Rzesza powstała na mocy traktatu z Verdun z 843 roku dzielącego dziedzictwo Karola Wielkiego na trzy części; francuską, włoską i niemiecką. Stopniowo Niemcy coraz bardziej odsuwały się od pozostałych części dawnego cesarstwa. Wraz ze słabnięciem władzy centralnej rosło rozdrobnienie terytorialne, w konsekwencji czego na prawym brzegu Renu powstała Szwabia, Frankonia, Bawaria i Saksonia. Po śmierci ostatniego władcy z dynastii karolińskiej Ludwika Dziecięcia w 911 roku tron z dziedzicznego przekształcił się w elekcyjny. Pierwszym władcą elekcyjnym był książę frankoński Konrad, jednakże w rzeczywistości władzę dzierżyli poszczególni książęta. Stąd nazwa państwa niemieckiego - Rzesza. W 919 roku tron objął Henryk z saskiego rodu Ludolfingów, jednaj zajmował się przede wszystkim Saksonią, dlatego też zawarty w 928 roku dotyczył tylko ziem saskich a nie całości Rzeszy. W 925 roku opanował Lotaryngię a Czechy zhołdował w 929 roku, podobnie jak i część słowiańskich Luciów i Obodrytów. Marchia wschodnia miała strzec spokoju na podbitych terenach słowiańskich. Pokonanie Węgrów w 933 roku nad Unstrutą zakończyło okres najazdów węgierskich na ziemie niemieckie. Po śmierci Henryka na tron W 936 roku wybrano jego syna Ottona I. Postanowił on scentralizować państwo i promował ideę cesarstwa uniwersalistycznego. Na nawiązanie do rządów Karola Wielkiego wskazywała jego koronacja w Akwizgranie. Jego plany natrafiły na opór poszczególnych książąt, niezadowolonych także z obsady marchii wschodniej przez zaufanego Ottona Hermana Bilunga. W swych rządach Otton I postanowił oprzeć się na duchowieństwie oraz najbliższej rodzinie. Interwencja w sprawy włoskie w 951 roku doprowadziła od uzyskania lennego zwierzchnictwa nad królem Italii Berengarem z Ivrei oraz do małżeństwa z wdową po władcy Burgundii Adelajdą. Tymczasem przeciwko Ottonowi wystąpił syn z pierwszego małżeństwa obawiający się utraty spadku na rzecz dzieci Ottona i Adelajdy. Jednocześnie w 954 roku za broń sięgnęli Słowianie połabscy a rok później nastąpiła inwazja Węgrów. Ci ostatni zostali pokonani w bitwie na Lechowym Polu a Słowianie pod Legnicą w 955 roku. W 961 roku Otton I rozprawił się też z królem włoskim Berengarem i koronował się na króla w Mediolanie a w 962 roku na cesarza w Rzymie. W ten sposób powstało państwo nawiązujące do tradycji starożytnego Rzymu a Otton I chciał podporządkować sobie wszystkie państwa chrześcijańskie. Siła Ottona spowodowała, że podporządkował sobie papieża i wydał statut stwierdzający, że w przyszłości papieżem będzie tylko osoba, która uzyska akceptację cesarza. W 973 roku cesarzem został Otton II, ale przez kilka lat musiał zwalczać swego kontrkandydata księcia bawarskiego Henryka Kłótnika. W 982 roku Otton II poniósł klęskę na południu, ponieważ nie udało mu się pokonać Włoch. Zmarł rok później. Rozpoczęła się walka o władzę pomiędzy Henrykiem Kłótnikiem a wdową po Ottonie II Teofano. Długa regencja zakończyła się w 995 roku, kiedy to władzę mógł wreszcie samodzielnie objąć Otton III. Chciał utworzyć imperium uniwersalne obejmujące też Bizancjum, miało ono składać się z Italii, Galii, Niemiec i Słowiańszczyzny a ośrodek stanowiłyby Włochy. W Niemczech zaczęła wobec planów Ottona rodzić się opozycja, we Włoszech wybuchło powstanie. Otton III zmarł w 1002 roku. Tron otrzymał wtedy syn Henryka Kłótnika - Henryk II Bawarski. Podjął on ofensywne działania na wschodzie, które zaowocowały konfliktami ze Słowianami, m.in. zaś z Polską. Po bezpotomnej śmierci Henryka władza przeszła w ręce książąt frankońskich. Konrad II postawił w swych rządach na wzmocnienie wewnętrzne Rzeszy, dlatego też po koronacji na cesarza w 1027 roku wrócił do Rzeszy. W 1032 roku udało się Konradowi przejąć władzę w Burgundii. Następnie zaatakował Polsek i zmusił Mieszka II do rezygnacji z korony królewskiej. Państwo niemieckie zostało zdecydowanie wzmocnione za czasów Henryka III. Rozprawił się z opozycją w Rzeszy, zajął się z sprawami wewnętrznymi Burgundii, zhołdował Węgry, papieżami mianował prałatów niemieckich. Po jego śmierci w 1056 roku tron objął Henryk IV w imieniu, którego do 1065 roku rządziła regencja. W tym czasie do głosu doszły czynniki odśrodkowe, a panowie feudalni zyskali większą niezależność. Ze względu na poczynania Polski i Sasów Henryk IV musiał koncentrować swe działania przede wszystkim na obszarze Rzeszy, gdy tymczasem słabła jego pozycja jako cesarza na obszarze Włoch. Od połowy XI wieku coraz silniejsza była władza papieży, w 1059 roku papież Mikołaj II zmienił zasady wyboru papieży, od tego momenty miało o tym decydować zamknięte grono kardynałów. Usunięto, więc jakikolwiek wpływ cesarzy na obsadę Stolicy Piotrowej. Ponadto papiestwo zaczęło coraz bardziej uniezależniać się od cesarstwa. Książę Robert Guiscard w 1059 roku uznał się za wasala papieskiego, poza tym rysowała się perspektywa sojuszu z Francją na wypadek konfliktu z cesarstwem. Kolejny papież Aleksander II wysuwał żądania do odzyskanej przez chrześcijan z rąk saracenów Hiszpanii. Za pontyfikatu Grzegorza VII rozgorzał spór o inwestyturę między władzą świecką i duchowną. W dokumencie Dictatus papae Grzegorz VII zdecydowanie wskazał na nadrzędność władzy papieskiej względem świeckiej. W odpowiedzi Henryk IV na synodzie w Wormacji w 1076 roku ogłosił wypowiedzenie posłuszeństwa papieżowi. Grzegorz VII zareagował obrzuceniem Henryka IV klątwą i zwolnieniem jego poddanych z posłuszeństwa. Było to podstawą dla uaktywnienia się w Niemczech opozycji, która zażądała od cesarza obecności na sejmie Rzeszy. Najpierw, jednak cesarz w 1077 roku dokonał publicznej