzialni, a gdy objawiali się ludziom byli zwykle pięknymi, młodymi, potężnymi. W bliższy kontakt z bogami wchodzono w trackie misteriów, kiedy przechodzono przez kolejne stopnie wtajemniczenia.

Kult bogów nadzorowali kapłani, którzy opiekowali się świątyniami i organizowali przebieg obrzędów religijnych. Kapłani nie stworzyli jednak odrębnego stanu cieszącego się wyjątkowym prestiżem i pozycją, wybierani byli zwykle na określony czas tak jak urzędnicy. Pochodzili zwykle z rodzin arystokratycznych. Ofiary składano głównie ze zwierząt - bydła, kóz, owiec. Krew zwierząt ofiarnych wylewano na ołtarz boga, część mięsa przeznaczano na ucztę dla uczestników obrzędu, część ofiarowaną bogu spalano. Jako ofiarę składaną na ołtarzu dopuszczano też zboże, wypieki, mleko, kwiaty. Dla bogów wylewano też na ziemię wodę, wino, mleko. O bogach tworzono liczne opowieści zwane mitami, które śpiewano z akompaniamentem chóru.

Ważną rolę odgrywały też wyrocznie zlokalizowane w pobliżu świątyń, które objaśniały wolę bogów i przepowiadały przyszłość. Najważniejsza była wyrocznia Apollina w Delfach, gdzie przepowiedni dokonywała Pytia. Wróżono też z wnętrzności zwierząt, lotu ptaków, snów. Ku czci bogów obchodzono liczne święta, w trakcie których urządzano procesje do świątyni bóstwa, śpiewano pieśni i hymny, dekorowano posag bóstwa, organizowano zawody sportowe i muzyczne. Kulminacyjnym momentem świat było złożenie ofiary bogu, a następnie odbywano ucztę.

Religia starożytnych Rzymian:

Rzymianie podobnie jak Grecy wierzyli w bardzo dużą liczbę bóstw, wiele z nich było odpowiednikami bóstw greckich przeszczepionych na grunt religii rzymskiej. Tylko najważniejszych bogów przedstawiano pod postacią ludzką. Najważniejsi bogowie w Rzymie tworzyli tzw. triadę kapitolińską, był to Jowisz, Junona i Minerwa, którzy mieli swoją świątynię na Kapitolu. Ważną była też świątynia bogini Westy, w której płonął wieczny ogień, a jego wygaśnięcie utożsamiano z nieszczęściem dla Rzymu. Świątynią, kultem Westy i świętym ogniem opiekowało się sześć westalek pochodzących z najlepszych rodzin rzymskich. Rezygnowały one z życia prywatnego, mieszkały w okolicach świątyni, zachowywały dziewictwo. Westalki cieszyły się ogromnym prestiżem społecznym.

Nad całością spraw kultu w państwie nadzór sprawował najwyższy kapłan, pontifex maximus, który kontrolował wszystkie kolegia kapłańskie. Wolę bogów odczytywano dokonując tzw. auspicjów czyli wróżb z lotu ptaków. Auspicjów dokonywano przed podjęciem ważnych decyzji państwowych. Wyznaczano specjalny obszar kwadratu, na którym obserwowano liczbę ptaków i kierunek z jakiego nadlatywały.

Do bogów zanoszono różne prośby, dokonywano ofiary ze zwierzęcia, które zabijano przy ołtarzu. Jego wnętrzności palono a mięso spożywali uczestnicy ceremonii. Wierzono, ze gdyby zaniedbano składanie ofiar bogowie mogliby się na ludzi rozgniewać i pozbawić ich swej opieki. Pod koniec istnienia cesarstwa rzymskiego dużą popularnością zaczęły cieszyć się bóstwa wschodnie.

Chrześcijaństwo:

Chrześcijaństwo narodziło się w rzymskiej prowincji Judei w pierwszym wieku n.e. Judea była ściśle podporządkowana Rzymowi ale zarządzana przez lokalnych królów. Za panowania Heroda Wielkiego w Betlejem narodził się Jezus, który dał początek nowej religii- chrześcijaństwu. O życiu i czynach Jezusa opowiadają cztery ewangelie spisane przez jego uczniów. Był synem Marii i cieśli Józefa, gdy dorósł zaczął swoją działalność głoszenia dobrej nowiny. Przedstawiał się jako syn Boga, nawoływał do pokornego i dobrego życia, propagował miłosierdzie i sprawiedliwość, opowiadał o sądzie bożym po śmierci. Zgromadził wokół siebie uczniów, których nazywał apostołami. Mieli oni propagować jego nauki. Działalność Chrystusa zaniepokoiła władze rzymskie, które skazały go na śmierć przez ukrzyżowanie. Obawiały się skutków społecznych głoszonych nauk przez wywrotowego działacza religijnego. Wyznawcy nauki Chrystusa wierzyli, że po śmierci na krzyżu Chrystus dokonał zmartwychwstania i wniebowstąpienia. Po śmierci Chrystusa jego uczniowie zaczęli propagować nową religię na terenie całego cesarstwa rzymskiego. Jeden z apostołów, których Jezus wyznaczył na swego następcę na ziemi dotarł do Rzymu i stanął tam na czele gminy chrześcijan. Z czasem Rzym stał się siedzibą biskupa, który zyskał prymat nad wszystkimi innymi. Apostoł Paweł był autorem listów, które kierował do różnych wspólnot chrześcijańskich. Stanowią one integralną część Nowego Testamentu. Stary i Nowy Testament tworzą Biblię, czyli Świętą Księgę chrześcijan.

