DZIEJE NOWOŻYTNE

DATY WYDARZEŃ

REFORMACJA W

EUROPIE

Luteranizm

1517 rok-wystąpienie Marcina Lutra (95 tez przeciwko odpustom-początek reformacji)

Anabaptyzm

zapoczątkowany przez Tomasza Munzer

(głosił konieczność przyjmowania chrztu

w wieku dorosłym)

Zwinglianizm

zapoczątkował go Ulrich Zwingli

(1522 r. reformy w Kościele; jedynym źródłem wiary Pismo Święte)

Kalwinizm

zapoczątkowany przez Jana Kalwina

(1536 r. Wyłożył swoją doktrynę-Bóg podzielił ludzi na wybranych i potępionych)

Arianie (Bracia Polscy)

Powstali z rozłamu wśród kalwinów w 1562r. (negowali dogmat o Trójcy Świętej)

Anglikanizm

Król Henryk VIII (akt supremacji w 1534 r., -zerwanie z Rzymem, król Anglii Henryk VIII został głową Kościoła)

Purytanizm

Angielska odmiana kalwinizmu za rządów Elżbiety I (na przełomie XVI i XVII w

rozbicie na dwa odłamy: prezbiterianie

i independenci)

Wojny religijne w Europie
  • wojna chłopska w Niemczech w latach 1524-1525 (Szwabia i Turyngia)
  • wojna religijna w Niemczech, zakończona pokojem w Augsburgu

w 1555r "cuius regio eius religio"-

czyj kraj, tego religia"

  • wojna religijna we Francji (z

przerwami trwała od 1562-1598 r)

  • Szwecja zerwała unię z Danią. Dania

chciała nadal panować- rozpoczęła się wojna. Szwecja przeszła na

luteranizm; w Danii i Norwegii także stopniowo wprowadzano luteranizm.

  • wojna religijna w Niderlandach

1572 r- powstanie antyhiszpańskie w prowincjach północnych

1609r.- koniec wojny- ogłoszono niepodległość Zjednoczonych

Prowincji Holandii

1648 r.- pokój westfalski- Hiszpania

ostatecznie uznała niepodległość

Holandii

Kościół katolicki, a reformacja
  • kontrreformacja- czyli walka Kościoła katolickiego z reformacją od połowy XVI do początków XVIII w.
  • Sobór trydencki w latach 1545-1563
  • Inkwizycja (instytucja do zwalczania herezji; zreformowana w XVI w przez papieża Pawła III; na jej czele stało Święte Oficjum)
  • Indeks ksiąg zakazanych (w 1559 r. za papieża Pawła IV wydano wykaz dzieł zakazanych, który się powiększał,

np. dzieło Mikołaja Kopernika "O

obrotach...")

  • w roku 1540 papież Paweł III

zatwierdził regułę zakonu jezuitów; założycielem był Ignacy Loyola

(zakonnicy prócz zwykłych ślubów składali dodatkowy-posłuszeństwo papieżowi)

WALKA O DOMINACJĘ

W EUROPIE w XVI w

Wielkie Księstwo Moskiewskie

Reformy wewnętrzne Iwana IV Groźnego

  • centralizacja państwa

ograniczenie Dumy bojarskiej

car ma władzę absolutną

car utworzył prikazy-

urzędy podporządkowane sobie

  • opricznina (system polityki cara

w latach 1565-1572)

Społeczeństwo w Rosji w XVI w.

  • bojarzy, dworianie, chłopi

walka o panowanie nad Bałtykiem

Anglia

(Henryk VIII 1509-1547; Elżbieta I Wielka 1558-1603)
  • Zerwanie Elżbiety I z papiestwem
  • Rozwój gospodarczy
  • 1588 r. pokonanie Niezwyciężonej Armady (floty hiszpańskiej)

Francja
  • wojny włoskie (1494-1559)
  • dążenie dynastii Walezjuszy do absolutyzmu
  • wojny religijne; 1598 r. edykt nantejski Henryka IV Burbona
  • rozwój gospodarczy

Imperium Habsburgów

w 1526 r.

