Kulturę w średniowieczu możemy scharakteryzować słowami pisarza Umberto Eco "Nie muszę mówić, że wszystkie problemy współczesnej Europy ukształtowały się, tak jak pojmujemy je dzisiaj w Wiekach Średnich... Średniowiecze jest naszym wiekiem dziecięcym, do którego trzeba ciągle powracać, by poznać historię naszych schorzeń."

Kultura Średniowiecza

Średniowiecze zwane przez wielu jako wieki średnie trwało w Europie ponad 1000 lat. Czas trwania tej epoki nie jest ustalony, bowiem przyjmuje się rożne daty końca średniowiecza związane z: odkryciami Kolumba, wynalezieniem druku czy upadkiem Konstantynopola. Epoka mroczna, ponura, chwaląca kult boga i ascetyczny styl życia, aczkolwiek przyczyniła się do rozwoju naszej cywilizacji. Stworzyła też wielkich bohaterów w postaci sławnych rycerzy: Ronalda, rycerzy okrągłego stołu ze swoim królem Arturem czy Izoldę. Upadek Rzymu położył kres ówczesnej cywilizacji rzymskiej, nastąpił chaos panowanie barbarzyńców. Dążono do przywrócenia porządku w życiu codziennym społeczeństw. Nadzieje na pragnienie spokoju i równowagę wewnętrzną dawał Kościół wraz ze swoją filozoficzną scholastyką. Powstałe wówczas nurty filozofii chrześcijańskiej stworzone przez św. Augustyna, św. Tomasz i św. Franciszka, usankcjonowały podział świata, hierarchie poszczególnych stanów, łącznie z najwyżej usytuowanymi aniołami. Średniowiecze i panujący wówczas system feudalny oparty jest na klarownej hierarchii. Każdy zna swojego pana i każdy wie, komu służyć, na czele stoi król, największy suweren, pomazaniec boży a potem kolejno szlachta, chłopi i poganie wyrzekający się Chrystusa. Kościół podtrzymywał tę hierarchie i namawiał do nawracania pogan na wiarę chrześcijańską, często przy pomocy walki, przykładem są liczne wyprawy krzyżowe.

W licznych wojnach i krucjatach wykształtował się epos rycerza średniowiecznego. Rycerze mieli własny kodeks honorowy, niekoniecznie musieli być szlachcicami - zaszczytu pasowania na rycerza mogli dostąpić dzięki swoim czynom na polu bitwy. Rycerz miał postępować szlachetnie a zarazem być wcieleniem wszelkich cnót duchowych i fizycznych. Szczególną uwagę zwracano na efektowny wygląd, bogato zdobioną zbroję, która niekiedy ważyła powyżej 60 kilogramów. Jego cnotami były odwaga i męstwo, był obowiązany zawsze walczyć w obronie pokrzywdzonych i słusznej sprawie, aczkolwiek szukanie sławy i rozgłosu nie było wyrazem pychy, lecz dodawało splendoru. Rycerze często składali przysięgi na wierną służbę czy to wybrankom swego serca, Matce Boskiej czy swemu władcy. Dla przykładu pewna grupa rycerzy złożyła śluby, że nie cofnie się z pola bitwy dalej niż na 50 akrów. Ważny był honor i każda obraza czy zniewaga kończyła się przyrzeczeniem zemsty. Królowie nie byli już tak rycerscy, często swoja sławę opierali na swoich poddanych rycerzach. W średniowieczu stworzono kilka znanych kodeksów rycerskich, jednym z nich był kodeks Eustachego Deschampsa z roku 1346. Zawierał on cechy, którymi powinien kierować się rycerz, mianowicie, być lojalnym, walczyć w słusznej sprawie, być sprawiedliwym i przestrzegać zasad fair play w myśl hasła "Nie zabiję nigdy rycerza, który spadł z konia - woła Lancelot - Broń mnie Boże przed taką niesławą".

