CEZARYZM.
Gajusz Juliusz Cezar, rozpoczął karierę jako zubożały patrycjusz. W 60 roku p.n.e. wraz z Pompejuszem i Krassusem utworzył I triumwirat. Była to tajna umowa 3 mężów. Triumwirat umożliwił Cezarowi osiągnięcie konsulatu na rok 59 rok p.n.e. i zapewnienie sobie namiestnictwa w Galicji -w 58 roku p.n.e., co dało mu silna pozycję. Rozpoczęła się walka o władzę, a dokładnie o dyktaturę militarną między Cezarem a Pompejuszem (Krassus zginął w 53 roku p.n.e. podczas wyprawy do Mezopotamii).
W 49 roku p.n.e. Juliusz Cezar przekroczył Rubikon - rzekę stanowiącą granicę między Galicją Przedalpejską a właściwą Italią. Powiedział wtedy "Kości zostały rzucone" (czyli wszystko albo nic, cofnąć już się nie da). Rozpoczęła się wojna domowa, która trwała w latach 49-45 p.n.e. Cezar szybko opanował Italię i Rzym. Do najważniejszej bitwy między obydwoma pretendentami do dyktatury militarnej doszło w 48 roku p.n.e. pod Farsalos w Tesalii. Pokonany Pompejusz zginął w trakcie ucieczki. Wojna domowa trwała jeszcze 3 lata.
Najważniejsze cechy cezaryzmu (dyktatury Juliusza Cezara):
1. Dużą rolę zaczęli odgrywać ekwici, tj. przedstawicieli finansjery (ekiwici - warstwa społeczna, która ukształtowała się na przeł. III/II w p.n.e. i była znaczną siłą ekonomiczną państwa).
2. Nastąpił rozwój arystokracji municypalnej (prowincjonalnej), który doprowadził do jej awansu politycznego. Jej przedstawiciele otrzymali dostęp do urzędów państwowych.
3. Wszyscy mieszkańcy Grecji Przedalpejskiej otrzymali obywatelstwo rzymskie. Prawa obywatelskie otrzymało też wiele miast w Hiszpanii. Był to ukłon w stronę poddanych, w celu zdobycia ich poparcia.
4. Sam Cezar dysponował władzą trybuńską, był też najwyższym kapłanem. Obok stałego tytułu imperatora otrzymał przydomek pater patriae- ojciec ojczyzny.
5. W 44 roku p.n.e. został on dyktatorem na czas nieograniczony - tytuł dictator in perpetuum.
6. Oznakami zewnętrznymi jego wielkiej władzy były: wieniec dębowy, szaty triumfatora, krzesło ze złota i kości słoniowej.
7. W swych działaniach politycznych dążył on do zdobycia władzy monarchicznej. Ponadto zarzucano mu, iż ulegał wpływom Kleopatry - ówczesnej władczyni Egiptu.
8. W stworzonym przez niego systemie władzy coraz mniejsze znaczenie miał senat, choć oficjalnie powiększony do liczny 900 osób. Sam Cezar wprowadził do niego około 400 nowych ludzi - wielu byłych, wiernych mu żołnierzy i oficerów.
Juliusz Cezar przeprowadził także w 46 roku p.n.e. reformę kalendarza, która polegała na wprowadzeniu roku przestępnego, co bardzo uprościło dotychczasowy system kalendarza. Kalendarz juliański obowiązywał w większości krajów europejskich do 1572 roku, a w Rosji do 1917 roku. Zastąpił go kalendarz gregoriański.
Wydał on ponadto wiele zarządzeń ułatwiających rozwój wymiany handlowej oraz rozpoczął zasadniczą przebudowę Rzymu.
Cezar zmarł w dniu Idów Marcowych (15 III) 44 roku p.n.e. W spisek na jego życie byli zaangażowani jego bliscy współpracownicy - Gajusz Kasjusz Longinus i dwaj Brutusowie: Marek i Decimus. Jego zabójcy mieli złudzenie, że przywrócili republikę.