  • rywalizacja Habsburgów z Turcją o panowanie na Węgrzech
  • wojny włoskie między Habsburgami, a Francją 1494-1559
  • 1556 r. podział Imperium:

Filip II (rządy w Hiszpanii

i Niderlandach)

Ferdynand I (korona cesarska oraz posiadłości związane z Austrią, Czechami i Węgrami)

Imperium Osmańskie
  • 1396 r. zwycięstwo Turków pod Nikopolis
  • krucjata rycerstwa europejskiego (Władysław Warneńczyk) -klęska pod Warną w 1444 r.
  • 1453 r. Turcy zdobyli Konstantynopol (koniec Cesarstwa Bizantyjskiego)
  • XV Turcy opanowali: Hercegowinę, Albanię, Bośnię; XVI w - Syrię, Egipt, Palestynę, część Armenii

i Iranu

  • 1526 zwycięstwo Turków pod Mohaczem
  • 1571 r. klęska Turcji pod Lepanto; Cypr pozostał przy Turcji

ABSOLUTYZM

WE FRANCJI

Ludwik XIII (1610-1643)

kardynał Armand-Jean du Plesis

de Richrlieu-wykonawca woli króla

Ludwika XIII

Ludwik XIV Wielki (1643-1715) -król słońce

kardynał Juliusz Mazarini sprawował rządy w imieniu małoletniego Ludwika XIV

Jan Baptysta Colbert-zajmował się

gospodarką

Mikołaj de La Reynie- stał na czele policji

  • centralizacja państwa

ograniczenie praw i przywilejów hugenotów

1627 r. bunt hugenotów

likwidacja odrębności prowincji

  • chęć osłabienia wpływów

habsburskich

rozbudowa armii i floty wojennej

  • rozwój gospodarczy

Od 1661 r. Ludwik XIV objął samodzielnie władzę- utrwalanie rządów absolutystycznych

  • odsunięcie od władzy starej szlachty

rodowej, arystokracji, książąt

i duchowieństwa

  • dopuszczenie do władzy szlachty

urzędniczej i mieszczan

  • centralizacja państwa
  • Stany Generalne nie były zwoływane
  • powołano wszechwładną policję, która podporządkowana była królowi
  • Ludwik XIV stał na czele Kościoła katolickiego, decydował o obsadzaniu stanowisk kościelnych
  • 1685 r. zniesiono edykt nantejski; zniszczono świątynie hugenockie
  • rozwój gospodarczy
  • rozwój floty wojennej, zwiększenie armii

Do Francji przyłączono:

  • pokój westfalski 1648r.

- przynależność: Metz, Toul. Verdun, część Alzacji, 10 miast Rzeszy i twierdza Brisach, Włochy-twierdza Pignerol

  • pokój pirenejski 1659r.

- przyłączenie: hrabstwo Artois, Hainaut

w Niderlandach, Rousillion w Pirenejach

  • lata 70-te przyłączono

hrabstwo Franche Comte` oraz Flandrię

  • lata 80-te przyłączono Strasburg

i resztę Alzacji

Rozwój kultury, sztuki i literatury.

"L`Etat c`est moi"- "państwo-to ja" (tak twierdził Ludwik XIV 

1618-1648 WOJNA

TRZYDZIESTOLETNIA

Działania wojenne
  • rok 1619- detronizacja Ferdynanda II przez czechów po śmierci cesarza Maciaja I
  • na tronie zasiadł Fryderyk (zimowy król) przywódca Unii Ewangelickiej
  • rok 119 książę Siedmiogrodu, Gabor Bethlen oblegał Wiedeń
  • 8.11.1620 r. klęska wojsk czeskich pod Białą Górą
  • Okres duński 1622-1629

- rok 1625 Dania włączyła się do wojny

- sukces Ligii Katolickiej, zajęła ona 

Palatynat i pokonała króla Danii-

Chrystiana IV

- lata 1625-1626 sukces wojsk

Habsburskich Wallensteina i Tilly`ego w Dolnej Saksonii

- rok 1629 Dania podpisała pokój z Habsburgami w Lubece, odzyskała przez to posiadłości w Rzeszy

