POWSTANIE MIASTA-PAŃSTWA RZYMU.
Powstaniu Rzymu towarzyszy pomieszanie legend i faktów historycznych. Ostatecznie została przyjęta wersja proponowana przez Warrona (I w p.n.e.), według której Rzym miał być założony w 754/743 roku p.n.e. Od tej daty liczono lata w historii Rzymu. Za założyciela miasta-państwa uznaje się Romulusa - wywodzącego się od trojańskiego przodka Eneasza. Według tradycji Romulus i Remus, bracia bliźniacy, zostali zrodzeni przez Westalkę Reę Sylwię i boga Marsa. Niemowlęta skazane na zagładę uratowała wilczyca. Romulus założył miasto na wzgórzu Palatynie, ale gdy jego brat przekroczył świeżo wytyczone granice Romulus zabił go. Miasto Rzym rozrosło się na 7 pagórkach. Romulus był I królem rzymskim licząc od 754/753 p.n.e. Łącznie było ich 7, trzej ostatni byli Etruskmi związanymi z rodem Tarkwiniuszów. Wypędzenie ostatniego Tarkwiniusza było równoznaczne z obaleniem królestwa i wprowadzeniem republiki w 509/508. p.n.e. Bohaterem tych wydarzeń miał być Brutus - konsul.
OKRES KRÓLEWSKI (MONARCHIA) W LATACH 754/573 P.N.E. DO 509/508 P.N.E.
Rzym w opisywanym okresie posiadał 7 królów: Romulus; Numa Pomiliusz; Tullus Hostiliusz; Ankus Marcjusz; Tarkiniusz Priscus; Sergiusz Tuliusz; Tarkwiniusz Pyszny (despota). Wszyscy sprawowali władzę w mieście i okolicach. Królowie etruscy zapoczątkowali budowę monumentalnych świątyń: na przykład świątynię Junony, Jowisza i Minerwy na Kapitolu. Król był jednocześnie naczelnym wodzem i najwyższym kapłanem.
SPOŁECZEŃSTWO RZYMSKIE I ZALĄZKI WŁADZY.
Rody (gens) - ojciec rodziny (pater familias) miał całkowitą władzę nad życiem i śmiercią pozostałych członków (patriarchat). Przedstawiciele potężnych rodów tworzyli radę (senatus), który decydował o najważniejszych sprawach państwowych. Obok senatu istniała pierwotna forma zgromadzenia ludowego, która wybierała króla (rex). W tym czasie rozwinął się w Rzymie system klienteli - obcy, przybysze z zewnątrz (tzw. peregrini), a stopniowo także przedstawiciele zubożałych rodów szukali opieki u możnych, którzy stawali się ich patronami i opiekunami.
Stopniowo zaczął się wykształcać podział społeczeństwa rzymskiego (populus romanus) na 2 podstawowe grupy: patrycjuszów i plebejuszy.
Patrycjusze - uprzywilejowana część społeczeństwa w początkach republiki sprawująca wszystkie urzędy i stanowiska kapłańskie. W wyniku walki z plebejuszami o władzę musieli dopuścić oni do współwładzy najbogatszych z nich, tworząc ostatecznie nową arystokrację tzw. nobilitas.
Plebejusze (plebs) - 1. ludzie wolni mające prywatne działki ziemi, zajmowali się handlem i rzemiosłem, służyli w wojsku jako piechota, ale nie posiadali znacznej części praw politycznych, na przykład nie mogli sprawować urzędów. Nawet po zakończeniu walki z patrycjuszami o równouprawnienie (walka nasiliła się około 486 roku p.n.e. po zamknięciu stanu patrycjuszów, kiedy to plebejusze pozbawieni zostali zasadniczych praw politycznych, między innymi czynnego i biernego prawa wyborczego i społecznych - zakaz zawierania małżeństw z patrycjuszami oraz prawa pełnego posiadania i nabywania ziemi. Walka zakończyła się około 300 roku p.n.e., choć nadal pozostały pewne symptomy podziału 2. w okresie późnej republiki niższe warstwy społeczne - plebs miejski i biedota wiejska.
Plebejusze nie byli warstwą jednolitą ekonomicznie. Bogata cześć plebsu dążyła do dostępu do urzędów - stąd walka z patrycjuszami. Walka polityczna pomiędzy tymi dwoma warstwami społecznymi w I stadium skupiła się głównie wokół spisania prawa. Według tradycji w 449 roku p.n.e. zostało ogłoszone tzw. prawo XII tablic (ustawodawstwo cywilne i karne). Sankcjonowało ono w pełni własność prywatną, każąc wszelkie przeciwko niej wykroczenia (na przykład kradzież), niewypłacalny dłużnik stawał się zakładnikiem. Ograniczało lichwę. Oprócz własności prywatnej sankcjonowało ono także niewolnictwo, potwierdzając tym samym przeżytki ustroju rodowego, jak nieograniczoną władzę ojca nad rodziną, który mógł nawet sprzedać do niewoli własne dzieci.