pokuty pod zamkiem w Canossie, gdzie przebywał papież, a następnie papież zdjął z niego klątwę. Po tym wydarzeniu Henryk IV przystąpił do bezlitosnej rozprawy z opozycją w kraju. Następnie w 1080 synod w Brixen pozbawił tiary Grzegorza VII i obwołał papieżem Wiberta, arcybiskupa Rawenny. Zaowocowało to kolejną klątwą Grzegorza VII. W 1084 roku wojska niemieckie opanowały Rzym, dokonano obwołania nowego papieża i koronacji Henryka IV na cesarza. Grzegorz VII zdołał opuścić Rzym, zmarł w 1085 roku. Do ponownego zaognienia sytuacji doszło gdy cesarzem został Henryk V a papieżem Paschalis II. Henryk V zobowiązał się do rezygnacji z inwestytury świeckiej nad duchowieństwem, pod warunkiem, że to ostatnie zrezygnuje z posiadłości lennych rozdawanych przez władcę. Mimo, iż papież zgodził się na taki układ nie został on wprowadzony w życie ze względu na opór duchownym. Wtedy cesarz uwięził Paschalisa II a wypuścił po zgodzie na powrót do poprzedniej sytuacji. Do ostatecznej ugody doszło w 1122 roku, kiedy to cesarz zgodził się na rezygnację z nominacji dostojników kościelnych, ale zachował prawa nadawania duchownym lenn. Stosunki papiestwa i cesarstwa układały się poprawnie za panowania kojonego cesarza Lotara z Supplinburg. W 1130 roku doszło do schizmy papieskiej, ostatecznie w wyniku poparcia cesarza zwycięsko wyszedł Innocenty II. Cesarz Fryderyk I Barbarossa udał się w 1154 roku do Włoch i na Polach Ronkalskich przyjął hołd od wasali świeckich i duchownych a następnie udał się do Rzymu, by dokonać tam koronacji cesarskiej. Wkrótce odżył jednak spór dotyczący władzy cesarskiej i papieskiej. W 1158 roku Fryderyk I udał się do Włoch i rozpoczął odzyskiwanie utraconych regaliów w Lombardii. Papiestwo zamierzało przeciwdziałać, w tej sytuacji po śmierci Hadriana IV doszło do schizmy, bowiem z jednej strony wybrano Rolanda Bandinelli - Aleksandra III a z drugiej strony popieranego przez cesarza Wiktora IV. Mimo poparcia cystersów Aleksander musiał opuścić Włochy i dał się do Francji. Po śmierci antypapieża Wiktora IV zastąpił go Paschalis III. Fryderyk I musiał opuścić Rzym na skutek epidemii, a w tym czasie miasta lombardzkie zrzeszone w Lidze Lombardzkiej sprzymierzyły się z Aleksandrem III. Kolejne wyprawy Fryderyka I do Włoch nie przynosiły efektów, a w 1176 roku poniósł klęskę w bitwie pod Legnano. Rok później Fryderyk zdecydował się na zawarcie pokoju z papieżem, poprzez który odstępował od popierania schizmy i uznał legalność wyboru Aleksandra III. Z pozostałymi członkami Ligi Lombardzkiej Fryderyk zawarł jedynie kilkuletnie rozejmy. Z Ligą Lombardzką zawarł pokój po upłynięciu rozejmu w 1183 roku w Konstancji, na mocy którego w zamian za uznanie jego zwierzchnictwa miasta utrzymywały autonomię i prawo do regaliów. Fryderyk zawarł układ z władcą Sycylii Wilhelmem II, na mocy którego syn cesarski Henryk VI po poślubieniu Konstancji, ciotki Wilhelma miał nabyć prawo do Sycylii. Wilhelm II zmarł w 1189 roku, jednak Henryk VI nie mógł objąć tronu sycylijskiego, ponieważ w tym samym czasie w trakcie krucjaty zmarł cesarz Fryderyk. Henryk VI mógł udać się do Włoch dopiero w 1191 roku, a w międzyczasie po tron sycylijski sięgnął kuzyn zmarłego Wilhelma Tankred. Mimo prób przejęcia władzy na Sycylii Henryk nie zdołał pokonać Tankreda. Udało mu się to dopiero w 1194 roku, gdy po uwięzieniu Ryszarda Lwie Serce udało mu się go zmusić do odstąpienia od wsparcia Tankreda. Po sukcesach na Sycylii Henryk VI zaczął starania o zapewnienie dynastii Sztaufów dziedziczności tronu. Zaczęło to niepokoić papiestwo, zwłaszcza, że Henryk nie złożył hołdu z Sycylii. Planów swoich nie zrealizował, bowiem zmarł w 1197 roku. W tej sytuacji papiestwo postanowiło przeciwdziałać skupieniu w jednym ręku władzy cesarskiej i nad Sycylią. Nowy papież Innocenty III przystąpił do planu odzyskania utraconych przez papiestwo ziem na skutek działań dynastii Sztaufów. Dążył do podporządkowania papiestwu całych Włoch, a warunkiem tego było niedopuszczenie do objęcia tronu sycylijskiego przez władcę niemieckiego. Tymczasem w Rzeszy doszło do wojny domowej pomiędzy bratem zmarłego cesarza Filipem a popieranym przez papieża Ottonem IV Brunszwickim z dynastii Welfów. W wyniku zamordowania Sztaufa władza przeszła w ręce Ottona IV. Szybko ujawnił on swoje ofensywne względem Włoch plany co spowodowało, że papież obrzucił go klątwą i zaczął szukać kandydata na antycesarza. Znalazł go w osobie syna Henryka VI - Fryderyka II, który musiał jednak uprzednio zrzec się praw do trony sycylijskiego. O zwycięstwie Fryderyka i przejęciu władzy w Rzeszy zadecydowała zwycięska bitwa pod Bouvines. Dzięki temu mógł w 1215 roku koronować się na króla Niemiec w Akwizgranie. Po zmianie na urzędzie papieskim, Fryderyk II powrócił do planów rozszerzenia panowania nad Włochami. Gdy papieżem został Grzegorz IX wobec nie wywiązania się przez Fryderyka ze zobowiązania odbycia krucjaty został on obrzucony klątwą. Gdy wreszcie Fryderyk wyruszył na krucjatę papież wykorzystał sytuację i zajął Sycylię. Jednak powracający Fryderyk pokonał papieża i został zawarty pokój w San Germano w 1230 roku, który przywracał w Italii status quo i zdejmował z cesarza klątwę. Wkrótce potem Fryderyk zreformował państwo sycylijskie likwidując porządki feudalne. Musiał walczyć z opozycją lombardzką a wkrótce znowu popadł w konflikt z papieżem i został obrzucony klątwą w 1239 roku. Po śmierci Grzegorza IX w obawie przed cesarzem przez długi czas nie obsadzono urzędu papieskiego. W 1243 roku papieżem został przychylnie nastawiony do cesarza Innocenty IV. Niedługo jednak znów odnowił się konflikt