Reformy Solona

Najistotniejsze dla Solona były reformy społeczne. Dążył on do zrównania poziomu majątkowego wszystkich obywateli, by doprowadzić do możliwej sprawiedliwości

i zlikwidować nadużycia. Archont wprowadził prawo, które zakazywało brania pożyczek pod zastaw osoby oraz umarzało długi zaciągnięte w ten sposób, było to tzw. strząśnięcie długów. Nakazał też za państwowe pieniądze wykupić chłopów, którzy dostali się do niewoli za takie długi, co miało zapobiec ich sprzedaży za granicę imperium. Reformy Solona spotkały się

z niezadowoleniem arystokracji, gdyż uniemożliwiły one polityczne i gospodarcze uzależnienie ludności wiejskiej od ekwitów. Zmiany ustrojowe przeprowadzone przez Solona miały przygotować na późniejsze wprowadzenie demokracji.

Przeprowadzone przez Solona reformy polityczne są dowodem na bardzo słabą pozycję arystokracji w polis. Istniejący w Atenach podział społeczeństwa według dochodów i majątku posłużył Solonowi do podziału obywateli na cztery klasy majątkowe i gradacji politycznych praw i obowiązków wobec państwa. Archont na trzy pierwsze, najbogatsze klasy nałożył specjalny podatek w wymiarze 6:3:1, który wynosił odpowiednio dla najwyższej klasy

1 talent, dla drugiej - ½ talenta, zaś dla trzeciej - 10 min. Podatek ten był przeznaczony do skarbu polis i był przeznaczony na finansowanie reform. Klasa najbiedniejszych obywateli nie płaciła w ogóle podatków, przeliczając bowiem, średnie wynagrodzenie ludzi z tej klasy wynosiło około 1/60 dochodów ludzi z klasy najzamożniejszej. Do pełnienia najwyższych urzędów w państwie dopuszczeni zostali tylko ludzie z klasy najbogatszej, którzy bez obawy o swą przyszłość mogli bez reszty poświęcić się sprawom państwa. Przeprowadzając tą reformę Solon złamał starożytną, bezwzględną zasadę, że jedynie właściwe urodzenie decydowało o posiadaniu praw politycznych, a nie majątek, od momentu tej reformy brano pod uwagę jedynie majątek. Nie uległ zmianie natomiast sam sposób wybierania urzędników.

W dalszej kolejności Solon powołał radę składającą się z 401 członków, powszechne zgromadzenie obywateli (ekklesia) oraz ludowe sądy przysięgłych (heliaia), które rozpatrywały odwołania się obywateli od wyroków urzędników państwowych. Sędziowie tego sądu wybierani byli przez losowanie spośród wszystkich obywateli. Po raz pierwszy

w historii reformy Solona zapewniły każdemu prawo do osobistego domagania się sprawiedliwości we własnym imieniu lub reprezentując interesy osoby poszkodowanej.

W taki sposób obywatele zostali uwolnieni spod bezwzględnej kontroli stowarzyszenia czy rodu. Zmiany wprowadzone przez Solona zmieniły też uprawnienia archontów w sferze wymiaru sprawiedliwości. Solon zreformował również drobiazgowo kodeks prawny, zniósł obowiązujące dotychczas surowe prawa Drakona, pozostawiając jedynie ustalenia prawne dotyczące morderstwa. Nowy kodeks Solona został wyryty na kamiennych kolumnach, które ustawiono w Portyku Królewskim.

Głównym organem w polis był nadal Areopag, który składał się z wszystkich byłych archontów. Solon powołał jeszcze dodatkowo Radę Czterystu, w skład której wchodziło po 100 obywateli z każdej z czterech klas majątkowych, byli oni wybierani dożywotnio. Rada tworzyła i analizowała projekty uchwał, które później przedstawiano zgromadzeniu ludowemu. Późniejsza sytuacja Attyki nie pozwoliła jednak na dalsze funkcjonowanie tych organów.

