Sytuacja po śmierci Kazimierza Wielkiego.

Po śmierci Kazimierza Wielkiego na tronie polskim zasiadł Ludwik Węgierski, który panował w latach 1370-1382. W 1374 roku wydał on tzw. przywilej koszycki, dzięki czemu szlachta w zamian za: ograniczenie podatku poradlnego do 2 groszy rocznie od łana; zwolnienia z obowiązku budowy i naprawy zamków warownych, ewentualnego odszkodowania za wyprawy zagraniczne, a także zagwarantowania wyłączności urzędu starosty dla Polaków, zgodziła się, aby tron w Polsce objęła jego córka Jadwiga. Tron węgierski zaś przypadł jego drugiej córce Marii i jej mężowi Zygmuntowi Luksemburskiemu. Jednak pojawił się dość znaczny problem - dla Jadwigi należało wybrać odpowiedniego kandydata na męża. Wybór padł na wielkiego księcia litewskiego.

Litwa.

Plemiona litewskie zjednoczył w połowie XIII wieku Mendog. W 1250 roku zawarł on chwilowy układ z Krzyżakami, przyjął chrzest i w 1253 roku koronował się na króla państwa litewskiego. Po jego śmierci doszło jednak do rozbicia państwa. Kolejnego zjednoczenia na przełomie wieku XII/XIII dokonał Giedymin. Po jego śmieci w 1341 roku państwo zostało podzielone pomiędzy jego dwóch braci: Olgierda i Kiejstuta. Olgierd objął rządy we wschodniej części państwa, zaś Kiejstut w części zachodniej. W wyniku podbojów ziem ruskich Litwa zwiększyła, ponad kilkakrotnie obszar swej ziemi. Jednak państwo to - nadal pogańskie, nie mogło poradzić sobie z jednej strony z niebezpieczeństwem najazdów krzyżackich, z drugiej zaś z ekspansją państwa moskiewskiego. Litwa potrzebowała silnego sojusznika, a Polska potrzebowała kandydata na tron.

Unia w Krewie.

W wyniku obopólnych interesów w 1385 roku została zawarta między tymi państwami unia w Krewie. W zamian za rękę Jadwigi, a tym samym koronę polską Jagiełło zobowiązał się do przyjęcia chrztu, chrystianizacji Litwy oraz przyłączenia jej do Polski. Ten ostatni warunek był jednak różnie interpretowany ze strony polskiej, jak i litewskiej. Jagiełło i Litwini rozumieli ten zapis, jako połączenie Polski i Litwy pod jego wspólnym panowaniem, Polacy jako włączenia (wcielenie) państwa litewskiego do Polski. Mimo tego nieporozumienia Jagiełło przybył do Polski w 1386 roku, po chrzcie przyjął imię Władysław i pojął za żonę Jadwigę, po czym został koronowany na króla. Polska i Litwa zostały połączone jedynie unią personalną (tylko osobą wspólnego władcy).

Unia wileńsko-radomska.

Unia personalna między Polską a Litwą została potwierdzona na mocy kolejnej unii, zawartej w 1401 roku w Wilnie i Radomiu. Ponadto potwierdzono w niej także odrębność Wielkiego Księstwa Litewskiego pod rządami Witolda, który to właśnie od tego roku został wielkim księciem litewskim.

Unia w Horodle.

W 1413 roku po wielkiej wojnie z Zakonem Krzyżackim nastąpiło w Horodle wzmocnienie dotychczasowej unii polsko-litewskiej. Na mocy zawartej przy tej okazji nowej unii: zatwierdzono odrębność Litwy z warunkiem konieczności porozumienia się z Polską, co do obsady tronu wielkoksiążęcego po śmierci Witolda i nie łączenia się Litwy sojuszem z wrogami państwa polskiego; wprowadzono na Litwie, analogicznie jak w Polsce, podział na kasztelanie i województwa, 47 rodzin szlacheckich z Polski przyjęło do swych herbów litewskich bojarów, którzy byli zainteresowani korzystaniem z przywilejów, jakimi cieszyła się polska szlachta. Unia ta stała się podstawą więzi między Polską a Litwą na ponad półtora wieku.

Unia grodzieńska i chwilowe zerwanie unii.

W 1432 roku nowy władca Litwy, wybrany po śmierci Witolda, Zygmunt Kiejstutowicz ustalił, iż po jego śmierci nowy wielki książę zostanie wybrany wspólnie przez Litwinow i Polaków. Chwilowe zerwanie unii miało miejsce w latach 1440-1446. Po śmierci Zygmunta Kiejstutowicza wielkim księciem został Kazimierz Jagiellończyk i do czasu jego wyboru na króla Polski w 1447 roku związek personalny między tymi dwoma krajami nie istniał.

Unia wileńska.

W 1499 roku została zawarta nowa unia - unia wileńska. W głównej mierze przewidywała ona, że w przyszłości miał być wybrany wspólny władca dla obydwu państwa. Zapisano w niej także obowiązek wzajemnej pomocy wojskowej.

