Bitwa pod Akcium - morskie starcie wojsk Marka Aureliusz i Oktawian Augusta

W roku 31 p.n.e. została rozegrana jedna z ważniejszych bitew starożytności, która zmieniła losy Rzymu. 2 września 31 r. p.n.e.  pod Akcjum stanęły naprzeciwko siebie siły Oktawiana Augusta i Marka Antoniusza, staczając bitwę o panowanie nad Imperium Rzymskim. Przyczyn tego starcia należy dopatrywać we wcześniejszym okresie dyktatury Juliusza Cezara. Zmierzał on do przebudowy państwa rzymskiego, dysponując w zasadzie nieograniczoną przez nikogo władzą, zaś publicznie nie krył się z pogardzaniem ustroju republikańskiego. W 44 roku p.n.e. Cezar szykował się do wojny z Parthią i Dacją, rodząca się opozycja obawiała się tej wyprawy, licząc się z tym, ze zwycięstwo Cezara oznaczałoby możliwość przyjęcia tytułu królewskiego przez dyktatora. Cezar oficjalnie nie liczył się w ogóle z senatem, do którego wprowadził swych zwolenników, co wyraźnie obniżyło pozycję tego organu. Senat zaś bez sprzeciwu uchwalał nadzwyczajne uprawnienia dla Cezara, jak np. naczelną komendę nad wojskiem, dziedziczny tytuł imperatorski czy prawo przedstawiania kandydatów na poszczególne urzędy.  Samą nobilitas natomiast denerwowało, że Cezar w ogóle nie wstaje na powitanie senatorów.  Za życia oddawano mu hołdy, umieszczono jego posąg obok boskich posągów, dlatego Cezar był jedynym panującym, choć nie posiadał oficjalnego tytułu. Wśród Rzymian panowała jednak niechęć do władzy monarszej, która według obywateli rzymskich stanowiła naruszenie ich wolności, sam cezar jednak dążył do przyjęcia tytułu królewskiego, prowokując nawet lud do ofiarowania mu tego tytułu. I tak podczas Lupekariów Marek Antoniusz włożył Cezarowi na głowę diadem głośny okrzyk radości gdy cezar odrzucił go było znakiem że Rzymianie nie są gotowi na ustanowienie władzy królewskiej. Plany monarchiczne dyktatora spotkały się ze sprzeciwem opozycji, która uknuła spisek zamordowania Cezara, pozyskując nawet najbardziej zaufanych jego współpracowników. I tak spisek zawiązali senatorowie, którzy mieli nadzieję, że bez większych trudności uda im się obalić dyktaturę Cezara i przywrócić rządy republikańskie. Wśród nich znajdowali się Gajusz Kasjusz Longinus,  Decimus Juniusz Brutus , który  był jedną z osób blisko związana z Cezarem. Spiskowcy nie mieli jednak żadnego programu, liczyli że samo zamordowanie Cezara rozwiąże sytuację, wyszli z założenia że zabójstwo jest kwestią konieczną i jedyną dla uratowani systemu republikańskiego. Zamach stanu został  dokonany 15 marca 44 roku p.n.e. przed debatą, jaka miała się odbyć w senacie.