i papież udał się do Francji, skąd postanowił zwołać sobór powszechny, na którym rozpatrywać miano detronizację Fryderyka. Ogłoszono pozbawienie go korony cesarskiej a nowym cesarzem obwołano Henryka Raspe. Został on pokonany przez syna Fryderyka Konrada IV, a po śmierci jego następcą uczyniono hrabiego Holandii Wilhelma. Nie przedstawiał on większego zagrożenia dla Fryderyka, natomiast zdecydowanie gorzej przedstawiała się sytuacja we Włoszech, gdzie opór stawiali gwelfowie. Fryderyk II zmarł w 1250 roku. Kontynuatorem polityki Fryderyka stał się jego syn Konrad IV, który starał się opanować sytuację we Włoszech, zmarł jednak z powodu febry w 1254 roku. Władzę nad Sycylią przejął Manfred, który włączyć musiał i z papiestwem i z gwelfami. W 1256 roku zmarł Wilhelm Holenderski i do 1273 roku, kiedy to tron cesarski objął Rudolf Habsburg w Rzeszy nastąpił okres Wielkiego Bezkrólewia. W tym czasie w Rzeszy doszło do znacznego uniezależnienia się poszczególnych części składowych. Będące od 1198 roku królestwem Czechy zaczęły wysuwać roszczenia terytorialne kosztem Rzeszy. Po wymarciu Babenbergów Czechom udało się zawładnąć Austrią, a następnie także Karyntią i Krainą. Po tych sukcesach Przemysł Ottokar postanowił starać się o tron cesarski, jednak ostatecznie elektorzy przekazali tytuł cesarza w ręce mało znaczącego jak im się wydawało Rudolfa Habsburga. Tymczasem Habsburg postanowił najpierw rozprawić się z Przemysłem Ottokarem. Gdy król czeski nie chciał zwrócić nieprawnie posiadanych lenn Rudolf zmusił go siłą w 1276 roku do oddania wszystkich ziem za wyjątkiem Czech i Moraw. Odwet Przemysła nie powiódł się i poniósł klęskę a nawet stracił życie nad Suchymi Krutami w 1276 roku. Rudolf Habsburg oddał władzę nad małoletnim synem Przemysła Wacławem magrabiemu brandenburskiemu. Rudolf przekazał swoim synom Austrię i Styrię jako lenno. Jednakże po jego śmierci elektorzy w 1292 roku nie chcieli obsadzić tronu potomkiem Rudolfa i wybrali cesarzem Adolfa hrabiego Nassau. Albrecht Habsburg zajęty walką z opozycją w Styrii pogodził się wyborem elektorów i nawet złożył Adolfowi hołd. Jednakże, gdy nowy cesarz wysunął roszczenia terytorialne względem Turyngii i Miśni Albrecht zmontował antycesarską koalicję. W 1298 roku elektorzy na zjeździe w Moguncji zdetronizowali Adolfa i na cesarza wybrali Albrechta. Ostatecznie Adolf został pokonany w bitwie w okolicach Moguncji, w trakcie której stracił życie. Wyboru Albrechta na cesarza nie chciał zaakceptować od razu papież Bonifacy VIII, nastąpiło to dopiero w 1303 roku. Wtedy Albrecht mógł skoncentrować się na wyrastających na potęgę Czechach. Król czeski Wacław II opanował Małopolskę a w 1300 roku koronował się nawet na króla Polski. Po wymarciu dynastii Arpadów na Węgrzech Wacław II zaczął zamyślać też o tronie węgierskim. Przyjął on tron ofiarowany mu przez część panów węgierskich, jednak spowodowało to powstanie koalicji z pretendującym do tronu węgierskiego Karolem Robertem Andegaweńskim oraz Władysławem Łokietkiem. Koalicję tą wkrótce poparł Albrecht Habsburg mając nadzieję na zahamowanie potęgi Czech. Wacław musiał wycofać się z Węgier, by bronić Czech przed potencjalnym napadem cesarza, a w 1305 roku nagle zmarł. Potęgi Czech nie zdołał obronić panujący zaledwie rok syn Wacława II - Wacław III. Albrecht nadał Czechy jako lenno swemu synowi - Rudolfowi Habsburgowi. Ostatecznie jednak przeszły one w ręce Henryka Karynckiego a Albrecht Habsburg został zamordowany w 1308 roku. Elektorowie nie chcieli wybrać kolejnego Habsburga dlatego też padały kandydatury króla francuskiego Filipa Pięknego a następnie jego brata Karola Walezjusza. Ostatecznie elektorzy na cesarza wybrali cesarzem Henryka hrabiego Luksemburskiego. W 1310 roku władzę w Czechach ofiarowano jego synowi - Janowi Luksemburskiemu. Henryk VII zaczął wtedy zamyślać o koronie cesarskiej. Podjęta dla realizacji tego celu wyprawa do Włoch w 1310 roku zakończyła się koronacją ale w Mediolanie i jedynie lombardzką koroną żelazną. Do Rzymu dotarł Henryk VII dopiero w 1312 roku, ale ze względu na to, iż nie był w stanie opanować całego miasta koronacja cesarska odbyła się na Lateranie. Rok później Henryk VII zmarł i znów przed Rzeszą stanął problem wyboru nowego cesarza. Habsburgowie jak i Luksemburgowie wydawali się dla elektorów niemieckich zbyt potężni. Ostatecznie bezkrólewie w Rzeszy zakończyło się w 1314 roku wyborem syna Albrechta Habsburga - Fryderyka Pięknego oraz Ludwika Wittelsbacha. Między obydwoma elektami doszło do wojny domowej. W 1315 roku brat Fryderyka Pięknego Rudolf poniósł klęskę w Szwajcarii, którą próbował uzależnić od Habsburgów. Klęska Habsburgów a zwycięstwo Szwajcarów wzmocniło pozycję Ludwika Wittelsbacha, jednak wojna domowa trwała nadal i dopiero pokonanie i wzięcie do niewoli Fryderyka Pięknego w 1322 roku zadecydowało o statecznym triumfie Wittelsbacha. Wtedy jednak przeciwko nowemu królowi Rzeszy wystąpił papież Jan XXII, który nakazał Ludwikowi poddanie się pod osąd własnych decyzji. Po odrzuceniu zadań papieża, Ludwik został obrzucony klątwą. Na tym tle doszło do bardzo ostrego sporu, ponieważ Ludwik odwołał się w kwestii klątwy do soboru a papieża oskarżył o herezję. Jan XXII ogłosił detronizację obrzuconego klątwą Ludwika a papieskim kandydatem do tronu cesarskiego został Leopold Habsburg. Ludwik wyruszył jednak do Włoch i w 1327 roku koronował się w Mediolanie korną żelazną a w 1328 roku w Rzymie korna cesarską. Po odbyciu koronacji Ludwik ogłosił detronizacje papieża i na jego urząd powołał Mikołaja V. Na zjeździe elektorów w 1338 roku zapadła decyzja, iż jeśli