Kultura duchowa i materialna starożytnych Greków należy do dnia dzisiejszego za jedno z największych osiągnięć człowieka. Religia Greków była religią politeistyczną. Grecy wierzyli w istnienie osobnej sfery - osobnego "świata", na który składała się wielka liczba bóstw o różnej postaci, zakresach działania i różnym stosunku do człowieka. Zdaniem ich, istniał nierozerwalny związek miedzy ziemią a jej bóstwami, byli więc przekonani, że znalazłszy się w nowym kraju poza Grecją, winni oddawać cześć jego bóstwom aby uzyskać ich przychylność.
Religia grecka nacechowana była silnym antropomorfizmem. Wyobrażano sobie bogów na podobieństwo ludzi, najczęściej wiecznie młodych i pięknych. "Świat bogów" był światem ułożonym hierarchicznie. Istniały w nim bowiem bóstwa niższe, które mogły być nawet nieśmiertelne; na przykład nimfy żyjące w strumieniach, driady żyjące w drzewach i wyższe - o wielkiej mocy. Nad wszystkimi stała mojra - odwieczna siła, która pilnowała aby każdy bóg działał w ramach przyznanego mu zakresu.
Przewodnictwo w boskim świecie należało do Zeusa, któremu poddano cała dziedzinę sprawowania władzy wśród ludzi (symbol berła królewskiego), widziano w nim boga jasnego nieba i spadającej błyskawicy. Wnętrze ziemi - świat zmarłych znajdowało się we władzy Hadesa i jego małżonki Persefony. Powierzchnia ziemi, jej żyzne pola należały do Demeter. Była ona opiekunka płodnej natury, rosnącego zboża, typową boginią-matką, którą czcili przede wszystkim rolnicy. Posejdon był bóstwem związanym z woda, bóstwem morza, strumieni i wód podziemnych, dlatego uważano że to on wywołuje trzęsienia ziemi, które wiązano z ruchem wód pod jej powierzchnią. Zakresem działania Hermesa był ruch. Pod jego opieką znajdowały się stada i pasterze wędrujący po górskich zboczach, kupcy i podróżnicy na drogach oraz prowadzenie zmarłych w zaświaty. Miłość i wdzięk zniewalający mężczyzn były dziedziną przyznaną Afrodycie. Do Artemidy należała dzika część przyrody (a więc polowania). Była dziewicą, ale pomagała kobietom w porodach. Światło poetyckie, wiedza o przyszłości była przypisana Apollonowi. Dzika natura była poddana Dionizosowi - bóstwu ekstazy, który nauczył ludzi uprawy winnej latorośli i wytwarzania wina, które przynosi ludziom zapomnienie.
Grecy wierzyli, że w odległych czasach bogowie pojawiali się wśród ludzi, brali śmiertelne kobiety i płodzili z nimi dzieci (również boginie wiązały się ze śmiertelnikami). Dzieci te były śmiertelne, ale zatrzymywały coś z natury swych boskich rodziców. Nazywano ich herosami i żyli w epoce heroicznej. W tej epoce Grecy stworzyli wiele opowieści o swych bogach i bohaterach czyli mitów. Mity miały za zadanie wyjaśnić początki istnienia bogów, ludzi oraz całego świata. Stanowiły one część literatury, gdyż tworzyli je poeci. Mity przekazywały również wiedzę Greków o ich przeszłości, a także miały wartość dydaktyczną, ponieważ przekazywały ludziom wzorce postępowań. Spowodowało to, że mity stały się ponadczasowymi opowieściami o ludziach i ich życiu, a także były i są nadal wykorzystywane przez artystów po dzień dzisiejszy.