Jako pretendenci za zajęcia miejsca zamordowanego dyktatora pojawili się dowódca jazdy rzymskiej Marek Lepidus, jego przyjaciel Marek Antoniusz oraz adoptowany przez Cezara krewny - Oktawian. W dniu 17 marca 44 roku p.n.e. doszło do wstępnego porozumienia między Antoniuszem, Lepidusem a zamachowcami.  Ci ostatni zgodzili się na utrzymanie w mocy wszystkich uchwał wydanych przez Cezara w zamian za uniknięcie odpowiedzialności za zamach. Władzę przejęliby Lepidus wraz z Markiem Antoniuszem. Jednak na drodze do realizacji tego zamierzenia stanął im Oktawian, syn siostry Cezara. Sam Antoniusz podczas pogrzebu dyktatora wygłosił mowę, odwołując się do uczuć zebranego tłumu, który wiele zawdzięczał Cezarowi, który zapisał ludowi duże sumy pieniędzy, co w konsekwencji doprowadziło do ucieczki z Rzymu głównych organizatorów spisku. Wkrótce po tym, po zajęciu majątku zamordowanego, zaczął wydawać różnego rodzaju uchwały, które według Antoniusza miał sam Cezar opracować  jeszcze przed śmiercią, która jednak uniemożliwiła  ich realizację. Antoniusz korzystając z poparcia Lepidusa, dysponując poparciem ludu i armii przeprowadził między innymi uchwalę, która przekazała mu zarząd nad Galia Przedalpejską, choć jej namiestnikiem był Decimius Juniusz Brutus. Oktawiusz wobec trudności z przejęciem spadku po Cezarze, który w swoim testamencie wyznaczył go głównym spadkobiercą, przeznaczył własne pieniądze na realizację zapisów testamentowych Cezara względem ludu rzymskiego. Przyjął imię Gajusz Juliusz Cezar Oktawian a następnie zaczął skupiać wokół siebie dawnych stronników i żołnierzy zamordowanego Cezara, budując tym samym silną pozycję w Rzymie. Antoniusz  zamierzał siłą pozbawić władzy Oktawiana dlatego obległ go w Mutinie (dzisiejsza Modena), jednak Oktawian zapewnił sobie poparcie Senatu, a przede wszystkim Cycerona, który swoimi mowami atakował działalność Antoniusza. Zaś akcję Oktawiana zalegalizowano, choć również była bezprawna, nadając mu tytuł pretora. Senat liczył, ze przy pomocy Oktawiana uda mus się pokonać Antoniusza, w bitwach stoczonych w pobliżu Mutiny w 43 roku p.n.e. odniósł zwycięstwo Oktawian, wspomagany przez wojska Senatu. Zginęli jednak konsulowie a  Antoniusz wycofał się na terytorium Galii. W konsekwencji Brutus i Kasjusz zaczęli koncentrować swe siły na wschodzie, Antoniusz zaś zamierzał uciec do Hiszpanii. Ale wówczas cezarianie, którzy zarządzali zachodnimi prowincjami Imperium Rzymskiego w obawie o swój los, w razie wygranej senatu połączyli się z Antoniuszem.  Oktawian w tej sytuacji zażądał dla siebie konsulatu, kiedy jednak nie zgodził się na to senat, Oktawian ruszył na czele wojska na Rzym, który zdobył i następnie przeprowadził swój wybór na konsula. Państwo znajdowało się na skraju wojny domowej, pod naciskiem wojsk doszło w roku 43 p.n.e. do zawarcia tzw. drugiego triumwiratu między Markiem Antoniuszem, Lepidusem i Oktawianem. Triumwirowie dokonali nowego podziału zachodniej części imperium i tak, Antoniusz otrzymał obok Galii Przedalpejskiej, Galię Zaalpejską, Lepidus  Galię Narbońską i Hiszpanię, a Oktawian Afrykę, Sycylię i Sardynię. W najgorszej sytuacji był Oktawian, bowiem prowincje jakie dostał znajdowały się jeszcze w rękach jego wrogów, zamachowców na życie Cezara. By nie dopuścić do odrodzenia się opozycji, triumwirowie wznowili zastosowane wcześniej przez Sullę proskrypcje, których ofiara padł między innymi Cyceron. Znalazło się na listach proskrypcyjnych około 300 senatorów i 200 ekwitów, za złapanie których obiecywano spore nagrody pieniężne, a niewolnikom  wolność.