król zostanie wybrany zgodnie z prawem nie musi uzyskiwać już akceptacji papieża. Ludwik zdołał zdecydowanie poszerzyć swoje osobiste władztwo terytorialne, opanował Brandenburgię, Dolną Bawarię, Tyrol, Holandię, Zelandię i Fryzję. Zaniepokojeni wzrostem znaczenia Ludwika elektorzy w 1346 roku dokonali wyboru antykróla, którym obrali Karola Luksemburskiego, syna Jana. Doszło do wojny, w 1347 roku zmarł Ludwik a władze przejął Karol IV. Jego rządy rozpoczęły się niepomyślnie, bowiem najpierw nastąpiła epidemia a następnie pojawił się kryzys ekonomiczny, dochodziło też do licznych pogromów antyżydowskich. Karol IV koronował się w Mediolanie a następnie w Rzymie w 1355 roku a potem niemal całą swoją uwagę poświęcał Czechom. Dla uregulowania kwestii wyboru króla Karol IV wydał w 1356 roku tzw. "Złotą Bullę". Określała ona dokładnie skład kolegium elektorskiego, było to trzech arcybiskupów Moguncji, Trewiru i Kolonii, król Czech, palatyn reński, książę sasko-wirtemberski, margrabia brandenburski. W miesiąc po śmierci króla arcybiskup Moguncji pełniący funkcję kanclerza Rzeszy miał zwołać kolegium, w przeciwnym razie miało ono zebrać się samodzielnie we Frankfurcie nad Menem. Wyboru dokonywać miano większością głosów i w żadnym razie za życia króla. Elektorowie mogli uczestniczyć w zjazdach elektorskich i rządzie Rzeszy, zyskiwali faktyczną niezależność na terenie swoich posiadłości elektorskich, których nie dotyczyło ani sądownictwo ani władza zwierzchnia króla. Karol IV dbał jak poprzednicy o rozwój terytorialny ziem należących do jego rodu dlatego też zawładnął Górnym Palatynatem, Marchią Brandenburską, Łużycami i częścią Śląska. Złamał Złotą Bullę, gdy nakłonił elektorów do wyboru na króla swego syna Wacława jeszcze za swego życia. Wacław objął władzę w Rzeszy po śmierci ojca w 1378 roku, jednak okazał się być władca wybitnie nieporadnym. Gdy dodatkowo wdał się w spór dotyczący schizmy papieskiej zgromadzenie lektorów dokonało jego detronizacji i wyboru na urząd króla Ruprechta Wittelsbacha. Po jego śmierci w 1410 roku królem wybrano Zygmunta Luksemburskiego. Musiał on stawić czoła problemowi jaki przedstawiał sobą w Czechach ruch zwany husytyzmem. Zainicjował go profesor uniwersytetu praskiego Jan Hus, który potępiał świecką władzę papieży, sprzedaż odpustów, Pismo Święte uważał za podstawowe źródło wiary i żądał jego przełożenia na język czeski. Nauki Husa spowodowały opór całego duchowieństwa czeskiego i obłożenie go klątwą, którą potwierdził nawet papież. Poglądy Husa ulegały coraz większej radykalizacji aż Zygmunt Luksemburski wezwał go przed oblicze soboru obradującego w Konstancji. Tymczasem Jan Hus mimo żelaznego listu gwarantującego mu bezpieczeństwo został uwięziony i w lipcu 1415 roku spalony na stosie jako heretyk. Doprowadziło to do ogromnego wzburzenia i wybuchu rewolucji husyckiej w Czechach. W 1417 roku ogłoszono tzw. "cztery artykuły praskie", w których domagano się m.in. komunii pod dwiema postaciami, karania za ciężkie przestępstwa przez władzę świecką, sekularyzacji majątków duchownych. Nastroje społeczne radykalizowały się, tak, że w 1419 roku husyci obalili nawet w Pradze rade miejską. Po śmierci Wacława IV nie zgodzili się, by królem czeskim został Zygmunt Luksemburski. Od 1420 roku organizował on wyprawy do Czech, które papież ogłosił nawet krucjatami. Husyci opierali się atakom, bowiem posiadali silną armię dowodzoną przez Jana Żiżkę. Do walki używano taborów, które powstawały z połączenia ze sobą wozów bojowych, obsadzane były one piechurami. Z czasem husytom udało się przenieść działania na teren Brandenburgii, Moraw, Śląska, Węgier. Z czasem w ramach ruchu husyckiego pojawił się umiarkowany odłam kalikstynów i utrakwistów, skłonni do kompromisu obstawali jedynie przy "czterech artykułach praskich". Radykałowie zwani też taborytami opowiadali się za równością i zniesieniem własności. Gdy zdecydowano, że Czechy nie oddadzą swojej korony Zygmuntowi Luksemburskiemu zaoferowano ją polskiemu królowi Władysławowi Jagielle a osteonie jego bratu Witoldowi, jednak żaden z nich nie został królem Czech. Po śmierci Jana Żiżki dowództwo nad armią husycką przejął taboryta Prokop Wielki. Wtedy też jeszcze bardziej pogłębił się podział ruchu husyckiego. Kalikstyni zaczęli wykazywać stanowisko ugodowe i byli skłonni do kompromisu z katolikami i Zygmuntem Luksemburskim, inaczej niż taboryci. W 1434 roku doszło do bitwy pod Lipanami, w której kalikstyni wymordowali większość taborytów. Do porozumienia z katolikami doszło dopiero w 1436 roku, gdy zatwierdzono tzw. Kompakty, które zezwalały na liturgię w języku czeskim i komunię pod dwiema postaciami, jednocześnie przyznano milczącą zgodę na sekularyzację dóbr kościelnych. W zamian za to Czesi zgodzili się na Zygmunta Luksemburczyka jako króla Czech. Po Zygmuncie tron czeski objął jego zięć Albrecht a po jego śmierci jego syn - Władysław, gdy tymczasem tron cesarski przypadł Fryderykowi III Habsburgowi. W Czechach dalej panowało napięcie, walczyły ze sobą stronnictwa. W 1458 roku królem został przywódca kalikstynów Jerzy z Podiebradu. Wybór ten był nie do zaakceptowania dla Rzymu, papież wyklął nawet Jerzego, próbował nakłonić do objęcia tronu czeskiego Kazimierza Jagiellończyka a następnie Macieja Korwina, króla Węgier. Wybór na tron czeski po śmierci Jerzego z Podiebradu w 1471 roku Władysława Jagiellończyka jeszcze bardziej rozjątrzyła konflikt w Czechach. Do kompromisu doszło w 1478 roku, kiedy to zgodzono się, by Maciej Korwin zachował Morawy, Łużyce, ale z zastrzeżeniem możliwości wykupu tych ziem przez Władysława Jagiellończyka.