- rok 1629 rozejm w Altmarku
  • Okres szwedzki 1630-1635

- rok 1630 Szwedzi zajęli Pomorze, Meklemburgię

- rok 1631 pod Breitenfeld (Saksonia) wojska cesarskie przegrały ze Szwedami

- rok 1632 Wallenstein zajął Czechy, a potem Lipsk

  • 16. 11. 1632r. pod Lutzen -

nierozstrzygnięta bitwa; zginął król szwedzki Gustaw II Adolf

  • rok 1634 pod Nordlingen- pokonanie Szwedów
  • rok 1635 rozejm w Sztumskiej Wsi (Szwedzi-Polska)
  • Okres francuski 1635-1648

- rok 1635 układ ze Szwacją

- rok 1638 sukces wojsk francusko-szwedzkich we wszystkich frontach, np. Pireneje, Niderlandy

  • rok 1643 zwycięstwo Francji pod Rocroi, potem w Niderlandach; w 1646r. zajęli Dunkierkę
  • rok 1648 traktat pokojowy w Munster i Osnabruck w Westfalii pomiędzy Francją

i Szwecją (z jednej strony), a cesarstwem i Rzeszą Niemiecką (z drugiej strony)- pokój westfalski

Francja: Metz, Toul, Verdun, Górną i Dolną Alzację, 10 miast w Rzeszy i twierdzę Brisach, w we Włoszech twierdzę Pignerol.

Szwecja: ujście Odry ze Szczecinem, wyspy: Uznam, Rugię i Wolin, biskupstwa Bremen i Werden.

Brandenburgia: Pomorze Kołobrzeskie, biskupstwa Kamień, Magdeburg, Minden

Rzesza Niemiecka: przyłączyła Łużyce; niezależność Konfederacji Szwajcarskiej; tolerancja religijna; sekularyzacja dóbr kościelnych; książę bawarski uzyskał potwierdzenie tytułu elektorskiego i ziemie Górnego Palatynatu

Wojna trzydziestoletnia była wojną

europejską.

REWOLUCJA W

ANGLII w XVII w

Wojna domowa

Elżbieta I Tudor (1558-1603)

Jakub I Stuart (1603-1625)

Karol I Stuart (1625-1649)

Karol II Stuart (1685-1688)
  • po stronie króla- Kościół anglikański i armia "kawalerów" (stara szlachta)
  • po stronie parlamentu "okrągłogłowi"
  • rok 1645 zwycięstwo pod Naseby
  • rok 1646 armia królewska poniosła klęskę; zdobyto Oxford (baza wojsk królewskich)
  • ucieczka króla do Szkocji
  • rok 1649 Karol I skazany na ścięcie przez Parlament kadłubowy
  • 9.02.1649r. -Anglia republiką
  • reorganizacja armii; przywódca Oliver Cromwell
  • klęska powstania w Irlandii i Szkocji

Rządy dyktatorskie Oliviera Cromwella
  • rok 1653 rozwiązał Parlament

kadłubowy

  • rok 1653 Cromwell uzyskał tytuł lorda-protektora
  • akty nawigacyjne (1650-1651)-zakazano handlu cudzoziemcom z koloniami bez pozwolenia rządu
  • wojna z Holandią 1652-1654

Anglia monarchią

Karol II Stuart

Wilhelm III Orański
  • rok 1660 porozumienie z

parlamentem, Karol II Stuart zasiadł

na tronie

  • rok 1688 rewolucja, tzw. chwalebna Rewolucja
  • abdykacja Jakuba II; nowym władcą Anglii został Wilhelm III Orański (ożenił się z Marią Stuart córką Jakuba)
  • rok 1689- Anglia monarchią parlamentarną- Deklaracja Praw

Narodu Angielskiego

- ograniczenie roli króla na rzecz parlamentu

  • tolerancja religijna
  • parlament uchwalał podatki, podejmował decyzje
  • wyroki wydawane przez sądy
  • ustawa sukcesyjna z 1701r.