Innym ściśle przestrzeganym obyczajem było pozostawanie zwycięzcy na placu boju, co w przypadku wojsk miało ogromne znaczenie strategiczne. Ostatnim z obowiązków rycerza jest być zakochanym.

Oprócz wizerunku rycerza stworzono także ideał kobiety. Ideałem piękna była kobieta o jasnej cerze, z pięknymi oczami i ustami. Podobały się zwłaszcza kobiety o włosach koloru blond. Miłość ma dwa aspekty wymiar cielesny i duchowny. Często rycerz, pomimo że posiada żonę ma również swoje natchnienie w osobie kochanki. Zwyczaj ten upowszechnił król Edward III, który zakochał się w sąsiadce i założył dla niej zakon rycerzy podwiązki.

W średniowieczu "uniwersytet" (z łacińskiego universitas) tłumaczone było jako grupa wykładowców i żaków zamieszkująca dane miasto.

Paryska Sorbona posiadała w swych murach cztery wydziały: prawa, medycyny, sztuki oraz najważniejszy teologii. Na czele każdego wydziału stał rektor, którego wybierały grupy narodów było ich cztery: Francuzi, Normanowie, Pikardii oraz Niemcy. Wykłady odbywały się w formie odczytów znanych dzieł, choć stosowano także dyskusje w aulach i bardziej ciekawe dysputy publiczne na przygotowane tematy. Tematyka wykładów wiązała się najczęściej z poglądami sławnych filozofów św. Tomasza z Akwinu, Mateusza z Aquasparta. Wśród kadry prawo dopuszczenia do nauczania studentów musiało być potwierdzone odpowiednim tytułem. Dla przykładu wykładowca sztuk wyzwolonych musiał ukończyć sześć lat studiów i mieć ponad dwadzieścia jeden lat. Jeszcze wyższe wymagania stawiano wykładowcom teologii: odpowiednio osiem lat studiów i trzydzieści cztery lata. Ponadto teolog mógł dalej zgłębiać wiedzę otrzymując kolejne stopnie teologa biblijnego, sentencyjnego i bakalarza. Liczba katedr, na których wykładano teologię była ograniczona do dwunastu na przestrzeni XII wieku, dlatego niewielu wykładowców kończyło w pełni edukację i stawało się profesorami. Najstarsze uniwersytety powstały w skutek przekształcenia szkół w Bolonii, Paryżu, czy Oksfordzie. Pierwszy niezależny uniwersytet powstaje w Cambridge w 1209 roku.

Okres krucjat do ziemi świętej przynosi zburzenie obrazu sprawiedliwego i cnotliwego rycerza. Rycerze w drodze do ziemi świętej zyskują złą sławę głównie w wyniku grabieży i chęci zdobycia majątku. Jednak czas ten to wzmożona popularność zakładanych w tym czasie bractw zakonnych, w których zakonnicy prowadzą skromny, wręcz żebraczy tryb życia.
 

Zmierzch średniowiecza to czas licznych klęsk żywiołowych i nękających Europę zaraz, które uważano za karę boską. Pierwszą epidemią na skalę europejską, która siała zniszczenie w Europie była dżuma z roku 1305, kolejne wracały fazowo co trzy, cztery lata, siejąc strach w miastach średniowiecznych. Taka interpretacja kary boskiej zgadzała się doktryna kościoła, który głosił, że życie doczesne jest tylko wstępem do życia wiecznego po śmierci. Śmierć stała się wybawieniem, popularność zdobyło tzw. "oczyszczanie duszy" przez samoczynne karanie się np. taniec śmierci.

Kres średniowiecza to zmiany architektoniczne w budownictwie, panuje styl gotycki charakteryzujący się strzelistymi, wysokimi i smukłymi budowlami, z pięknymi zdobieniami i witrażami w oknach. Budowle powstające w stylu gotyckim symbolizują prośby wznoszone do Boga, do nieba. Średniowiecze to epoka tajemnicza, mroczna, dla innych otoczona pewną mistyczną aurą.