Do rywalizacji o hegemonię w Europie na początku XVI wieku przystąpili także Habsburgowie zarządzający Austrią, Karyntią, Styrią, Tyrolem, Krainą, Tyrolem i Burgundią oraz krajami niemieckimi. Władza Habsburgów zarówno w krajach dziedzicznych jak i jako cesarzy nie była zbyt silna. Księstwo Burgundzkie złożone z Alzacji, Lotaryngii i Niderlandów zostało nabyte przez Habsburgów w 1477 roku poprzez małżeństwo arcyksięcia Maksymiliana z Marią, córką Karola Zuchwałego. Habsburgowie wdali się w wojny włoskie, w których uczestniczyła także Francja. W 1508 roku zawarta została wymierzona w Wenecję liga w Cambrai złożona z Rzeszy, Anglii, Aragonii, Węgier, Francji i papiestwa. Wkrótce przymierze się odwróciło i zwróciło przeciwko Francji. Pozycja Rzeszy wzmocniła się za panowania wnuka cesarza Maksymiliana Karola V, który odziedziczył Franche-Comte, Niderlandy i Hiszpanię. Zdecydowanie wzrosło zagrożenie Francji ze strony Habsburgów, których władza stała się najpotężniejsza w Europie. Zresztą Francuzi próbowali nie dopuścić do wyboru Karola V na cesarza w 1519 roku. Po stłumieniu wystąpień opozycji w Hiszpanii Karol V przystąpił do wojny z Francją, która jak się miało okazać trwała prawie czterdzieści lat. Początkowo sytuacja Francji stała się niepomyślna, nie miała żadnego prócz Szwajcarii sprzymierzeńca, utraciła posiadłości włoskie a dodatkowo na jej terytorium wkroczyły wojska wrogiej koalicji. Mimo przełamania trudnej sytuacji i powrotu do Włoch Francuzi w 1525 roku zostali rozgromieni w bitwie pod Pawią w 1525 roku przez wojska Karola V. Król Francji dostał się do niewoli, wolność zresztą szybko odzyskał na mocy podpisanego w 1526 roku traktatu w Madrycie, w którym zrzekał się Księstwa Burgundii i nabytków włoskich. Żadnych z tych postanowień nie miał zamiaru dotrzymać, rychło doszło do wznowienia wojny a Karol V w 1526 roku dokonał słynnego zajęcia spalenia Rzymu zwanego Saccio di Roma. Kolejny pokój Franciszek I zawarł z Karolem V w 1529 roku w Cambrai, w którym Francja oddawała swe włoskie posiadłości Habsburgom. Pod wpływem tych wydarzeń papież Klemens VII zdecydował się koronować Karola V na cesarza w 1530 roku. Do kolejnych wojen doszło w latach 1536-1538 oraz 1542-1544, Francja starała się szukać w nich przymierza z Turcją zwróconego przeciwko Habsburgom. Karol V abdykował w 1556 roku, przekazał Niderlandy, ziemie włoskie i hiszpańskie swemu synowi Filipowi a Czechy, Węgry i cesarstwo przeszły w ręce jego brata Ferdynanda I.

W XVI wieku Rzesza stanęła przez poważnymi problemami jakie niosło ze sobą zjawisko reformacji. Spowodowane było ono zepsuciem i demoralizacją kleru, papiestwo pobierało bardzo wysokie opłaty, duchowieństwo zarabiało na sprzedaży odpustów. Ponadto papiestwo było tym okresie uwikłane w o władzę we Włoszech i w Europie Zachodniej. Reformacja narodziła się na terenie Niemiec, gdzie panowało ogromne rozbicie i brak wewnętrznej spójności, dużą samodzielność posiadały władztwa elektorskie, w 1499 roku faktycznie oderwała się od Rzeszy Szwajcaria. Dla integracji ziem niemieckich próbowano tworzyć centralne urzędy i tak w 1495 roku powstał centralny rząd i Sąd Kameralny a wkrótce potem Radę Nadworną Rzeszy. Do braku jedności kraju przyczyniało się także jego zróżnicowanie pod względem rozwoju ekonomicznego. O życiu gospodarczym kraju decydowały wielkie rody monopolizujące sferą bankowo-finansowo-przemysłową. Średniozamożni kupcy właściwie nie mogli prowadzić działań konkurencyjnych względem potężnych monopolistów. Rosły obciążenia feudalne chłopów, wzdłuż Łaby zaczął przebiegać podział na feudalny wschód i wczesnokapitalistyczny zachód. Dążące do wzmocnienia swej pozycji rycerstwo widziało taką możliwość tylko poprzez silniejszą władzę cesarską, przeciwko, której oponowali z kolei książęta i feudałowie duchowni i świeccy.

