Wypracowania

Podstawowe pojęcia geografii społeczno – ekonomicznej.

Państwo - złożona, zróżnicowana wewnętrznie, suwerenna, wieloszczeblowa struktura administracyjna społeczeństwa zamieszkującego określone terytorium, dysponująca władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą; zwykle rozumiana jako centralne lub lokalne instytucje i urzędy publiczne, których funkcjonowanie związane jest z działaniem danego systemu społeczno - gospodarczego.

Podstawowe cechy państwa: suwerenna władza, terytorium, ludność.

Cele państwa: troska o rozwój i zamożność społeczeństwa, zapewnienie bezpieczeństwa obywatelom, obrona granic przed wrogimi krajami, dbanie o prawidłowe funkcjonowanie gospodarki.

Podział państw:

A. Ze względu na panujący w nich ustrój:

1. demokratyczne,

2. niedemokratyczne.

B. Ze względu na stopień niezależności:

1. w pełni suwerenne,

2. o ograniczonej suwerenności:

- terytoria zależne,

- terytoria wasalne,

- protektoraty.

C. Ze względu na wielkość zajmowanego terytorium:

1. wielkie (powierzchnia powyżej 2,5 mln km², np. Australia, Kanada, Chiny),

2. duże (powierzchnia od 350 tys. km² do 2,5 mln km², np. Meksyk, Francja),

3. średnie (powierzchnia od 150 tys. km² do 350 tys. km², np. Polska),

4. małe (powierzchnia od 30 tys. km² do 150 tys. km², np. Holandia, Liberia),

5. bardzo małe (powierzchnia poniżej 30 tys. km², np. Watykan, Monako).

D. Ze względu na kształt zajmowanego obszaru:

1. zwarte (Polska, Francja, Hiszpania, Szwajcaria),

2. prawie zwarte (Tajlandia, Birma),

3. rozerwane (Indonezja, Malezja, Dania, Stany Zjednoczone),

4. wydłużone (Szwecja, Norwegia, Finlandia, Włochy, Chile)

Terytorium państwa - ląd, przestrzeń pod i nad powierzchnią lądu oraz wody morskie leżące w granicach danego państwa. Terytorium państwa to w ujęciu prawnym także pokłady statków i pokłady samolotów należące do jakiegoś kraju.

Granica państwa - powierzchnia prostopadła do powierzchni Ziemi, rozdzielająca zwierzchnictwa terytorialne między państwami lub terytorium nie podlegające jurysdykcji jednego państwa (np. otwarte morze); rozdziela również strefę podziemną i powietrzną.

Prawną podstawą przebiegu granic są zwykle umowy między państwami, a opisu jej przebiegu dokonuje się w szczegółowym opracowaniu do którego dołącza się mapę topograficzną w dużej skali z zaznaczeniem przekroju linii granicznej. Następnie dokonuje się delimitacji, czyli bardzo precyzyjnego określenia oraz wytyczenia granic między państwami. Delimitacji dokonują najczęściej komisje mieszane zgodnie z zasadami prawa międzynarodowego. W odległości 10 - 100 metrów od linii granicznej wyznacza się tzw. pas drogi granicznej, a w odległości 3 - 6 km strefę przygraniczną.

Podział granic:

A. Ze względu na podstawy prawne wyznaczające przebieg:

1. de facto (granice faktyczne),

2. de iure (granice określone prawem).

B. Ze względu na przestrzeń w jakiej przebiegają:

1. lądowe,

2. morskie,

3. powietrzne.

C. Ze względu na sposób wytyczenia:

1. naturalne (wytyczone wzdłuż charakterystycznych form rzeźby terenu):

- naturalne górskie (17 % wszystkich granic),

- konwencjonalne górskie (4 %),

- przebiegające wzdłuż działów wodnych (7 %),

- rzeczne (29 %).

2. sztuczne (wytyczane w oparciu o porozumienia między państwami, ich

przebieg nie ma związku z cechami rzeźby terenu),

3. geometryczne (wytyczone wzdłuż południków i równoleżników, nie

uwzględniają ani cech rzeźby terenu ani aspektów etnicznych).

D. Ze względu na czas wyznaczenia w stosunku do osiedlenia się ludzi:

1. antecedentne (wyznaczone zanim na danym obszarze na stałe osiedlili się

ludzie),

2. subsekwentne (wyznaczone po osiedleniu się na stałe ludzi, uwzględniają

cechy gospodarcze, etniczne i historyczne danego obszaru).