Unia w Mielniku.

W 1501 roku zawarta wtedy unia w Mielniku, przywróciła unie personalną między Litwa a Polska.

Skutki unii polsko-litewskich do czasu unii lubelskiej, a więc z lata 1385-1501.

Do najważniejszych należy zaliczyć: przyjęcie na Litwie chrztu z rąk polskich, osłabienie władzy królewskiej kosztem przywilejów nadawanych szlachcie przez Władysława Jagiełłę i Kazimierza Jagiellończyka; powiązanie losów Polski i Litwy oraz pozyskanie przez państwo polskie nowych wrogów- dotychczasowych wrogów państwa litewskiego, a mianowicie Moskwę i Tatarów.

Unia lubelska.

Szlachta polska już od dawna zabiegała, aby unię personalną zastąpić unia realną. Sojusznika w tych dążeniach znalazła ona w rycerstwie Wielkiego Księstwa Litewskiego, które dążyło do uzyskania tych samych praw i przywilejów, jakimi cieszyła się już od dawna szlacht koronna. Przeciwko unii realnej opowiadali się natomiast magnaci litewscy, w obawie utraty swej dominującej dotychczas pozycji na terenie księstwa.

Sprawy unii polsko-litewskiej były rozpatrywane na sejmie w Lublinie, który obradował od stycznia do lipca 1569 roku. W trzecim miesiącu obrad doszło do próby zerwania sejmu przez grupkę magnatów litewskich. Opuścili oni potajemnie Lublin, co spowodowało natychmiastową reakcję posłów i senatorów polskich i litewskich, którzy byli zwolennikami połączenia państw więzami unii realnej. Sejm uchwalił wcielenie - inkorporację południowo-zachodniej części państwa litewskiego, tj. Podlasia, Wołynia i Podola do Korony Polskiej. W czerwcu włączono także Kijowszczyznę. Te dwa akty inkorporacyjne spowodowały, iż terytorium państwa litewskiego zmniejszyło się ponad połowę. Pod tym naciskiem grupa opozycyjnych magnatów litewskich powrócił do Lublina. Akty unijne zostały podpisane przez Zygmunta Augusta dnia 4 lipca 1569 roku, choć sama unia została zawarta dnia 27 czerwca tegoż roku. Na mocy tej unii (unia realna) zostały połączone suwerenne i równouprawnione państwa i narody w jedno państwo, nazwane przez szlachtę Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Wspólne dla obu państw były: sejm, elekcja wspólnego władcy, polityka zagraniczna, wspólne prowadzenie wojen oraz pieniądz. Oddzielne nadal pozostawały: urzędy centralne, wojsko, sądownictwo i skarb.

Skutki unii lubelskiej.

Unia ta stanowiła bez wątpliwości jedno z najważniejszych wydarzeń kształtujących losy Polaków i Litwinów. Następstwa tego wydarzenia są odczuwalne po dziś dzien. Mimo tego wielu historyków podkreśla bardziej jej negatywne skutki niż pozytywne. Wcielenie do państwa polskiego Wołynia, Podola i Ukrainy spowodowało szybką odbudowę - osłabionej przez egzekucję dóbr w połowie XVI wieku potęgi możnowładców koronnych. Stało się tak dzięki koligacjom rodzinnym i politycznym miedzy magnateria polską a ruską, która to z kolei zaczęła obejmować najwyższe godności w Koronie. Włączenie ziem południoworuskich do Korony pociągnęło za sobą konieczność ich obrony przed najazdami turecko-tatarskimi, a późnej zaś wciągnęło Polskę w wojny z Moskwą. Ziemie ruskie okazały się miejscem stałego wrzenia, na których rozgrywały się potężne konflikty religijno-narodowe i społeczne. Powstała w wyniku połączenie tych krajów nowa formacja państwowa była najbardziej zróżnicowana pod względem etnicznym, językowym, religijnym i gospodarczym w całej ówczesnej Europie. Struktura gospodarcza i społeczna Korony i Litwy bardzo się od siebie różniła i mimo wielu reform różnic tych nie udało się zniwelować. Litwa z Rusią stanowiła obszar słabo zaludniony i zurbanizowany, podczas gdy Prusy Królewskie, Wielkopolska, czy zachodnia cześć Małopolski charakteryzowały się silnie rozwiniętą gospodarka towarowo-pieniężną. Z drugiej zaś strony dzięki unii wymieszały się ze sobą elementy różnych kultur: białoruskiej, ukraińskiej, litewskiej, polskiej, żydowskiej, ormiańskiej i tatarskiej. Rzeczpospolita Obojga Narodów stała się obszarem kształtowania się i wzajemnego przenika się wpływów Zachodu i Wschodu, pomostem kulturalnym pomiędzy Rosją a Europą Zachodnią.