Reformację zapoczątkował Marcin Luter, urodzony w 1483 roku w purytańskiej rodzinie górniczej. Studiował prawo na uniwersytecie w Erfurcie, a następnie wstąpił do zakonu augustianów. Gdy z ramienia zakonu udał się do Rzymu w 1510 roku mógł zaobserwować zbytek i demoralizację panującą w Stolicy Apostolskiej. Prowadząc wykłady z Pisma Świętego na uniwersytecie w Wirttenberdze pracował jednocześnie nad reformą zakonu augustianów. Podstawą przemyśleń Lutra była Biblia, tylko Pismo Święte uważał za źródło wiary. Wysunął tezę, iż najważniejsze dla lidzkiego zbawienia jest wiara w Boga i ewangelię, tylko wiara a nie nawet najlepsze uczynki decydują o zbawieniu człowieka. Głównym bodźcem, który spowodował wystąpienie Lutra była kwestia dopustów. Na terenie Niemiec miał się nimi zajmować w imieniu księcia Alberta Hohenzollerna dominikanin Johann Tetzel. 31 października 1517 roku Luter przybił na drzwiach kościoła w Wittenberdze 95 tez skierowanych przeciwko odpustom. Wystąpienie Lutra zyskało mu dużą popularność w Niemczech, zarówno po stronie zwolenników jak i przeciwników. Walkę podjęto najpierw na drodze toczonych dyskusji, pierwszy przystąpił do takiego pojedynku wspomniany Tetzel. Kolejnym adwersarzem Lutra okazał się być Johann Eck, a w toku dyskusji z nim Luter stwierdził, że poglądy Husa nie były herezją. Luter coraz bardziej radykalizował swoje poglądy, coraz więcej zyskiwał też zwolenników. Zdecydowanie uznawał prymat władzy świeckiej nad kościelną, uważał, że władcy świeccy winni mieć prawo ingerencji w sprawy kościelne. Swoje poglądy wciąż podbudowywał Lute słowami ewangelii. Domagał się zniesienia celibatu oraz, by księża bardziej zainteresowali się sprawami własnych parafian, uznawał jedynie trzy sakramenty - chrztu, pokuty i komunii. Jednocześnie nakazywał ścisłe podporządkowanie się władzy i nie podnoszenie sprzeciwu, chyba, że naruszyłaby ona prawo boskie. W 1520 roku papież Leon X ogłosił bullę Exsurge Domine, w której potępił Lutra i nakazał odwołać mu jego poglądy w ciągu sześćdziesięciu dni. Tymczasem Luter nie podporządkował się żądaniom papieża i w grudniu 1520 roku spalił jego bullę. Reakcją papieża było obrzucenie Lutra ekskomuniką. Papież zaczął czynić naciski na cesarza Karola V, by ten uwięził Lutra. Cesarz musiał natomiast uzyskać w tym względzie zgodę stanów, dlatego sejm w Wormacji w 1521 roku miał zająć się ta sprawą. Sejm nie chciał jednak więzić Lutra bez uprzedniego jego przesłuchania, ten jednak nie odstąpił od swoich poglądów a następnie wyjechał z Wormacji. Schronienia Lutrowi udzielił na swym zamku w Wartburgu elektor saski Fryderyk. Tam Luter przełożył Pismo Święte na język niemiecki. Karol V wydał w 1521 roku edykt uznający Lutra za heretyka, skazał go na banicję i spalenie jego pism. Działalność Lutra zapoczątkowała też wystąpienia innych reformatorów. W sakosńskim mieście Zwickau tzw. prorocy zwickawscy na czele z Tomaszem Műnzerem zaczęli głosić bardzo radykalne poglądy. Luter natomiast w tym okresie zaczął organizować kościół na własnych zasadach, zniósł celibat księży, wprowadził komunię pod dwiema postaciami, usunął obrazy a w 1524 roku ożenił się z byłą mniszką Katarzyną von Bora. Mimo braku takich zamiarów Luter spowodował wystąpienia społeczne przeciwko duchowieństwu. W 1522 roku Franz von Sickingen zaatakował arcybiskupstwo trewirskie. Kolejne wystąpienia zaczęli organizować chłopi a na ich czele stanął Münzer głoszący konieczność obalenia stosunków feudalnych na drodze rewolucji. Negował wszelkie formy kultu religijnego, jedynie dopuszczał czytanie Pisma Świętego. Chrzest mieli według niego przyjmować ludzie dorośli, stąd jego zwolenników nazywano anabaptystami od anabaptisto czyli powtórnie chrzczę.

Tzw. wojny chłopskie rozpoczęły się w 1524 roku. Powstanie szybko zaczęło rozlewać się na coraz więcej ziem niemieckich. W 1525 roku w Memmingen ułożono Dwanaście Artykułów, które żądały złagodzenia ucisku chłopów, a także zniesienia zależności poddańczej. Wojna prowadzona przez chłopów zaostrzała się, przejmowali oni miasta. Siły chłopski nie były jednak dobrze zorganizowane, tak, że gdy feudałowie pokonali zaskoczenie siła wystąpień zaczęli przystępować do rozprawy z chłopami. Co ciekawe do okiełznania wystąpień chłopskich nawoływał też sam Luter. Do pierwszej dużej klęski chłopów dowodzonych przez Münzera doszło w 1525 roku w bitwie pod Frankenhausen. Po tej bitwie ruch chłopski w przeciągu dwóch miesięcy został opanowany w całych Niemczech. W konsekwencji wielu przywódców po uprzednich torturach skazano na śmierć, palono całe wioski biorące udział w powstaniu a w odwecie zwiększono wysokość świadczeń feudalnych.