E. Ze względu czas jaki minął od ich powstania:

1. stare istniejące od wieków,

2. między dawnymi imperiami,

3. między państwami istniejącymi od dawna i nowopowstałymi,

4. granice między regionami zamienione na państwowe,

5. nowe nie istniejące nigdy wcześniej,

6. naturalne oraz sztuczne,

7. pozostałe.

Najczęstszymi przyczynami słabej stabilności granic są: brak barier naturalnych między krajami, niedopasowanie granic politycznych do granic etnicznych, konflikty między sąsiednimi krajami, różnice w poziomie rozwoju (gospodarczego, społecznego, społeczno-ekonomicznego i militarnego), słabość danego państwa, nie pozwalająca na podjęcie walki w obronie swojego terytorium.

Stolica - siedziba najwyższych władz państwowych, najczęściej główny ośrodek administracyjny, polityczny i gospodarczy w danym kraju. Jej autorytet podparty jest zwykle tradycją historyczną.

Typy stolic:

1. stałe (ustalone w czasach historycznych np. Londyn, Ateny, Rzym, Paryż),

2. ustanowione (zostały wybrane świadomie np. Abudża, Brasilia, Kodera),

3. podzielone (funkcje stolicy rozdzielone na zwykle dwa miasta np. Haga i

Amsterdam).

Funkcje jakie spełnia stolica państwa:

- siedziba głowy państwa, rządu i parlamentu oraz innych instytucji

państwowych,

- funkcja zespalająca w krajach które podzielone są na mniejsze jednostki

administracyjne.

Ludność świata - okresy rozwoju w czasach historycznych:

- okres pierwszy - powolny wzrost liczby ludności do XVIII wieku,

- okres drugi - przyspieszony wzrost od połowy XVII wieku do XX wieku,

- okres trzeci - bardzo szybki wzrost od połowy XX wieku.

Podział obszarów na Ziemi według kryterium występowania tam ludności:

a) ekumena - obszar stale zasiedlony i użytkowany przez ludzi; stanowi około 80 % powierzchni lądów i stale się zwiększa,

b) subekumena - obszar czasowo zasiedlany i użytkowany przez ludzi; należą tu m.in. stacje naukowe, sawanny na których co jakiś czas dokonuje się wypasu bydła,

c) anekumena - obszar stale nie zasiedlany przez ludzi z przyczyn środowiskowych (skrajny klimat, niekorzystna rzeźba terenu) lub zakazów wydawanych przez samych ludzi (obszar chroniony).

Na rozmieszczenie ludzi mają wpływ:

- czynniki przyrodnicze - odpowiedni klimat, żyzne gleby, nizinne

ukształtowanie terenu, bliskość zbiorników lub cieków wodnych,

- czynniki gospodarcze - występowanie złóż surowców mineralnych,

- czynniki historyczne,

- czynniki ekonomiczne.

Kraje o największej liczbie ludności to: Chiny (21 % mieszkańców Ziemi), Indie (17 %), Stany Zjednoczone (5 %), Indonezja (4 %), Brazylia (3 %), Rosja (2 %), Japonia (2 %). Najgęściej zaludnionymi fragmentami Ziemi są Azja Południowo - Wschodnia (800 osób/km²), Europa Zachodnia (50 osób/km²) oraz wschodnie wybrzeże Stanów Zjednoczonych (44 osób/km²). Najgęściej zaludnionym kontynentem jest Azja (110 osób/km²), a kolejne miejsca zajmują Europa (32 osób/km²) i Afryka (22 osób/km²). W odniesieniu do państw, na czoło wysuwa się Monako (16 tys. osób/km²) i Singapur (6 tys. osób/km²). Najmniej zaludniona jest Grenlandia (0,3 osoby/km²) oraz Sahara (4 osoby/km²).

Przyrost naturalny - różnica pomiędzy liczbą urodzeń a liczbą zgonów na danym obszarze w określonym czasie. Przyrost naturalny podawany jest w rzeczywistych wartościach albo w przeliczeniu na tysiąc mieszkańców.

Rodzaje reprodukcji:

a) reprodukcja prosta - sytuacja wynikająca z niskiego przyrostu naturalnego, kiedy to rodzi się tyle dzieci, że mogą one zastąpić jedynie rodziców; liczba ludności nie ulega większym zmianom,

b) reprodukcja zwężona - sytuacja wynikająca z ujemnego przyrostu naturalnego, w wyniku której liczba ludności się zmniejsza,

c) reprodukcja rozszerzona - sytuacja wynikająca z wysokiego przyrostu naturalnego; liczba ludności wzrasta powodując biologiczny rozwój społeczeństwa.