Bogów należało czcić. Nie istniały jednak księgi określające jak należy to robić. Kult regulowała tradycja. Bogom należało składać ofiary, najlepiej krwawe ze zwierząt hodowlanych, niektórym bogom można było przynosić placki, oliwę, owoce, kwiaty. Ofiary najczęściej palono na ołtarzach, przed świątynią. Jeśli zwierze było przeznaczone dla bogów przebywających w niebiosach, część mięsa należała do ludzi (spożywano na wspólnych ucztach), natomiast zwierzęta przeznaczone dla bóstw podziemi były zakopywane w całości. Bogom miłe były także inne formy kultu: procesje (brali w niej udział świątecznie ubrani obywatele), tańce zbiorowe, recytacje utworów poetyckich, składnie darów w postaci broni, pięknych szat, naczyń, kosztowności. Wierzono także w możliwość prowadzenia dialogu z bogami, którzy dają ludziom znać o swej woli w rozmaity sposób. Miejsca, w których przedstawiano bóstwom pytania, dotyczące swej przyszłości nazywane były wyroczniami. Najsławniejsza z nich mieściła się w Delfach i była poświęcona Apollonowi. Bóg przemawiał do ludzi przez usta kapłanki mówiącej w ekstazie - Pytii.
Śmierć dla Greków nie oznaczała końca życia, istniała dalej niematerialna cząstka człowieka zwana psyche ( od tego słowa pochodzą terminy: psychologia, psychika). Jej byt w świecie zmarłych zależał od postawy żywych bliskich zmarłemu. Zmarły musiał być pogrzebany, ciało spalone lub złożone w ziemi. Jeżeli było inaczej dusza błąkała się i przynosiła szkodę żywym. Sądzono, że dusza przekraczała podziemną wodę, korzystając z przeprawy, jaką zapewniał boski przewoźnik - Charon. Dla niego to właśnie wkładano do ust pieniążek. Potem dusza piła wodę ze źródła zapomnienia, tracąc pamięć o swym ziemskim żywocie. Bardzo powoli przenikała do greckiej świadomości myśl, że człowiek odpowie po śmierci przed bogami za swe ziemskie czyny.
Jednym z najciekawszych zjawisk w kulturze greckiej był sport. Miejscami, gdzie mogli uprawiać sporty, a zarazem oddawać się rozrywkom intelektualnym, były budynki zwane palestrami lub gimnazjonami. W gimnazjonie były miejsca dla uprawiania różnych dziedzin sportu, osobne dla sportowców zaawansowanych i osobne dla amatorów. Były tam też pomieszczenia, w których można było prowadzić naukowe dyskusje lub wykłady. Gimnazjon był wyposażony w łazienki z zimną oraz ciepłą wodą i w łaźnie. Ulubioną grą starożytnych Greków była gra w piłkę, która przybierała bardzo różne formy. Grecy bardzo często organizowali zawody sportowe. Największe i cieszące się największą sławą to igrzyska, które organizowano ku czci bogów: w Olimpii (pierwsze odbyły się w 776 roku p.n.e.), w Nemei ku czci Zeusa, w pobliżu Delf ku czci Apollina i na Istmos ku czci Posejdona. Program poszczególnych igrzysk był następujący: biegi o różnej długości (od ok. 200 do 4600 m), skoki w dal, rzut dyskiem, oszczepem, zapasy, pięściarstwo i wyścigi wozów zaprzężonych w dwa lub cztery konie. W czasie trwania igrzysk olimpijskich, Greków obowiązywał tzw. "Pokój Boży" (trwał zazwyczaj dwa miesiące). Wszystkie państwa-miasta greckie musiały zaprzestać walki i wojen w tym okresie.