MONARCHIE ABSOLUTYZMU

OŚWIECONEGO

Rosja

Piotr I Wielki (1689-1725)

Katarzyna II "Semiramida Północy"

(1762-1796)

Reformy w Rosji z Piotra I Wielkiego

  • rządy absolutne cara
  • aparat administracyjny
  • rozwój armii
  • rozwój gospodarczy
  • rozwój kulturalny
  • rok 1711 powołano Senat Rządzący
  • rok 1718 zniesiono prikazy;

ustanowiono kolegia

  • rok 1721 ogłoszenie cara Imperatorem Wszechrosji
  • rok 1721 reorganizacja Cerkwi

prawosławnej; Kościół prawosławny

podporządkowany carowi

Rosja za rządów Katarzyny II

  • jednolity system rządzenia imperium
  • stłumiono powstanie chłopskie pod wodzą Jemieliana Pugaczowa

(1773-1775)

  • prawo wolności szlachty
  • potwierdziła sekularyzację dóbr

kościelnych

  • umacnianie wpływów w Niemczech,

Skandynawii, Polsce

  • zniesiono autonomię kozaków

dońskich i zlikwidowano Sicz Zaporoską

Państwo prusko- brandenburskie

Państwo prusko- brandenburskie

Fryderyk Wilhelm Wielki (1640-1688)- książę- elektor

Fryderyk I (1688-1713)- książę pruski

Fryderyk Wilhelm I (1713-1740)-

"król sierżant"

Fryderyk II Wielki (1740-1786)

- rok 1417 marchia brandenburska przeszła

pod panowanie dynastii Hohenzollernów

- rok 1648- pokój westfalski

- rok 1657 traktat welawsko- bydgoski

  • rządy absolutne
  • rozbudowa armii
  • rozwój gospodarki
  • rok 1794 kodyfikacja prawa (zakaz tortur w śledztwie)
  • biurokracja pruska

(Generalna Dyrekcja Finansów;

Generalny Dyrektoriat-1723r.)

Monarchia Habsburska

Karol VI (1711-1740)

Maria Teresa (1740-1780)

Józef II (1780-1790)
  • rok 1713 król ogłosił sankcję pragmatyczną
  • wojna o sukcesję austriacką (po śmierci Karola VI) do której

przystąpiły Prusy (1740-1745)

  • 1740-1742- I wojna śląska
  • 1744-1745 -II wojna śląska
  • 1756-1763- wojna siedmioletnia

pokój w Hubertsburgu w 1763 r.

pokój w Paryżu w 1763 r.

Absolutyzm Marii Teresy i Józefa II

  • aparat urzędniczy i policyjny
  • centralizacja państwa
  • rozwój gospodarczy
  • rozbudowa armii
  • rok 1781 zniesiono poddaństwo chłopów
  • rok 1769 kodyfikacja prawa
  • józefinizm

POWSTANIE STANÓW

ZJEDNOCZONYCH

Kolonie w Ameryce Północnej
  • spór i ciągła rywalizacja pomiędzy Francją, a Anglią

- rok 1764 opłaty stemplowe

- rok 1767 rząd brytyjski nałożył cła na

towary importowane przez kolonie

- rok 1768- Zgromadzenie

Prawodawcze w Massachusett

ogłosiło protest i zaapelowało

do zgromadzeń innych kolonii o poparcie

  • rok 1773 "bostońskie picie herbaty"
  • rok 1774- I Kongres Kontynentalny w Filadelfii- decyzja o wojnie o niepodległość (12 kolonii)

Droga do niepodległości.

Jerzy Waszyngton

Thomas Jefferson
  • dnia 4. 07. 1776r. ogłoszono

Deklarację Niepodległości- opracowaną przez Thomasa Jeffersona (niepodległość kolonii i powstanie USA)

  • zwycięstwa amerykańskie:

pod Saratogą w 1777r.

pod Yorktown w 1781r.

w 1779 r. zginął pod Savannach-

Kazimierz Pułaski

  • rok 1778- Francja, Hiszpania, Holandia wypowiedziały wojnę Anglii
  • rok 1783- traktat pokojowy w Wersalu
  • Konstytucja Stanów Zjednoczonych 17. 09. 1787r. opracowana przez:

Thomasa Jeffersona, Jerzego Waszyngtona, Benjamina Franklina, Aleksandra Hamiltona.