Eksplozja demograficzna - gwałtowny wzrost liczby ludności spowodowany bardzo wysokim przyrostem naturalnym.

Implozja demograficzna - proces trwałego spadku dynamiki zastępowalności kolejnych pokoleń do poziomu poniżej stopnia reprodukcji prostej; przyrost naturalny spada do zera.

Fazy demograficzne:

a) faza wysoko stacjonarna (stopa urodzeń i stop zgonów pozostają na wysokim poziomie 35 - 40 ‰, oba wskaźniki wykazują dynamiczność, chociaż nieco większe wahania ma wskaźnik zgonów; przyrost naturalny jest niewielki; obecnie w tej fazie znajdują się Nepal, Jemen, Wietnam itd.),

b) faza wczesnego rozrostu (stopa urodzeń jest wysoka - ok. 40 ‰, natomiast stopa zgonów zmniejsza się do ok. 15 ‰; jest to faza największego przyrostu naturalnego czyli eksplozji demograficznej; obecnie występuje w Maroku, Kenii, Sudanie, Indiach, Iranie i Boliwii),

c) faza późnego rozrostu (stopa zgonów pozostaje na poziomie ok. 15 ‰, a urodzeń spada do podobnego lub nieco wyższego poziomu; przyrost naturalny ulega zmniejszeniu; w tej fazie są Libia, Egipt, Tunezja, Turcja, Chiny, większa część państw Ameryki Środkowej),

d) faza nisko stacjonarna (stopa urodzeń i stopa zgonów stabilizują się na niskim poziomie; przyrost naturalny spada lub pozostaje na stałym poziomie; taka sytuacja występuje w zachodniej Europie, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Argentynie, Australii, Japonii).

Piramida wieku - diagram ilustrujący strukturę płci oraz strukturę wieku danej społeczności. Na osi pionowej zaznacza się wiek ludzi, a na osi poziomej liczbę ludności w danej grupie wiekowej. Po lewej stronie jest charakterystyka dla mężczyzn, a po prawej dla kobiet. Typowa piramida najszersza jest u podstawy, a następnie zwęża się ku górze.

Typy społeczeństw według kształtu piramidy wieku:

1. społeczeństwo progresywne (piramida typowa),

2. społeczeństwo zastojowe (piramida w kształcie dzwonu),

3. społeczeństwo regresywne (piramida o podciętej podstawie).

Wskaźnik feminizacji - liczba kobiet w danej społeczności przypadająca na 100 mężczyzn.

Wskaźnik maskulinizacji - liczba mężczyzn w danej społeczności przypadająca na 100 kobiet.

Podział społeczeństwa według kryterium ekonomicznego:

1. ludzie w wieku przedprodukcyjnym (do 18 lat),

2. ludzie w wieku produkcyjnym (18 - 60 lat),

3. ludzie w wieku poprodukcyjnym (po 60. roku życia)

Ludność zawodowo czynna - ludność pracująca w gospodarce danego kraju. W państwach najlepiej rozwiniętych stanowi prawie połowę społeczeństwa, a w krajach słabo rozwiniętych zaledwie kilka procent.

Zatrudnienie w poszczególnych sektorach gospodarki w skali świata wygląda następująco:

a) rolnictwo (średnio - 30 %, kraje wysoko rozwinięte - 5 %, kraje słabo

rozwinięte - 65 %),

b) przemysł (średnio - 30 %, kraje wysoko rozwinięte - 35 %, kraje słabo

rozwinięte - 20 %),

c) usługi (średnio - 40 %, kraje wysoko rozwinięte - 60 %, kraje słabo

rozwinięte - 15 %).

Prognozy demograficzne dla świata:

a) według Dearla - koncepcja, w myśl której wzrost liczby ludności następuje w sposób cykliczny,

b) według Malthusa - przyrost ludności jest funkcją przyrostu produkcji żywności. Liczba ludności rośnie w tempie geometrycznym, a produkcja żywności w arytmetycznym, co skutkuje niedoborami jedzenia.

c) według ONZ - prognozy przewidujące wzrost, spadek, bądź utrzymanie liczby ludności do roku 2150.

Migracje - przemieszczanie się ludzi z jednego do drugiego miejsca na stale albo na jakiś okres czasu; związane są z przekraczaniem granicy administracyjnej (państwa, województwa, powiatu itp.).