Chrześcijanie w I wieku n.e. zaczęli organizować się w gminy chrześcijańskie, których zwierzchnikiem był biskup. Obowiązki kapłańskie pełnił prezbiter a pomagał mu diakon.

Początkowo chrześcijanie w Rzymie doświadczali trudnego losu, traktowano ich nieufnie a nawet z wrogością. Uczyniono z nich obiekt odpowiedzialny za wszelkie niepowodzenia i klęski Rzymu. Gdy w 64 roku doszło do pożaru Rzymu, Neron zepchnął odpowiedzialność na chrześcijan i rozpoczął ich prześladowania. Do II wieku n.e. prześladowania nie były zbyt częste, a organizowało je raczej społeczeństwo rzymskie niż władze państwowe. Chrześcijan podejrzewano najgorsze zbrodnie, kanibalizm, zabijanie dzieci. Tych, którzy ginęli z rak rzymskich oprawców czczono jako męczenników, którzy na wzór Chrystusa oddawali swe życie za wiarę. Z czasem chrześcijaństwo otworzyło się na dorobek kulturowy Rzymu. Dochodziło do polemik między teologami chrześcijańskimi a poganami.

Kolejne prześladowania spadły na chrześcijan w III wieku. Było one inicjatywą głownie cesarzy, którzy twierdzili, że niepowodzenia cesarstwa spowodowane są zaniedbaniem kultu bogów i wprowadzaniem nowinek religijnych. Karano tych, którzy nie chcieli brać udziału w publicznych ceremoniach surowo karano. Kres tym represjom dał cesarz Galien. Spokój panujący do początku wieku IV pozwolił na rozwój liturgii, organizacji i doktryny chrześcijańskiej. W ciągu III wieku chrześcijanie zaczęli wtapiać się w społeczeństwo rzymskie, nie stanowili już elementu nowego i tak ostro atakowanego. Coraz częściej chrześcijanie piastowali urzędy państwowe i służyli w armii. Więcej chrześcijan było we wschodniej części cesarstwa, w zachodniej części duże ich skupiska były w Afryce i w Italii.

Pokojowe współistnienie chrześcijan zostało zakłócone na początku IV wieku, kiedy to cesarz Dioklecjan rozpoczął ich ostre prześladowania. Wydane w latach 303-304 edykty Konstantyna uderzały coraz mocniej w chrześcijan. Nakazano zniszczenie kościołów, usuwano chrześcijan z urzędów, musieli oddać wszystkie egzemplarze Pisma Świętego. Zaczęto aresztować kapłanów, a potem uderzono we wszystkich chrześcijan, bowiem nakazano publiczne złożenie ofiar bogom pod groźbą kary śmierci. Okres zwany "Wielkim Prześladowaniem" trwał kilka lat i doprowadził do olbrzymiej liczby ofiar. Represje Dioklecjana nie doniosły zamierzonego skutku, ponieważ ci, którzy umierali za wiarę otaczani byli kultem męczenników i świętych i tym bardziej umacniali opór. Galeriusz odwołał wszystkie antychrześcijańskie edykty cesarskie a nowy etap otworzyły rządy Konstantyna. Legenda podaje, że Konstantynowi we śnie pojawił się krzyż i głos, który zapowiedział, że pod tym znakiem zwycięży. Krótko potem wygrał bitwę u bram Rzymu i ogłosił równouprawnienie chrześcijaństwa. Odtąd kolejni cesarze byli już chrześcijanami a przy wierze w pogańskich bogów najdłużej tkwili mieszkańcy wsi w zachodniej części imperium rzymskiego. Cesarz Teodozjusz posunął się jeszcze dalej i uznał chrześcijaństwo za religię panującą jednocześnie zakazując wszelkich innych kultów pogańskich. Wiara w pogańskich bogów utrzymała się zwłaszcza pośród senatorów, którzy oponowali przeciw edyktom cesarskim i domagali się zachowania możliwości uprawiania kultów innych niż chrześcijański. Po zarządzeniach Teodozjusza wiara w dawnych bogów rzymskich stała się jednak niezgodna z prawem.