Zakończenie wojny chłopskiej nie było jednak równoznaczne ze stłumieniem reformacji w Niemczech. Okolicznością sprzyjającą Lutrowi był konflikt cesarza Karola V z papieżem. Gdy cesarz zakazał wprowadzania wszelkich zmian w kwestiach religijnych zwolennicy Lutra złożyli protest, stąd zwani są luteranie protestantami. W ruchu reformackim zaczęły pojawiać się różne nurty. Na terenie Szwajcarii pojawił się ruch Zwinglego. Tymczasem pośród zwolenników reformacji na terenie Niemiec pojawiły się tendencje ugodowe, czego wyrazem miało być zaproponowanie wyznania wiary spisanego przez Melanchtona. Próby te nie okazały się jednak owocne. Teologowie katoliccy orzekli, że luterańskie wyznanie wiary jest nie do zaakceptowania. W okolicznościach napięć i walki z reformacją cesarz przeprowadził wybór na cesarza swego brata Ferdynanda w 1531 roku. W tym samym roku protestanccy książęta utworzyli opozycyjny Związek Szmalkaldzki. Do wojny domowej nie doszło tylko na skutek zagrożenia ze strony Turcji, a nawet zawarto pokój w Norymberdze. Karol V uwikłany w walkę o hegemonię w Europie nie mógł zając się ostatecznym rozwiązaniem kwestii wewnętrznych Rzeszy. Dopiero gdy zdecydowanie wzmocniła się jego pozycja międzynarodowa przystąpił do konkretnych działań i rozprawy ze Związkiem Szmalkaldzkim, który zresztą sam osłabiał się wewnętrznie na skutek rywalizacji poszczególnych członków. Ponadto wielu książąt reprezentowało postawę chwiejną i za cenę odpowiednich korzyści skłonnych było do przejścia do obozu katolickiego. Luter zmarł w 1546 roku a w tym samym roku wybuchła wojna szmalkaldzka, która zakończyła się zwycięstwem obozu katolików, jednak i ta wojna nie uspokoiła całkowicie nastrojów w Rzeszy. Kolejna wojna wybuchła w 1552 roku a na czele wojsk protestanckich stanął książę Maurycy Saski. Ostatecznie okres niepokojów związany z reformacją zakończył się w Rzeszy podpisaniem pokoju w Augsburgu w 1555 roku, który uznawał istnienie i wolność wyznawania luteranizmu, jednak wprowadzał zasadę cuius regio eius religio, a więc wyznanie króla miało być dominującym w państwie. Nie zgodzono się, jednak by w warunkach pokoju znalazł się zapis o sekularyzacji majątku przez biskupa katolickiego przechodzącego na protestantyzm. W ten sposób kościół katolicki bronił stan swego posiadania. Pokój augsburski w rzeczywistości nie rozstrzygnął niczego w sposób zdecydowany, dlatego stawał się podstawą do kolejnych wystąpień i niepokojów w przyszłości. Niewątpliwe są osiągnięcia reformacji i humanizmu dla rozwoju kultury. Podkreśla się szczególnie zasługi Lutra dla rozwoju narodowego języka niemieckiego, ponadto w tym czasie rozwijała się literatura i sztuka, gdzie zwłaszcza zasługi położył Albrecht Dürer, ale i malarz Hans Holbein Młodszy. W drugiej połowie XVI wieku Niemcy zaczęły jednak przeżywać kryzys i polityczny i ekonomiczny a przeważać zaczął protestantyzm. Dopiero gdy do działania przystąpili jezuici sytuacja religijna w Niemczech uległa zmianie i nastąpiła kontrofensywa katolicyzmu. Zasada cuius regio eius religio wykorzystywana przez książąt bezwzględnie a w skrajnych przypadkach pozwalała im na całkowite wytępienie protestantyzmu. Coraz bardziej słabła władza cesarska, zwłaszcza, gdy książęta uniezależnili sądownictwo na trenie swoich księstw od cesarza. Ponadto do wyboru Karola V każdy cesarz musiał podpisywać kapitulacje wyborcze będące czymś w rodzaju polskich pactów conventów. Po śmierci cesarza Ferdynanda I w 1564 roku kraj został podzielony między jego synów, z których Maksymilian II został cesarzem.

W obliczu groźby najazdu tureckiego Czechy na zasadzie unii personalnej powołały na swego władcę Ferdynanda Habsburga. Jednakże Habsburgowie chcieli z Czech uczynić swoje wyłączne władztwo terytorialne stąd rychło do konfliktu z Czechami chcącymi zachować niezależność. Czesi odmówili wysłania posiłków wojskowych na wojnę ze Związkiem Szmalkaldzkim co zaowocowało powstaniem stłumionym przez Habsburgów. Nie zakończyło to walki Czechów o zachowanie niezależności, przewodziła jej szlachta czeska. W 1615 roku sejm czeski przyjął ustawę o ochronie języka czeskiego. Również i w Czechach postępy poczyniła reformacja, a walczyć mieli z nią sprowadzeni do Czech przez Habsburgów jezuici. W 1609 roku został wydany tzw. list majestatyczny gwarantujący wolność wyznania w Czechach. Tymczasem w Rzeszy książęta protestanccy również nie składali broni i w 1591 roku porumieni się na zjeździe w Torgau. Postanowiono tam zawrzeć 15-letni sojusz i udzielić pomocy hugenotom we Francji. Wkrótce jednak sojusz protestantów się rozpadł, jednak po zerwaniu sejmu w Ratyzbonie w 1608 roku protestanci zawarli unię w Ahausen dla obrony przed postępami kontrreformacji. W odpowiedzi katolicy w 1609 roku założyli w Monachium swoją ligę, na czele z księciem bawarskim Maksymilianem i dowódcą wojskowym Johannem Till'ym. W ten sposób powstały dwa ugrupowania Unia Protestancka i Liga Katolicka. Do zaognienia doprowadził wybór Ferdynanda Stryjskiego na króla Czech w 1617 roku i Węgier w 1618 roku. Protesty czeskie nie spotykały się z żadna reakcją cesarza Macieja co jeszcze powiększało napięcie. W tej sytuacji do Pragi zwołano zgromadzenie protestantów, które miało debatować nad pojęciem odpowiednich kroków. Zgromadzenie wysłało do cesarza list interwencyjny w sprawie wolności wyznaniowej zapowiadając zorganizowanie kolejnego zjazdu. Cesarz Maciej odrzucił żądania protestantów i zakazał zwołania kolejnego kongresu. Mimo tego zjazd został zwołany a protestanci udali się ze swymi postulatami do zamku na Hradczanach, gdzie doszło do kłótni z namiestnikami cesarskimi, którzy zostali wyrzuceni przez okno. Ta tzw. defenestracja praska rozpoczęła wojnę trzydziestoletnią. Protestanci czescy zorganizowali