Imigracja - przyjazd do danej jednostki administracyjnej (kraj, gmina) na pobyt stały lub czasowy z jednostki do tej pory zamieszkiwanej,

Emigracja - opuszczenie jednostki dotychczas zamieszkiwanej w celu osiedlenia się w innej jednostce administracyjnej.

Reemigracja - powrót do miejsca, z którego wcześniej się wyjechało, aby na nowo się osiedlić.

Repatriacja - inicjowany przez władze, powrót wcześniej wysiedlonych przymusowo osób na swoje dawne miejsce zamieszkania.

Saldo migracyjne - różnica pomiędzy liczbą osób emigrujących, a liczbą osób imigrujących z/do danego obszaru.

Uchodźstwo - konieczność opuszczenia dotychczas zajmowanego terenu z powodów politycznych, religijnych itp.

Podział migracji:

A. Ze względu na długość trwania:

1. stałe,

2. okresowe,

3. wahadłowe.

B. Ze względu na pokonywane granice:

1. wewnętrzne (przekraczanie granic administracyjnych w obrębie jednego

kraju),

2. zewnętrzne (związane z przekroczeniem granic państwa).

C. Ze względu na powody podjęcia migracji:

1. przymusowe,

2. dobrowolne.

Obecnie na świecie przeważają migracje wewnętrzne i migracje dobrowolne. W krajach wysoko rozwiniętych migracje ze wsi do większych miast są coraz mniejsze.

Cechy typowego migranta: młody mężczyzna, zdrowy, dobrze wykształcony (im lepiej tym dalej migruje), kawaler.

Skutki emigracji w rejonach odpływu:

a) zmniejszenie liczby mieszkańców,

b) zmniejszenie przyrostu naturalnego,

c) zakłócenie struktury płci,

d) zwiększenie średniego wieku mieszkańców.

Skutki imigracji w rejonach przypływu:

a) zwiększenie liczby mieszkańców,

b) zwiększenie przyrostu naturalnego,

c) zwiększenie przestępczości,

d) wzrost bezrobocia.

Urbanizacja - złożony proces przemian przestrzennych, społecznych i ekonomicznych, który powoduje rozwój miast oraz zwiększanie odsetka ludności miejskiej w danej jednostce terytorialnej.

Rodzaje urbanizacji:

1. przestrzenna (powstawanie nowych miast i rozwój przestrzenny już

istniejących),

2. demograficzna (zwiększenie liczby ludności w miastach, migracje),

3. społeczna (miejski styl życia),

4. ekonomiczna (zwiększenie udziału ludności pracującej w przemyśle i

usługach).

Proces urbanizacji charakteryzujemy za pomocą wskaźnika urbanizacji. Jest to udział ludności miejskiej w stosunku do całkowitej liczby mieszkańców na danym obszarze. Im wyższy wskaźnik urbanizacji, tym kraj jest lepiej rozwinięty. W Polsce wskaźnik urbanizacji wynosi 62 %, na świecie 45 %, a w Europie 74 %. Najwięcej ludności miejskiej mają: Belgia (97 %), Kuwejt (96 %) i Malta (94 %), a najmniej Burkina Faso (5 %), Bhutan (7 %) i Rwanda (8 %).

Aglomeracja - skupisko w skład którego wchodzi jedno duże miasto i kilka mniejszych miejscowości; cechuje się zwartą zabudową oraz dużą gęstością zaludnienia; ludność pracuje przede wszystkim w zawodach pozarolniczych. W obrębie aglomeracji występuje ciągły przepływ ludzi i towarów. Największe aglomeracje na świecie to: Tokio (27 mln. mieszkańców), Meksyk (17 mln. mieszkańców), Sau Paulo (16 mln. mieszkańców), Nowy Jork (16 mln. mieszkańców), Bombaj (15 mln. mieszkańców) i Szanghaj (14 mln. mieszkańców).

Konurbacja - typ aglomeracji miejskiej, w skład której wchodzi kilka lub kilkanaście miast o zbliżonych cechach demograficznych. Miasta łączą więzy ekonomiczne, funkcjonalne i komunikacyjne. Konurbacją jest np. Górnośląski Okręg Przemysłowy oraz Trójmiasto.