Nie ulega wątpliwości, iż Juliusz Cezar zdobył swą władzę dzięki poparciu armii, jak i fakt, iż to właśnie ona stała się także podporą jego rządów. Mimo wszystko cezaryzm charakteryzował się także chęcią szukania oparcia wśród różnych grup społecznych. Stąd tak duże zainteresowanie i przywileje, jakie nadawał chociażby arystokracji prowincjonalnej. Była to swego rodzaju dalekowzroczność polityczna. Opierając się tylko na jednej grupie - armii, musiał się on liczyć z klęską w przypadku jej buntu. Im większa bowiem rola popleczników, tym mniejsze niebezpieczeństwo utraty poparcia, a w konsekwencji samej władzy.
SYTUACJA POLITYCZNA PO ŚMIERCI JULIUSZA CEZARA.
Po śmierci Juliusza Cezara w 43 roku p.n.e. powstał II triumwirat. Założyli go Marek Antoniusz (konsul, najbliższy współpracownik Cezara), Gajusz Oktawiusz (wnuk siostry Cezara, główny spadkobierca jego imienia i majątku) i Marek Lapidus (współpracownik Cezara). Cała trójka podzieliła się władzą w imperium. Przyjęli oficjalny tytuł triumwiratów, a więc triumwirat miał w przeciwieństwie do pierwszego charakter państwowy. Głównymi rywalami do jedynowładztwa na ostatecznej drodze zostali M. Antoniusz i G. Oktawiusz.
Egiptem władała wtedy Kleopatra. M. Antoniusz zawarł z nią związek małżeński, a swej dotychczasowej żonie Oktawii, notabene siostrze Oktawiana, wysłał list rozwodowy, co doprowadziło do jawnego zerwania triumwiratu. Oktawian nakłonił Westalki do wydania mu testamentu Antoniusza. Antoniusz zapisał prowincje wschodnie Rzymu dzieciom swoim i Kleopatry. Ogłoszenie testamentu wzbudziło nastroje patriotyczne wśród społeczeństwa rzymskiego. Wypowiedziano wojnę Kleopatrze, a w istocie Antoniuszowi. Decydująca bitwa rozegrała się w 31 roku p.n.e. na morzu koło Przylądka Akcjum w zachodniej Grecji. Siłami Oktawiana dowodził Marek Agryppa. Kleopatra i Antoniusz uciekli do Aleksandrii. Gdy Oktawian w ślad za nimi wkroczył do Egiptu, Antoniusz a potem Kleopatra popełnili samobójstwo. Ostatnie państwo hellenistyczne -Egipt Ptolemeuszy, przeszło w 30 roku p.n.e. pod panowanie rzymskie.
PRYNCYPAT.
Pryncypat była to forma organizacji państwa w latach 31 p.n.e. do 284 n.e., która została zapoczątkowana przez Oktawiana, władcę latach 30-14 p. n.e. Senat nadał mu tytuł Augusta (wspaniałego) oraz princepsa (pierwszego wśród senatorów). Od tego pochodzi nazwa nowego ustroju państwowego -pryncypat. Princeps, jako pierwszy wśród senatorów, zabierał głos w sprawie debat. Od czasów Augusta, dokładnie od 27 roku p.n.e. princeps to oficjalny tytuł cesarza.
Pryncypat, zapoczątkowany przez Oktawiana Augusta charakteryzował się:
1. Władza była oparta na armii. Princeps był naczelnym wodzem, choć w obawie przed reakcją społeczeństwa nie przyjął tytułu dyktatora. Dużą rolę odgrywali żołnierze jego gwardii cesarskiej - pretorianie.
2. W swej praktyce uważa się, iż to właśnie Oktawian był pierwszym cesarzem w Rzymie.
- Postawą cywilną jego władzy była tribunica potestas, która dawała mu wszelkie uprawnienia kolegium trybunów ludowych
- Princeps posiadał osobistą nietykalność.
- Miał prawo zgłaszania wniosków oraz prawo weta.
- Posiadał prawo zgłaszania kandydatów na niemal wszystkie urzędy państwowe.
- Piastował on stanowisko najwyższego kapłana w państwie.
- Był także prokonsulem - zarządzał prowincjami.
Oktawian August zmarł w 14 roku p.n.e. Jego następcą został Tyberiusz.