Tymczasem Brutus i Kasjusz opanowali Bałkany i zawarli przymierze z Sekstusem Pompejuszem, władającym Sardynią i Sycylią, posiadającym potężną flotę. Doprowadzili następnie do przerwania dostaw żywnościowych, głównie zboża do Italii, wobec czego  Antoniusz i Oktawian podjęli akcję mającą na celu ostateczne rozprawienie się z przeciwnikami politycznymi.  Antoniusz i Oktawian swobodnie przeprawili się do Ilirii, stamtąd na wschód, do decydującego starcia doszło pod Filippi w 42 roku p.n.e. W konsekwencji, oddziały Brutusa i Kasjusza po dwóch dniach walki zostały rozbite a spiskowcy popełnili samobójstwo. Dokonano kolejnego podziału państwa. Oktawian dostał część Lepidusa ( Hiszpanię, Galię Narbońską), Lepidus Afrykę, a Marek Antoniusz Galię Przedalpejską, Zaalpejską i prowincje wschodnie. W wyniku walk z Sekstusem Pompejuszem, w 36 roku p.n.e. Oktawian powiększył posiadany obszar. Następnie Antoniusz opuścił Rzym i udał się na wschód, aby umocnić tam panowanie Rzymu, zagrożone przez najazd Partów oraz by znaleźć pieniądze dla żołd dla żołnierzy. Tymczasem Oktawian włączył do imperium w  roku 35 p.n.e. Panonię i Dalmację. Natomiast w Italii znalazł się w trudnym położeniu bowiem musiał doprowadzić do wywłaszczenia kilkunastu miast italskich i uzyskaną takim sposobem ziemię rozdać weteranom.  Wywłaszczeni obywatele mimo obietnicy otrzymania odszkodowania, głośno wyrażali swe niezadowolenie. Wykorzystali to stronnicy Marka Antoniusza głosząc ze odpowiedzialnym za ten stan rzeczy jest Oktawian. W tej sytuacji musiał on podjąć zdecydowane działania, które pozwoliły mu pokonać przejściowe trudności. Ostatecznie Oktawian umocnił się w Italii, zyskując poparcie armii. Antoniusz tymczasem udał się do Egiptu, będąc pod wpływem władczyni Kleopatry przekazał jej władzę nad rzymskimi prowincjami, którymi zarządzał w imieniu republiki.

 W tej sytuacji doszło do zaostrzenia wzajemnych stosunków między dwoma triumwirami. Oktawian zarzucał Antoniuszowi, że ten dąży do powołania na Wschodzie własnego państwa w oparciu o dynastię Lagidów, rządzącą w Egipcie. W wyniku tzw. wojny peruzyńskiej, którą wznieciła  przez Fulwia, żona Antoniusza  i jego brat Lucjusz, Oktawian odniósł zwycięstwo,  oblegając swych przeciwników  w mieście Peruzji w Etrurii, która później zdobył. Oktawian zdobył też  galickie ziemie Antoniusza stając się niekwestionowanym władcą zachodniej części państwa, co dodatkowo zaostrzyło sytuację polityczną w imperium. Te działania Oktawiana wyrwały jego przeciwnika z bezczynności. Sprzymierzywszy się z Pompejuszem, Antoniusz zaatakował Italię. Wspólni przyjaciele triumwirów doprowadzili do zgody wodzów. Na mocy porozumienia zawartego w  roku 40  p.n.e. w Brundizjum, przyznano Oktawianowi Zachód a Antoniuszowi Wschód państwa. Lepidus zatrzymał natomiast Afrykę. Italia miała być terenem rekrutacji wojska dla obu wodzów i jednocześnie pozostać ich wspólną własnością. W 39 roku p.n.e Antoniusz zawarł z Pompejuszem układ w Misenum uznając za własność Pompejusza Sycylię, Sardynię i Korsykę, czyli ziemie niegdyś odebrane mu przez Oktawiana. W zamian za to Pompejusz zobowiązał się do regularnych dostaw na potrzeby Rzymu i Italii. Antoniusz wykorzystał czas na umocnienie swojej pozycji, otaczał oddanymi współpracownikami, do których należał Cilniusz Mecenas i Marek Wipsaniusz Agrypa. Nadal wschodnia część państwa była zagrożona. W roku 37 p.n.e. doszło do kolejnego spotkania triumwirów, tym razem w Tarencie  gdzie zawarto kolejny układ. Oktawian dostarczył