Megalopolis - zajmujący wielką powierzchnię obszar zurbanizowany, który składa się z kilku konurbacji lub aglomeracji. Przykłady takich obszarów to m.in. megalopolis: wokół Wielkich Jezior (Chicago, Toledo, Toronto, Detroit, Cleveland), wschodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych (Boston, Filadelfia, Nowy Jork, Waszyngton), zachodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych (Sacramento, San Francisco, Los Angeles) i coraz częściej wyróżniane zachodnioeuropejskie (Amsterdam, Paryż, Bruksela, Zagłębie Ruhry)

Fazy procesu urbanizacji:

1. faza - urbanizacja wstępna - następuje stopniowa koncentracja ludności w obszarach miejskich, będąca skutkiem dużego popytu na pracowników w pozarolniczych sektorach gospodarki. W tej fazie dominuje urbanizacja demograficzna i urbanizacja ekonomiczna.

2. faza - suburbanizacja (ang. suburb - przedmieście) - obserwuje się dynamiczny wzrost liczby ludności w strefach podmiejskich. Powstają slumsy, w których zamieszkuje uboga ludność przybywająca ze wsi. Stopniowo zmniejsza się liczba mieszkańców w centrum miasta. Najbogatsi przenoszą się na obszary podmiejskie, skąd dojeżdżają do pracy w centrum. W tej fazie mamy do czynienia z urbanizacją demograficzną, ekonomiczną oraz przestrzenną.

3. faza - dezurbanizacja - charakteryzuje się intensywną migracją ludności ze stref centralnych i podmiejskich na tereny mniej zamieszkałe. Jest to tzw. "kryzys śródmieścia", który powoduje zwiększanie obszaru zajmowanego przez miasto i tworzenie się ogromnych obszarów zurbanizowanych. W tej fazie dominuje urbanizacja ekonomiczna i urbanizacja przestrzenna.

4. faza - reurbanizacja - występuje wzmożona migracja ludzi z obszarów zurbanizowanych na tereny wiejskie, gdzie istnieje możliwość odpoczynku od miejskiego życia. Na obszarze miejskim dominuje urbanizacja demograficzna i ekonomiczna, a na obszarze wiejskim urbanizacja społeczna. Poza tym stopniowo, wraz ze wzrostem napływu ludności z miast, rozwija się urbanizacja przestrzenna.

Ludzie mieszkający na Ziemi różnią się między sobą pod wieloma względami. Należą do odmiennych ras, posługują się różnymi językami, wyznają inne religie oraz mają różny poziom wykształcenia.

Rasa ludzka to grupa systematyczna w obrębie gatunku Homo Sapiens, wyróżniana w oparciu o zespół dziedzicznych cech (barwa skóry, barwa oczu, barwa włosów, kształt twarzy, grupa krwi itp.). Kryteria klasyfikowania ras ludzkich są od wielu wieków przedmiotem sporów szkół antropologicznych.

Według polskiej szkoły, podział na rasy nastąpił na skutek stopniowego stabilizowania się mieszanych form i nastąpił na trzech poziomach różnicowania:

a) ukształtowanie się odmian ludzkiego gatunku (odmiana biała, odmiana żółta, odmiana czarna),

b) powstanie charakterystycznych elementów rasowych (arktyczny, nordycki, armenoidalny, śródziemnomorski, laponoidalny, negrycki),

c) wyodrębnienie się typów antropologicznych ze względu na krzyżowanie się elementów rasowych.

Twórca klasyfikacji gatunków zamieszkujących Ziemię - Karol Linneusz wydzielił następujące rasy:

1. amerykańska (czerwona),

2. europejska (kaukaska lub biała),

3. afrykańska (czarna lub etiopska),

4. azjatycka (żółta lub mongolska).

Johann Friedrich Blumenbach, który był znanym niemiecki anatomem i antropologiem wyróżnił rasę:

1. kaukaską

2. mongolską

3. negroidalną.

W kolejnych wiekach rozszerzano klasyfikację Blumenbacha dodając kolejne pozycje. W ten sposób wyróżniono następujące rasy:

1. europeidalna:

- nordycka,

- środkowoeuropejska,

- śródziemnomorska.

2. mongoloidalna:

- azjatycka,

- eskimoska,

- amerykańska,

- oceaniczna.

3. negroidalna:

- negroidalna właściwa,

- buszmenoidalna,

- australoidalna.

Najprostszy i najpowszechniej stosowany podział wyróżnia rasę: białą, czarną i żółtą. Biała rasa stanowi około połowy ludzkości. Jej przedstawiciele zamieszkują Europę, Azję Północną, Afrykę Południową, Afrykę Północną, Amerykę Północną oraz Australię. Ludzie należący do rasy żółtej stanowią ok. 40 % mieszkańców Ziemi, a zamieszkują przede wszystkim Azję Południową, Azję Wschodnią i północne części Ameryki Północnej. Przedstawiciele rasy czarnej dominują w Afryce Subsaharyjskiej oraz środkowej Australi. Do ras mieszanych należą: mulaci (rasa biała i rasa czarna), metysi (rasa biała i rasa żółta) oraz zambo (rasa czarna i rasa żółta).