własny rząd złożony z trzydziestu dyrektorów na czele z Wilhelmem z Ruppy oraz wojsko dowodzone przez hrabiego Thurn'a. Liczyli oni na zagraniczna pomoc, zwłaszcza ze strony Niderlandów i Anglii. Pomogły finansowo jedynie Niderlandy, tak, że Czesi mogli organizować pierwsze zaciągi wojskowe. Morawy, na których wsparcie Czesi także liczyli nie udzieliły jej, Śląsk postanowił wysłać pomoc zbrojną oraz ubezpieczyć granicę z Polska skąd obawiano się wsparcia Habsburgów. Tymczasem cesarz Maciej powiadał się za rokowaniami z powstańcami, jednak wkrótce zmarł a władzę przejął Ferdynand Habsburg. W 1619 roku elektorzy wybrali go cesarzem, a stany czeskie odebrały koronę czeską i obwołały królem elektora Fryderyka V. Szybko jednak Czesi zmuszeni zostali przez wojska cesarskie do defensywy, jednak w tym czasie Wiedniowi zagroził książę Siedmiogrodu Gabor Bethlen, który podszedł pod miasto ze swymi oddziałami. Habsburgów uratowała pomoc polska, bowiem wysłane na Węgry oddziały lisowczyków zmusiły Bethlena do powrotu w obronie rodzimych ziem. Pozwoliło to Ferdynandowi na przeprowadzenie decydującego rozstrzygnięcia w Czechach. Oddziały Ligi Katolickiej starły się z powstańcami czeskimi pod Białą Góra w 1620 roku. Bitwa zakończyła się klęską rycerstwa czeskiego a obwołany przez Czechów królem Fryderyk V musiał uciekać z Pragi. Zemsta cesarza na buntowniczych Czechach była bardzo sroga, bowiem powołano nadzwyczajne trybunały, które sądzić miały przywódców i uczestników powstania. Na karę śmierci skazano około sześciuset uczestników a ich majątki uległy konfiskacie. Oddano majątki duchownym, a do walki z protestantyzmem w Czechach skierowano szerokie rzesze jezuitów. Ferdynand ogłosił dziedziczność tronu w Czechach likwidując jednocześnie zupełnie ich niezależność tak, że stały się one odtąd jedynie prowincją państwa Habsburgów. Zaczęto kształtować nową niemiecką szlachtę i arystokrację w Czechach. Drastycznie spadła liczba ludności Czech z 4 do jednego miliona osób, około 150 tysięcy protestantów po odmowie przejścia na katolicyzm udało się na emigrację. O klęsce powstańców czeskich zadecydowała przewaga liczebna obozu katolickiego, brak jedności pośród protestantów i pomocy dla nich z zewnątrz a także zachowania dowódców na pograniczu zdrady. Gdy cesarz porozumiał się z Bethlenem zyskał wolna rękę dla rozprawy z Fryderykiem V, który uszedł do Palatynatu. Szybko wojska cesarskie pokonały siły Fryderyka V i zajęły Palatynat. Cesarz odebrał godność elektora Fryderykowi i przeniósł ją na arcyksięcia bawarskiego Maksymiliana. W obronie protestantów niemieckich stanął król Danii Chrystian IV. W 1625 roku rozpoczął swoją akcję na terenie cesarstwa inicjując w ten sposób duński okres wojny trzydziestoletniej. Rychło jednak Duńczycy zaczęli ponosić klęski, w 1626 roku pod Roseau a następnie pod Luter Am Barenberge. Główną rolę w pokonaniu oddziałów duńskich odegrał dowódca sił cesarskich Albrecht von Wallenstein. Z czasem przyznano mu tytuł admirała Morza Bałtyckiego, ponieważ planowano utworzyć flotę, która zabezpieczyłaby cesarstwo od strony Szwecji czy Danii. Po kolejnej klęsce w 1628 roku pod Wołogoszczą Chrystian IV zdecydował się na zawarcie pokoju z Habsburgami w Lubece w 1629 roku. Jednak już w 1630 roku do wojny wmieszał się król Szwecji Gustaw Adolf. Siły szwedzkie szybko osiągnęły znaczne sukcesy, zajęli wyspę Wolin, Uznam i część Pomorza. Jednak Szwedzi nie zyskali poparcia ze strony niemieckich książąt protestanckich ale podpisali przymierze sojusznicze z Francją, na mocy, którego Szwedzi mieli uzyskiwać wsparcie finansowe. Gdy w 1630 roku wojska cesarskie zajęły Magdeburg przestraszeni książęta protestanccy zaczęli skłaniać się ku wsparciu Gustawa Adolfa. Pomocy udzielili mu Jan Jerzy Saski oraz elektor brandenburski. Bitwie pod Breitenfeldem w 1631 roku siły cesarskie dowodzone przez Tilly'ego zostały pokonane przez oddziały szwedzkie. Po tej bitwie Szwedzi ruszyli w głąb Niemiec a wojska saskie do Czech, gdzie zajęły Pragę. Szwedzi zajęli Augsburg i Monachium a sytuacja Habsburgów stała się na tyle niebezpieczna, że jedyny ratunek widziano w przywróceniu do łask wcześniej odsuniętego Albrechta Wallensteina. Dowodzone przez niego siły usunęły oddziały saskie z Czech a następnie powstrzymały ataki szwedzkie w okolicach Norymbergii. W bitwie pod Lützen w 1632 roku poległ Gustaw Adolf, nie oznaczało to jednak wycofania się Szwecji z wojny, bowiem dowództwo przejął Oxenstierna. W bitwie pod Nördlingen w 1634 roku koalicja szwedzko-protestancka poniosła jednak porażkę a w jej konsekwencji zawarto w 1635 roku pokój w Pradze pomiędzy książętami protestanckimi a cesarzem. W tym samym roku do wojny wkroczyła Francja i odtąd stopniowo i powoli koalicja antyhabsburska zaczęła odnosić sukcesy. Rokowania pokojowe rozpoczęły się w 1644 roku w Münster i w Osnabrücku w Westfalii a na ich przebieg zdecydowany wpływ miały sukcesy Francji w kolejnych latach. Ostatecznie tzw. pokój westfalski podpisano w 1648 roku. W rzeczywistości były to dwa traktaty - szwedzko-cesarski i francusko-cesarski. Francja zdobyła Alzację i biskupstwa Toul, Metz i Verdun a Szwecja Pomorze Szczecińskie. Rozszerzono wolność religijną także na kalwinów a Rzesza stała się konglomeratem suwerennych państw. Zatwierdzono także suwerenność Szwajcarii. Traktat westfalski nie kończył jednak zmagań na terenie Europy, jak i nie rozwiązywał kwestii religijnych. Zdecydowanie jednak przesądzał o rozbiciu Rzeszy i zwycięstwie tendencji odśrodkowych a jednocześnie o kresie dążeń do zbudowania silnego, scentralizowanego państwa niemieckiego pod władzą Habsburgów. Mimo zniszczeń i dużych strat ludnościowych Rzesza szybko odbudowywała się i podniosła po wypadkach wojny trzydziestoletniej.