kilka legionów swemu przeciwnikowi, a ten użyczył mu floty do walki z Pompejuszem. Od  roku 37/36 p.n.e. Marek Antoniusz starał się realizować swoją koncepcję wschodu Imperium Rzymskiego, wiążąc się sojuszami z państwami na wschodzie. Istotną rolę w tym nowej polityce miał odegrać Egipt, by pozyskać tak ważnego sojusznika do wojny, jaką prowadził z Partami i przyszłej rozgrywki z Oktawianem  Marek Antoniusz przekazał Egiptowi Cypr, południową część Syrii oraz Cylicję. Wyprawa, którą podjął Antoniusz przeciwko Partom zakończyła się w 36 roku klęska rzymską w Armenii, Oktawian nie przysłał mu obiecanych posiłków wysyłając jedynie swą siostrę Oktawię, którą Antoniusz zobowiązał się poślubić. Jednak w obliczu klęski na wschodzie Antoniusz zdecydował się on nadać swej polityce inny kurs. Oktawian natomiast odniósł zwycięstwo w walce z Sekstusem Pompejuszem, który stawał się coraz bardziej niewygodny dla Rzymu, Pompejusz bowiem udzielił schronienia niewolnikom, którzy zbiegli z terytorium Italii a jego flota utrudniała dostawy zboża do Rzymu. W tej sytuacji Oktawian podjął konkretne działania  i opanował Sycylię, Pompejusz zaś zbiegł do Azji Mniejszej, gdzie został stracony. Równocześnie pozbył się triumwira Lepidusa, który przestał odgrywać jakąkolwiek rolę polityczną. W ten sposób rozciągnął Oktawian swe panowanie nad Sycylią, Sardynią, Korsyką i Afryką. Duże znaczenie miało zwłaszcza zajęcie Afryki, bowiem Oktawian mógł kontrolować od tego momentu dostawy do Italii zboża, którym zapatrzał plebs w Rzymie, zyskując w ten sposób potężnego sprzymierzeńca. Umocniwszy się na zachodzie, rozpoczął przygotowania do ostatecznej rozprawy z Antoniuszem. Ten zaś przygotowując się do wojny z Oktawianem chciał poprzez małżeństwo z Kleopatrą zdobyć silną pozycję materialną. Uznał więc Kleopatrę za „królową królów”, a Cezariona za „króla królów” zaś dla swoich dzieci zrodzonych z Kleopatry przewidywał utworzenie osobnych organizmów państwowych.  W tej sytuacji Oktawian przedstawił ludowi rzymskiemu przyszłą wojnę z Antoniuszem jako walkę z Kleopatrą, w tym celu udało mu się przechwycić testament Antoniusza, który był przechowywany w Rzymie, przekazujący wschodnie prowincje imperium, którymi zarządzał Antoniusz Kleopatrze i dzieciom z ich małżeństwa. Pod wpływem wojennej atmosfery, Oktawian został mianowany wodzem wyprawy przeciw Kleopatrze. Antoniusz również nie marnował czasu, gromadząc armię i flotę na bałkańskim wybrzeżu Morza Adriatyckiego szykując się do zaatakowania Italii. Ostatecznie jednak decydująca bitwa została stoczona u przylądka Akcjum u wejścia do Zatoki Ambrackiej. Antoniusz nie zdecydował się na podjęcie walki na terytorium Italii z kilku powodów. Ze względu na fakt iż głównym sponsorem wyprawy był Egipt i Kleopatra, ostatecznie Antoniusz musiał się zgodzić na wzięcie udziału w wyprawie przez swoją małżonkę. Stało się to dopiero po naciskach ze strony przekupionych przez Kleopatrę dowódców, ale nie uzyskało aprobaty armii. Antoniusz zdawał sobie sprawę z nastrojów jakie panowały w samym Rzymie w wyniku propagandy Oktawiana i wzrostu nienawiści względem Kleopatry, poza tym główny trzon armii Antoniusza był rozmieszczony na Wschodzie. Udało mu się jednak zgromadzić na terytorium Grecji  wojsko w  liczbie112 tysięcy  ludzi i  500 okrętów oraz 300 statków transportowych Oktawian zaś doprowadził do odcięcia  dostaw żywności, zarówno na ladzie jak i morzu dla Antoniusza. Sytuację pogorszył wybuch zarazy i dezercje żołnierzy do armii Oktawiana.