Władza: ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza.

  • rok 1789 pierwszy prezydent USA- Jerzy Waszyngton
  • rok 1791 tzw. Karta Praw- gwarancją swobód obywatelskich

(przyjęto 10 poprawek)

Konstytucja z małymi poprawkami obowiązuje w

USA do dziś.

WIELKA REWOLUCJA

FRANCUSKA

Monarchia parlamentarna
  • 5. 05. 1789r. początek obrad Stanów Generalnych w Wersalu
  • 9. 07. 1789r. Zgromadzenie Narodowe przekształciło się w Konstytuantę
  • 14.07 1789r. zdobycie Bastylii
  • 26.08.1789r. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela
  • czerwiec 1791r. nieudana ucieczka króla do Belgii
  • sierpień 1791r. masakra ludzi zgromadzonych na Polach Marsowych w Paryżu
  • działalność Konstytuanty

Monarchia konstytucyjna
  • 3. 09. 1791r. Konstytucja

1791r. wybrano Legislatywę -Zgromadzenie Prawodawcze

  • działalność klubów politycznych:

Stowarzyszenie Roku 1789, Towarzystwo Przyjaciół Konstytucji (jakobini),

Towarzystwo Przyjaciół Praw Człowieka (kordelierzy), sankiuloci ("ludzie bez spodni"), żyrodyści.

  • podział kraju na 83 departamenty, dystrykty, kantony.
  • Kwiecień 1792r. początek wojny z Austrią

- "wojna pałacom, pokój chatom"

- " Ojczyzna w niebezpieczeństwie"- uchwała Legislatywy

Dyktatura jakobinów
  • 10.08.1792 obalono monarchię; wprowadzono republikę demokratyczną, tzw. Komuna Paryska
  • wrzesień 1792r. wybory do Konwentu Narodowego
  • 22. 09. 1792r. ogłoszenie Francji -

I Republiką

  • 21. 01. 1793r. król Ludwik XVI został ścięty (Ludwik Kapet)
  • 5. 04. 1793r. został wybrany Komitet Ocalenia Publicznego (funkcja rządu)
  • 2.06.1793 - aresztowanie i ścięcie żyrodystów

oraz przewrót jakobinów

  • 24. 06.1793r. Konwent uchwalił nową konstytucję roku I Republiki
  • 1795r. powstała Republika batawska
  • 1795r. rozpad pierwszej koalicji (Prusy zawarły pokój z Francją w Bazylei)

Rządy Dyrektoriatu
  • 27.07.1794r. przewrót 9 thermidora
  • 22.08.1795r. nowa konstytucja, tzw. termidoriańska -wprowadzała system

rządów zwany Dyrektoriatem

  • rok 1796- Sprzysiężenie Równych założone przez Grakchusa Babeufa
  • październik 1797r. pokój francusko-austriacki w Campo Formio
  • 1798r. -Republika Helwecka
  • grudzień 1798r. zawiązanie się drugiej koalicji antyfrancuskiej
  • kryzys Dyrektoriatu
  • 9. 11.1799r. przewrót 18 brumaie`a (przejęcie władzy przez Napoleona I Bonaparte
  • 24.12.1799r. Konstytucja Konsulatu; koniec Rewolucji francuskiej

OKRES

NAPOLEOŃSKI

Napoleon I Bonaparte
  • rok 1800- przeprowadzenie reformy

administracyjnej i sądowniczej

  • rok 1801 Napoleon podpisał konkordat ze Stolicą Apostolską
  • marzec 1801r. ogłoszono kodeks cywilny, tzw. Kodeks Napoleona
  • rok 1802 plebiscyt (większość opowiedziała się za powierzeniem Napoleonowi I

dożywotniego urzędu konsula)

  • 2.12.1804r. koronacja Napoleona I na cesarza Francuzów
  • grudzień 1804r. Napoleon I koronował się na dziedzicznego cesarza Austrii
  • 25.05.1805r. Napoleon I koronował się na króla Włoch
  • rozwój gospodarczy
  • rozwój nauki i kultury
  • hegemonia Francji w Europie