Solon przeprowadził też szereg reform gospodarczych, które miały usprawnić życie ekonomiczne polis. Wzorując się na stopie menniczej używanej w Jonii, czyli tzw. lekki talent, który ważył 26 kg, uznał ją za fundament swych reform finansowych. Solon wprowadził prawo, które zakazywało wywozu zboża z Aten, co mogło być wyrazem niedoboru tego produktu. Nakazał też każdemu ojcu wyuczyć syna rzemiosła, by ten na starość miał zapewnione utrzymanie.

Reformy wprowadzone przez Solona miały swych zwolenników, jak i krytyków. Arystoteles, opisując ustrój Attyki za czasów Solona, nazwał go mieszanym i określił Areopag jako element oligarchiczny, natomiast utworzenie heliaii za demokratyczną zdobycz.

Reformy Klejstenesa

Po długich walkach wewnętrznych i zwycięstwie Spartan władza w Attyce wróciła w ręce arystokracji. Jej lider, Izagoras, chciał znieść zmiany Solona i przywrócić ustrój sprzed jego reform. Na czele ruchu, który obalił zamierzenia arystokracji i pokonał Izagorasa, stanął Klejstenes.

Klejstenes sam pochodził z arystokratycznego rodu, lecz zerwał ze swoją warstwą i stanął po stronie zwykłych obywateli. Wiedział Klejstenes, że stara arystokracja rodowa ma znaczą przewagę nad ludem, wywodziła się ona bowiem ze starożytnej i zwartej organizacji rodowej, a jej członkowie odgrywali główne role w polis. By to zmienić Klejstenes zreformował system wyborczy Aten. Najpierw podzielił cały teren polis na 10 części, które nazwał fyle. Następnie teren całej Attyki podzielił na miasto, wybrzeże i środek kraju, a każda z tych części rozpadła się na 10 trójek. Z tego następnie wydzielono po trzy trójki, z których każda leżała w innej części kraju, i właśnie z nich stworzono fylę terytorialną. Podział na okręgi wyborcze łączył się ściśle z reformą nazwisk. Od tej pory nazwisko każdego obywatela miało się składać z imienia oraz nazwy gminy, z której pochodził. Reforma ta miała zatrzeć różnice w społeczeństwie Aten. Reformy Klejstenesa poważnie osłabiły starą arystokrację rodową oraz pomogły w późniejszym przejęciu przez lud władzy.

Reformy Peryklesa

Aby dalsza demokratyzacja ustroju Aten była możliwa, konieczne stało się obalenie naczelnej władzy Areopagu. Właśnie wybór Peryklesa na stratega i jego liczne reformy umożliwiły ostatecznie umocnienie i ugruntowanie rządów ludu, czyli demokracji. Prawomocnie Perykles przez całe lata pełnił urząd stratega, jednak w miarę upływu lat zdobywał coraz większe znaczenie i wysunął się na naczelne stanowisko wśród całego kolegium strategów.

Władza w polis została rozdzielona między zgromadzenie ludowe, czyli ekklesię, radę, czyli bule oraz sądy przysięgłych, czyli heliaia. Propaganda arystokratyczna nadała określeniu "demokracja" ujemne zabarwienie. Przez obalenie władzy Areopagu możliwe stało się przejęcie w polis rządów przez organy demokratyczne. Dotychczas na pełnienie urzędów

w polis mogli sobie pozwolić tylko najbogatsi, gdyż były one pełnione nieodpłatnie. By to zmienić i umożliwić wybór do naczelnych organów w Atenach także ludzi ubogich, Perykles zdecydował się na reformę niemal rewolucyjną, a mianowicie wprowadził wynagrodzenie za pełnione urzędy. By spełnić żądania ludu, Perykles wprowadził nową zasadę ustanawiania obywatelstwa. Odtąd za obywatela Aten był uważany tylko taki człowiek, którego zarówno matka, jak i ojciec byli z pochodzenia Ateńczykami. W tej sytuacji sam Perykles musiał starać się, by w wyjątkowym przypadku jego dzieci otrzymały obywatelstwo ateńskie, chociaż ich matka, a żona Peryklesa, nie była rodowitą Atenką.