W ciągu całego wieku XV wieku swój boom przeżywał handel zwłaszcza z państwami na Bliskim Wschodzie, korzyści z tej wymiany czerpali głownie miasta północnej części Włoch: Wenecja, Florencja, Mediolan, Genua i Pizza. Ponadto w XV wieku dominuje jeszcze późny gotyk w architekturze w niektórych rejonach wschodniej europy trwa styl gotycki nawet do XVI wieku. Ponadto odnotowujemy postęp w sztuce malarskiej i rzeźby, a do głosu dochodzą języki narodowe. Zmiany kulturowe zapowiadają upadki średniowiecznych wzorców i ideałów. Jednym z nich był upadek ideału rycerza, związany m.in. z rozwojem w armii, następowało wykształcenie się zawodowej służby wojskowej ludzi, którzy służyli swoją odwagą w zamian za wypłatę żołd. Ponadto coraz częściej stosowano broń palną, która ograniczyła rolę ciężkiej jazdy i rycerstwa. Zaprzestano wznosić wielkie zamki obronne, bowiem udoskonalenie artylerii przyczyniło się do zmniejszenia ich roli. Szlachta, która coraz bardziej oddalała się od idei szlachetnego rycerza, coraz większą uwagę skupiała na bogaceniu swego majątku i upiększaniu swych rezydencji, które z warownych zamków zamieniały się w piękne bogato strojone dwory. Wiek XV to także odchodzenie od apelów na rzecz krucjat i wypraw krzyżowych, pomimo tego do świadomości europejskiej dochodzi fakt zagrożenia starego kontynentu przez napierających od południowo wschodniej części Europy Turcji. Przełomem stało się zdobycie Konstantynopola przez armię turecką w 1453 roku, dalsze postępy wojsk tureckich pozwoliły im opanować tereny aż po wody dolnego Dunaju. Lecz odwrót następował także w basenie morza śródziemnego, liczne wyspy były nękane przez arabskich piratów. Aczkolwiek w zaistniałej sytuacji próbę odrodzenia krucjat zapowiadał papież Pius II, lecz jego apel nie spotkał się z zainteresowaniem. Wraz z kresem wypraw krzyżowych podupadały zakony rycerskie, które szukały sobie nowego miejsca w europie, wyjątkiem był zakon krzyżacki, który rozkwitał w swej potędze w XV wieku. Coraz większego znaczenia nabiera mieszczaństwo, wśród nich zwłaszcza kupcy, którzy zbijali bajońskie fortuny na handlu. Prym wiodły miasta na północy Włoch: Mediolan, Genua, Piza, Wenecja i Florencja; stanowiły one swego rodzaju republiki miejskie gdzie coraz większe uznanie zdobywali kupcy i bankierzy. Jednym z najbogatszych rodów była rodzina Medyceuszy z Florencji, którzy stali się faktycznymi władcami Florencji. Swoim bogactwem wspierali, dzielili się z artystami tworząc instytucję mecenatu artystycznego. Kościół także powoli tracił na swej sile, duchowieństwo coraz bardziej obawiało się zmian, które dostrzegało w postawie ludzkości, która powoli wpadała w kult pieniądza pod wpływem zmian gospodarczych związanych z rozwojem handlu towarowego. Choć sam kościół zaprzeczał swoim ideałom lansował hasła ascetycznego życia, podczas gdy wielu dostojników duchowieństwa otaczało się przepychem bogactwa. Posiadali okazałe zamki, pałace waz z służbą, sam papież skupiał swoją uwagę na wzmacnianiu pozycji państwa kościelnego, zaniedbał problemy nurtujące naukę Kościoła. Dobitnym przykładem jest postawa papieża Aleksandra VI, który swój pontyfikat skupił na zdobywaniu terytorium dla papieskich włości, nie bacząc na problemy wiary i kościoła. Ten postępujący upadek kościoła, spotykał się z oporem nielicznych środowisk religijnych, jednym z obrońców moralności był dominikanin Girolamo Savonrola ( 1452-1498), zdobył uznanie i rozgłos woja postawą człowieka pobożnego skromnego, uczciwego i odważnego. Krytykował chciwość niektórych środowisk w duchowieństwie i stosunki istniejące w Rzymie, krytykował także rządzący we Florencjo ród Medyceuszy. Jego kazania odniosły skutek w 1494 roku, doszło do powstania ludowego i przejęcia władzy w republice Florencji przez jego zwolenników. Pomimo że nie zdecydował się zając żadnej znaczącej pozycji we władzach republiki, wolał z drugiego rzędu kierować swymi ludźmi. Przeprowadził wiele nowatorskich reform, z młodzieży uformował nową milicję, która ścigała przypadki nieobyczajności. Palono liczne oznaki bogactwa, perfumy, kobiece stroje i wytwory sztuki, wszystko to, co odbiegało od kanonów sztuki religijnej. Jego postępowanie popierało coraz więcej obywateli republiki we Florencji. Panujący wówczas papież Aleksander VI wzywał dominikanina do Rzymu, lecz ten wielokrotnie odmawiał wstawienia się, za co nałożono na niego ekskomunikę. Dominikan nie zaprzestawał swej działalności i namawiał do reform, jednak tracił poparcie. W 1498 roku władza Savonaroli zostaje obalona a sam dominikanin wraz ze swoimi współpracownikami zostaje stracony.