Najważniejszym osiągnięciem Greków było stworzenie filozofii ("zamiłowanie do mądrości"). Termin wprowadzony dla określenia sposobu objaśnienia świata, który nie odwołuje się do mitów - do działania bogów będących przedmiotem kultu. Początek filozofii dali myśliciele żyjący w VI wieku p.n.e. w Jonii. Najstarszy z nich Tales z Miletu, żyjący w połowie VI wieku p.n.e. twierdził, że podstawą wszechświata jest woda. W sto lat po nim w tym samym kierunku poszedł Demokryt, który wprowadził pojecie atomu jako najmniejszej, niepodzielnej cząstki. Filozofowie zastanawiali się nad wartością podstawowych narzędzi poznania: rozumu i doświadczenia zmysłów. Przyznali pierwszeństwo rozumowi nad zmysłami. Pytając o naturę ludzkiej duszy, doszli do wniosku, że istnieje ostre przeciwieństwo, miedzy ciałem a duszą - materią a duchem. Stworzyli pojecie boga, który nie miał nic wspólnego z bogami religii tradycyjnej - boga niematerialnego - pierwszą przyczynę i cel wszystkiego co jest.
W Atenach rozwinął się nurt umysłowy, który nie należał do filozofii, ale miał dla niej istotne znaczenie. W połowie V wieku p.n.e. pojawili się ludzie gotowi uczyć za pieniądze techniki wymowy, niezbędnej dla sprawowania władzy. Nazywano ich sofistami ("ludźmi mądrymi"). Sofiści zajmowali się logiką i analizą języka, zastanawiali się nad przyczynami sukcesu i mechanizmami polityki. Byli zdania, że ustrój, prawa i moralność są efektem umowy społecznej i nie mają żadnych wartości same w sobie. Przeciwko temu sposobowi myślenia (został nazwany relatywizmem), wystąpił w końcu V wieku p.n.e. Sokrates. Jego zdaniem dobro absolutne istnieje i najważniejszym zadaniem człowieka myślącego jest się nim zajmować. Sokrates nie wykładał swych poglądów na piśmie, starał się w drodze dyskusji doprowadzić rozmówcę do poznania prawdy. W 399 roku p.n.e. wytoczono mu proces i skazano na śmierć za rzekome "demoralizowanie młodzieży". Proces ten miał niewątpliwie podłoże polityczne, bowiem Sokrates krytykował w swych rozmowach zasady demokratycznego ustroju a niektórzy z jego uczniów znaleźli się wśród członków skrajnie oligarchicznej grupy, która doszła do władzy przy pomocy Sparty po zakończeniu wojny peloponeskiej, obalając na krótko demokrację. Filozof wywarł ogromny wpływ na następne pokolenia filozofów, którzy poszli we wskazanym przez niego kierunku. Największy spośród jego uczniów - Platon - był twórcą niezwykle oryginalnej filozofii, która pozostała żywa do naszych czasów. Jego uczniem był Arystoteles, kolejny, genialny filozof europejskiego i arabskiego średniowiecza. Obaj działali na terenie Aten, gdzie założyli szkoły filozoficzne - Platon w gaju Akedemosa, stąd nazwa Akademia a Arystoteles w ogrodach Lykejonu, stąd Liceum. Powstanie ich zapewniło Atenom pozycje najważniejszego ośrodka filozoficznego, również i w następnych wiekach.
W tym czasie nastąpił także znaczny rozwój sztuki. Powstawały pełne przepychu pałace, o bogatym wystroju malarskim, marmurowych wykładzinach i mozaikach zdobiących posadzki. W mniej bogatych willach okładziny marmurowe zastępowano malarską imitacją. W architekturze sakralnej nastąpiło ostateczne zerwanie z zasadą tryglifów (prostokątna płyta stosowana w porządku doryckim). Porządek dorycki występował tylko w małych obiektach sakralnych, jako dekoracja budynków świeckich lub w fasadach grobowców. Nowe świątynie budowane były w porządku jońskim (lekkość, smukłe proporcje, bogate zdobienia) lub korynckim (powstał w Azji Mniejszej na przełomie VII i VI wieku p.n.e., smuklejsze proporcje i ozdobna głowica). Dodatkowo wzbogacano go przez reliefową (płaskorzeźba) dekorację baz kolumn, dodatkową kolumnadę (Świątynia Apollina w Milecie, Olimpiejon w Atenach).
