Pojęcie cywilizacji jest bardzo szerokie i trudno jest znaleźć jedną definicję określającą ten termin. Najczęściej mówimy o typie kultury. Inna definicja przez cywilizację rozumie poziom rozwoju społeczeństwa na danym etapie historycznym, które charakteryzuje się kulturą materialną, stopniem opanowania środowiska naturalnego oraz instytucjami społecznymi. Społeczeństwo cechuje się zaawansowaniem społecznym, czyli hierarchiczną organizacją, systemem prawnym, instytucją państwa czy urbanizacją. W kwestii materialnej bierzemy pod uwagę technikę i wiedzę praktyczną danej społeczności, natomiast pod względem ideologicznym patrzymy na sztukę, literaturę, systemy religijne, teologie i filozofie. Za przejaw cywilizacji uznaje się zorganizowane życie miejskie, obiekty sakralne, pismo, handel i pewien rodzaj organizacji. Trudno jest określić dokładne granice chronologiczne starożytności. Początek zwykle kojarzony jest z powstaniem pierwszej państwowości, czyli według historyków powstanie starożytnego Egiptu. Cywilizacja egipska stanowiła wysokorozwiniętą kulturę w dolinie Nilu z całym wachlarzem osiągnięć technicznych, naukowych, politycznych i kulturowych, która trwała przez około 3500 lat. Istnieje wiele hipotez dotyczących powstania tej cywilizacji. Historyk starożytny Mantenon wskazuje na chronologię wydłużoną. Druga teoria powstania cywilizacji egipskiej powołuje się na Papirus Turyński, co powiązane jest z chronologią skróconą. Kolejna teoria łączy się z kamieniem z Palermo, czyli chronologia pośrednia pochodząca z V dynastii. Według angielskiego badacza Flindersa Petrie wykorzystującego dane Mantenona za początek państwa egipskiego należy uznać 5500 rok p.n.e. Idąc za niemieckim historykiem E. Meyerem, który badał papirus turyński przyjęto 3200 rok p.n.e. za początek cywilizacji starożytnego Egiptu. L. Borchardt na podstawie kamienia z Palermo wyznaczył za początek Egiptu 4240 rok p.n.e. Według teorii A. Scharffa bazującego się na osiągnięciach Meyera oraz na wykryciu związków kulturalnych pomiędzy terenami Egiptu oraz Mezopotamii za datę początków państwowości Egiptu przyjęto około 2850 rok p.n.e. Państwo to rozwinęło się dzięki corocznym, regularnym (a co za tym idzie dającym się przewidzieć) wylewom Nilu, który przynosił żyzne muły zapewniające przy odpowiednim nakładzie sił i środków oraz odpowiedniej organizacji wysokie plony w ciągu roku. Dzięki tak sprzyjającym warunkom rolnictwo, które stanowiło podstawowe zajęcie ludności, zapewniało nadwyżki żywności, co pozwalało na jej magazynowanie na okresy nieurodzaju oraz na eksport. Wykorzystując listy królów Asyrii z Chorsabadu i teksty z Mari uporządkowano chronologię dziejów Azji przedniej. Górną granicą dla tej chronologii jest 3000 rok p.n.e., gdzie na obszarze Mezopotamii zaczęły powstawać państwa sumeryjskie. Na ten okres przypada też powstanie państwa egipskiego. Pierwsze ślady osadnictwa występują już w okresie IV tysiąclecia p.n.e. Na terenie Mezopotamii rozwijało się szereg kultur, państw i imperiów, których twórcami były różne ludy, między innymi Sumerowie, Akadowie, Asyryjczycy, Amoryci, Huryci, Kasyci i Chaldejczycy. Kultura Indii narodziła się w V tysiącleciu p.n.e. Osiągnięciem tej cywilizacji były miasta z dużymi cytadelami, świątynie i proste ulice.

Braki występują w źródłach, ponieważ nie odczytano dokumentów, które pozwoliłyby określić stopień rozwoju tamtejszej kultury. Utworzenie pierwszych państw w tym rejonie to około 1500 rok p.n.e., w skutek bezpośrednich najazdów Ariów na tereny Indii. Cywilizacja chińska zaliczana jest do najstarszych na świecie, a jednocześnie dotrwała do naszych czasów ocalając najistotniejsze elementy swojego dziedzictwa, jak na przykład pismo. Jej początki datują się przynajmniej od czasów dynastii Shang, która w okresie 1600-1100 roku p.n.e. panowała nad obszarami wokół dolnego biegu Rzeki Żółtej. Istnieje też pogląd, że około IV tysiąclecia p.n.e. państwo chińskie zostało założone przez Żółtego cesarza, który uważany jest za mitycznego władcę. Początki starożytnej Grecji sięgają VIII - VI wieku p.n.e., bowiem w tym okresie przyjęto wspólne określenie dla całego kraju - Grecja. Powstanie cywilizacji na tych obszarach datuje się na XIV - XII stulecie p.n.e., gdy władcy Myken zorganizowali państwo scentralizowane, które obejmowało Peloponez, wschodnią Grecję i tereny zamorskie. Przytoczone powyżej cywilizacje i ich wpływy rozciągały się na znacznym terytorium od basenu Morza Śródziemnego oraz Morza Czarnego, przez Afrykę północno - wschodnią, Mezopotamię, Azję Mniejszą, półwysep indyjski, aż po Azję wschodnią. Rozwój starożytnych cywilizacji uwarunkowany był przez warunki naturalne. Cywilizacja chińska pojawiła się w rejonach Żółtej Rzeki, państwo egipskie powstało w delcie Nilu, cywilizacja indyjska rozwinęła się nad Gangesem oraz rzekami Brahmaputra i Indus. Kultura mezopotamska rozkwitała w dorzeczu dwóch rzek Eufratu i Tygrysu. Wyjątek stanowiła starożytna Grecja, ale obecność górzystych terenów zapewniało tu mieszkańcom bezpieczeństwo. Starożytne cywilizacje stanowiły kolebkę, w której zaczęła się kształtować nasza dzisiejsza tożsamość kulturowa. Odkrycia archeologiczne w XIX wieku pokazały jak dalece rozwinięte były cywilizacje starożytne i ich bogactwo kulturalne. Wiadomym dziś jest, że przy świątyniach, szkołach i pałacach istniały duże biblioteki gromadzące dokumenty z wszystkich dziedzin życia. Rzymianie przejęli spuściznę i osiągnięcia starożytnych. Kontynuowali rozwój kultury wprowadzając swoje elementy. Poza innymi osiągnięciami rozwinęli język i pismo łacińskie. Pierwsze cywilizacje starożytne jak Egipt, Mezopotamia czy Chiny cechowała podobna struktura organizacyjna. Państwa te powstały w zbliżonych warunkach nad wielkimi rzekami. Miały podobny ustrój polityczny, który określano despotią teokratyczną. Nieograniczona władza skupiona była w rękach silnej jednostki, która jednocześnie była zwierzchnikiem religijnym. Władcy byli uważani za wcielenia bóstw. W starożytnym Egipcie taką władzę miał Faraon, w Mezopotamii - król, natomiast w Chinach - cesarz.