W wieku XV dominuje styl gotycki, choć powoli na terenie południowej Europy dochodzą do głosu nowatorskie idee, które później przekształciły się w nowa epokę zwaną renesansem. Owe dwa style wzajemnie się przenikają, co przyczyniło się do regionalnego zróżnicowania dokonań sztuki gotyku. W wieku XVI zaprzestano budowy olbrzymich katedr, gotyk wchodził w okres ostatniej fazy swego rozwoju, określana jako gotyk płomienisty. Budowle tego okresu są bardzo zdobione i dekorowane zwłaszcza liczne sklepienia: geniaździste i wachlarzowe. Przykładem tego stylu jest budynek katedry w Rouen we Francji czy budowla katedry w Kolonii. Sztuka rozwija się także w coraz powszechniejszym budownictwie świeckim, bogacące się miasta wznosiły liczne ratusze, sukiennice czy szpitale. Zwłaszcza wielką uwagę poszczególnych miast skupiał Ratusz, jako budowla reprezentacyjna. Doniosłym dowodem są ratusze miast w Niderlandach i Włoszech m.in. Pałac Dożów w Wenecji. Na ziemiach polski z tego okresu można pochwalić się budowlami kościołów Mariackiego w Krakowie i Gdańsku, kościół w Gdańsku jest największa tego typu budowla w Polsce. W Polsce powstawały także w zgodzie z modą ratusze miejskie, to takie miasta jak Wrocław, Toruń czy dwór Artusa w Gdańsku. Kraków ma ponadto przykład budynku użyteczności publicznej, budynek uniwersytecki z końca XV wieku Collegium Maius. Miasta coraz częściej obramowane były licznymi bramami i barbakany, te ostatnie możemy spotkać w Krakowie, Toruniu, Wrocławiu.

Okres schyłku gotyku to rozkwit rzeźbiarstwa, przestaje ono być częścią architektury, lecz staje się samodzielna działalnością.

Prym wśród tematów wiodły tematy religijne: Madonna z Dzieciątkiem, Chrystus Ukrzyżowany oraz pieta, czyli postać Marii z martwym Chrystusem spoczywającego na kolanach a także postacie świętych. W rzeźbach odzwierciedlano realizm ich postaci, wykonywano je z kamieni, drewna, metali szlachetnych czy wykorzystywano kość słoniowa. Te najbardziej okazałe rzeźbione ze szlachetnych surowców były tworzone na zamówienie bogatych mieszczan do ich kaplic w pałacach. Jednym z wielkich artystów był Wit Stwosz, wywodzący się z Norymbergii, który przez wiele lat zadomowił się w Krakowie. Jego najsławniejszym wytworem był ołtarz w Kościele Mariackim w Krakowie, czy nagrobek Kazimierza Jagiellończyka, który możemy podziwiać w katedrze na Wawelu. W malarstwie dalej dominowały tematy religijne, choć powoli odnotujemy zmiany, powstają pierwsze obrazy bogatych mecenasów a także tematyka przyrody i martwej natury.

Wiek XIV i XV to początek powstawania twórczości literackiej w językach narodowych, choć język łaciński dalej pozostawał w liturgii dyplomacji i jako język wykładowy na uniwersytetach. Dobitnym wyrazem tamtych dni jest testament Franciszka Villona z XV wieku, stworzony po francusku zawiera wiele rozważań filozoficznych na temat ówczesnego życia, a także przedstawia obraz Paryża. Twórczość w języku polskim pozostawiła dzieła w postaci Kazań Świętokrzyskich, kazań gnieźnieńskich oraz powstała we wcześniejszym okresie pieśń Bogurodzica. Oprócz literatury związanej z religią rozwijała się także literatura świecka, która poruszała tematykę z życia społecznego i obyczajowego.

Większość ówczesnych twórców pozostawało bezimiennych, swoje dzieła oznaczali jedynie znakami cechowymi lub indywidualnymi. Anonimowość była w zgodzie z ówczesnym duchem epoki, liczył się przekaz a nie autor owego dzieła. Dopiero później zaczęto hołubić artystów z ich nazwiska.