Większość rzeź greckich powstała w związku z potrzebami religijnymi. Artyści greccy posługiwali się zarówno brązem jak i rozmaitymi rodzajami kamienia, zwłaszcza marmurem. Pierwsze dzieła były sztywne i nieporadne, rzeźbiarze jednak szybko osiągnęli umiejętność swobodnego i dokładnego przedstawienia ludzkich postaci. Od połowy V wieku p.n.e. fascynował rzeźbiarzy problem przedstawienia człowieka w ruchu. Innym efektem ewolucji rzeźby greckiej była stopniowa indywidualizacja twarzy (warto pamiętać, że wtedy nie narodził się jeszcze portret).W Atenach w połowie VI wieku p.n.e. ukształtował się nowy styl ceramika malowana. Garncarze potrafili tworzyć przeróżne naczynia o doskonałych kształtach, cienkich ściankach. Ozdabiane były dekoracja z motywami geometrycznymi. Malowano całe sceny, najczęściej ilustrujące mity.
Dwa wielkie dzieła Iliada (opowiada o wojnie trojańskiej, eksponujący spór między Agamemnonem a Achillesem) i Odyseja (dwa wątki: powrót męża po latach do wiernej żony, drugi - baśniowe opowieści nadzwyczajnych zdarzeń, potworów, cudów), które powstały u początków greckiego piśmiennictwa zamykają długi okres literatury przekazywanej ustnie. Autorem obu poematów był Homer i powstały w VIII wieku p.n.e..
W drugiej połowie V wieku p.n.e. narodziła się nowa dziedzina literatury - historiografia. Została zapoczątkowana przez Herodota, który jest uważany za ojca historiografii i poświecił swoje dzieło historii wojen Hellenów z Persami. Kolejny historyk tych czasów to Tukidydes, który napisał dzieło poświęcone wydarzeniom, które miał możność sam śledzić - wojnie peloponeskiej. Zasady krytyki źródłowej pozostają do dziś podstawą metod badawczych historiografii.
W V wieku p.n.e. dramat w literaturze greckiej osiągnął największy szczyt swego rozwoju. Ukształtowały się wówczas dwa podstawowe gatunki literackie dramatu: tragedia i komedia. W dramatach (w tragedii i w komedii) występował chór składający się z 12 lub 15 młodych ludzi i aktorzy (początkowo jeden, później dwóch, wreszcie trzech). Aktorzy śpiewali lub śpiewnie recytowali tekst. Dla przedstawień teatralnych szyto specjalne stroje oraz wykonywano specjalne maski dla aktorów, które były ściśle związane z określoną rolą. Przedstawienia odbywały się trzy razy w roku i początkowo wystawiane były w prymitywnych warunkach. Dopiero w IV wieku p.n.e. zaczęto budować teatry kamienne, w których wszyscy mogli dobrze widzieć i dobrze słyszeć to, co się działo na okrągłym placyku dla chóru i na podium dla aktorów. Tragedia była utworem podniosłym i czerpała swą tematykę z mitów. Gatunek ten uprawiany był przez wielu autorów, jednak najbardziej genialni byli: Ajschylos, Sofokles, Eurypides. Celem tragedii nie było opowiedzenie mitu - miała ona stworzyć okazje do rozważań nad ludzkim zachowaniem. Chciała odkrywać prawdy moralne i uczyć ich widownię. Komedia zaś była wesołym spektaklem, w którym aktorzy nosili stroje groteskowe. Fabuła komedii była zbudowana na zasadzie "świata na opak". Wszystko co normalne było traktowane na serio, czyli ustrój, politycy, bogowie stawali się przedmiotem żartów. Przedstawicielem tego gatunku był Arystofanes, który w swoich utworach porusza tematykę polityczną, kpi z przywódców i wad demokracji.
Dużą role w rozwoju nauk odegrał Arystoteles i jego uczniowie. Zajmowali się oni botaniką, zoologią, zjawiskami meteorologicznymi, fizyką, astronomią i medycyną.