W V wieku p.n.e. powołano urząd trybunów ludowych (początkowo było ich dwóch, potem dziesięciu), który mogli sprawować jedynie plebejusz. Był to najwyższy urzędnik plebejski. Trybunowie byli obrońcami plebsu wobec nadużyć patrycjuszowskich urzędników w związku z czym posiadali prawo weta, czyli zawieszania postanowień przedstawicieli władzy oraz osobistą nietykalność.
Wykształciła się od IV-III w p.n.e. nowa arystokracja (nobilitas), Nastąpiło zlanie się górnej warstwy plebsu z patrycjuszami poprzez małżeństwa i wspólne sprawowanie urzędów. Ukształtowała się w wyniku zakończenia walki pomiędzy nimi.
Rzymianie nigdy nie stworzyli ustroju wspólnego dla całej Italii. Pozostała ona luźną federacją silnie uzależnionych od Rzymu państewek. Pełnię praw w Italii mieli tylko wolno urodzeni obywatele rzymscy (cives Roamani), ale korzystać z nich mogli tylko ci, którzy przebywali w Rzymie. Wyzwoleńcy - niewolnicy obdarzeni przez Rzymian wolnością wchodzili w skład obywateli, ale nie mogli sprawować żadnych urzędów publicznych (honores), choć już ich synowie mogli. Podstawowym obowiązek obywateli rzymskich była służba wojskowa i płacenie podatków, w tym bezpośrednich zw. tributum.
USTRÓJ POLITYCZNY REPUBLIKI RZYMSKIEJ.
1). urzędy - obowiązywała zasada kadencyjności (1 rok) oraz kolegialności (wspólne podejmowanie decyzji)
2). wyżsi urzędnicy - sposoby wyboru: pretorowie, konsulowie i cenzorzy byli wybierani przez comitia centiriata (zgromadzenia centurialne). Nazwa pochodzi od słowa centum - jednostki administracyjno-wojskowej, związanej z podziałem na klasy majątkowe. W zgromadzeniach tych każdy obywatel głosował w ramach swojej centurii (centuria była także podstawową najmniejszą jednostką w legionie rzymskim).Zgromadzenia Ludowe było zorganizowane na podstawie jednostek pośrednich: kurii, centurii i tribus.
3) władza wykonawcza - w przeciwieństwie do państw greckich Rzym wytworzył silną władzę wykonawczą. Składały się na nią urzędy i senat. Urzędnicy (magistratus) mieli władzę wojskowo-religijną lub cywilną.
4) uprawnienia poszczególnych urzędników:
Konsulowie byli najwyższymi urzędnikami których wybierano corocznie zawsze w licznie dwóch. Mieli oni najwyższą władzę w mieście i poza jego granicami w przypadku wojny. Troszczyli się oni o sprawy publiczne. Najważniejsze ich kompetencje to: dowodzenie armią, uprawnienia religijne (interpretowali oficjalnie wróżby, na przykład od nich zależało, czy jest wolą bogów, aby wyruszać na wyprawę wojenną).
Pretorowie (najpierw był jeden potem dwóch), musieli mieć ukończone 40 lat. Głównych ich zadaniem było utrzymywanie porządku w mieście, z czego wynikała jurysdykcja karana i cywilna. Towarzyszyło im 6 liktorów.
Cenzorowie byli urzędnikami o charakterze specjalnym. Wybierani w liczbie dwóch raz na 5 lat. Ich głównym zadaniem było przeprowadzanie spisu majątkowego, czyli cenzusu - podział obywateli i sporządzanie listy senatu (album), a także część spraw finansowych miasta.
Najważniejszymi urzędnikami wybieranymi przez cocilia plebis byli trybunowie ludowi, którzy chronili prawa ludu przed nadużyciami oligarchii. Mieli prawa weta, prawo aresztowania urzędnika, zwoływania zgromadzeń ludowych. Było ich 10.
Edylowie byli urzędnikami, którym podlegały sprawy porządkowe miasta, troska o zaopatrzenie i urządzanie igrzysk na własny koszt.
Kwestorzy byli pomocnikami konsula w sprawach finansowych. Było ich czterech.
Urzędem o wyjątkowej władzy było stanowisko dyktatora, którego powoływano w szczególnych sytuacjach krytycznych dla państwa na okres najwyżej 6 miesięcy. Dyktator miał najwyższą, niczym nie ograniczoną władzę.
5). wynagrodzenie - wszystkie urzędy rzymskie były bezpłatne, ponieważ były zaszczytem (honores).
6) organu władzy - Wobec częstych (co rok) zmian urzędników, organem o najwyższym autorytecie był senat. Listę (album) sporządzano według rangi senatorów, byłych i aktualnych urzędników. Na pierwszym miejscy był jeden z konsulów - princeps senatus (wybierany na 5 lat), który zabierał zawsze pierwszy głos w czasie debaty. Senat mógł odwołać konsula, pretora, trybuna ludowego i dyktatora. Głosowanie było tylko jawne - przechodzenie na drugą część sali. Senat zajmował się sprawami kultu, finansami, bezpieczeństwem państwa i prowadził politykę zagraniczną państwa. Był tak naprawdę ostoją konserwatyzmu, który reprezentowali nobilitas. To właśnie oni zdobyli wyłączność na stanowiska kapłańskie, z których najważniejszy był urząd pontifex maximus. Łączył on w sobie władzę duchowną i świecką.