Z pięciuset okrętów jakimi dysponował Antoniusza pozostało 230, były to przede wszystkim  czterorzędowce, i pięciorzędowce, a nawet dziewięciorzędowce. Oktawian dysponował 400 okrętami, 20 tysiącami piechoty morskiej i dodatkowo 40 tysiącami  żołnierzy piechoty. Jeszcze przed bitwą miasta Zatoki Ambrackiej opowiedziały się po stronie Oktawiana. Antoniusz za radą Kleopatry chciał stoczyć bitwę morską, będąc pewny zwycięstwa. Chciał bowiem przełamać linię obrony Oktawiana, dostać się do Egiptu, a następnie zgromadziwszy swą armię pokonać przeciwnika na swoim terenie. 

 Agrypa wykorzystał podstęp by sprowokować przeciwnika do natarcia, i udając że wycofuje się,  wykonał szybki odwrót i zaatakował okręty  Antoniusza. Doszło do walki.  Żołnierze Oktawiana dysponowali szybkimi i zwrotnymi liburynami, atakowali większe jednostki Antoniusza w grupie. Zgodnie z planem Antoniusza , flota egipska Kleopatry przystąpiła do ataku, prześlizgując się na pełne morze, za nią popłynął z częścią floty Antoniusz. Kleopatrze udało się wydostać spod Akcjum, ale flota Antoniusza uwikłana w walkę z okrętami przeciwnik została w większości zniszczona. Żołnierze poddali się przysięgając następnie wierność Oktawianowi. Za uciekającymi w stronę Egiptu pociągnął Oktawian. Antoniusz na fałszywą wiadomość o śmierci Kleopatry popełnił samobójstwo, a w ślad za nim podobnie postąpiła sama królowa Egiptu. Oktawian zamienił Egipt w prowincję Rzymu, a sam stał się jedynym panem imperium rzymskiego.

 Ważną konsekwencją zwycięstwa pod Akcjum w 31 roku p.n.e. objęcie samodzielnych rządów przez  Oktawiana. Zachował on instytucje republikańskie ale już w roku 29 / 28 p.n.e. wprowadził  do senatu swoich ludzi. 13 stycznia 27 roku p.n.e. oznajmił senatorom, że jego zamiarem jest oddanie wszelkich uprawnień jaki uzyskał po śmierci Cezara i przywrócenie republiki, jednak wobec służalczych próśb zgromadzonych senatorów zgodził się współrządzić wraz z Senatem, rozpoczynając tym samym nowy okres w historii państwa, czyli tzw. pryncypatu.

Konsekwencją zwycięstwa była reforma wojskowa. Tylko Oktawian August posiadał prawo zarządzania wojskiem. Powiększył armię liczebnie do 25 tysięcy. W legionach mogli służyć jedynie obywatele rzymscy, a w tzw. auxiliach, czyli wojskach posiłkowych ludzie z prowincji. By móc utrzymywać tak wielką i silną armię Oktawian August w 6 roku n.e. utworzył skarb wojskowy, którego dochody przeznaczył na cele wojskowe. Nowością było powołanie specjalnego wojska, tzw. pretorian, których zadaniem było zapewnienie bezpieczeństwa Italii i Rzymowi.