Języków na Ziemi występuje współcześnie ok. 6. tys. Najwięcej, bo prawie 2 tys. Jest w Afryce. Najwięcej ludzi na świecie posługuje się językiem chińskim (1 300 mln.). Na kolejnych miejscach znajdują się: hindi (500 mln.), hiszpański (360 mln.), angielski (340 mln.), bengali (210 mln.), arabski (200 mln.), portugalski (180 mln.), rosyjski (160 mln.), japoński (130 mln.), pańdżabi (100 mln.), niemiecki (95 mln.), telugo (80 mln.).

Uproszczona klasyfikacja języków świata:

1. języki indoeuropejskie (ok. 2 500 mln)

- języki indyjskie

- języki irańskie

- języki południoworomańskie

- języki wschodnioromańskie

- języki zachodnioromańskie

- języki retoromańskie

- języki celtyckie

- języki brytańskie

- języki wschodniogermańskie

- języki zachodniogermańskie

- afrikaans

- języki skandynawskie

- języki zachodniobałtyckie

- języki wschodniobałtyckie

- języki zachodniosłowiańskie

- języki południowosłowiańskie

- języki wschodniosłowiańskie

2. języki uralskie (25 mln)

- języki ugrofińskie

- języki bałtyckofińskie

- języki ugryjskie

- języki północnosamojedzkie

- języki południowosamojedzkie

3. języki ałtajskie

- języki tureckie

- język tatarski

- języki mongolskie

- języki tungusko-mandżurskie

4. języki afroazjatyckie (305 mln)

- języki wschodniosemickie

- języki północno-zachodnio-semickie

- języki południowo-zachodnio-semickie

- języki północnoarabskie

- języki południowoarabskie

- języki północnoetiopskie

- języki południowoetiopskie

- języki berberyjskie (berberskie)

5. języki kongo-kordofańskie

- języki zachodnioatlantyckie

- języki bantu

- języki joruboidzkie

- języki kwa

- języki kordofańskie

6. języki nilo-saharyjskie

- języki songhaj

- języki maba

- języki saharyjskie

- języki wschodniosudańskie

- języki środkowosudańskie

7. języki khoisan (250 tys.)

8. języki kaukaskie (7,5 mln)

- języki południowokaukaskie

- języki północnokaukaskie

- języki czeczeno-inguskie

- języki dagestańskie

9. języki drawidyjskie (200 mln)

- języki środkowodrawidyjskie

- języki północno-zachodniodrawidyjskie

- języki południowodrawidyjskie

10. język chiński (1 110 mln)

11. języki tybeto-kareńskie (56 mln)

- języki tybeto-birmańskie

- języki tybetańskie

- języki himalajskie

- języki birmańskie

- języki lolo

12. języki miao-yao (10 mln)

13. języki mon-khmer (72 mln)

14. języki munda (8 mln)

15. języki tajskie (80 mln)

16. języki austronezyjskie (250 mln)

- języki indonezyjskie

- języki oceaniczne

- języki melanezyjskie

- języki mikronezyjskie

- języki polinezyjskie

- języki tajwańskie

17.języki papuaskie (4 mln)

- języki australijskie

- języki tasmańskie

18. języki czukockie (20 tys.)

19. języki eskimo-aleuckie (100 tys.)

- języki eskimoskie

- języki aleuckie

20. języki amerindiańskie

- języki irokeskie

- języki siouańskie

- języki juma

- języki maja

- języki uto-azteckie

- języki czibcze

- języki karibi

21. języki paleoamerykańskie

Religia jest system wierzeń, który określa relacje pomiędzy jednostką ludzką a sferą sacrum, czyli istotą boską. Na istnienie religii wskazuje: doktryna, kult i grupa wyznawców. Samo słowo wywodzi się z języka łacińskiego, gdzie "relegere" oznacza "odczytać na nowo". Od nauki różni się tym, że zawiera element wiary w sacrum. Głównymi formami religii są: politeizm (wiara w wielu bogów), henoteizm (wszyscy bogowie to przejawy jednego bóstwa), panteizm (wszystko jest bogiem), monoteizm (wiara w jednego boga). Człowieka, który nie wierzy w żadnego boga, określa się mianem ateisty.

Dominującą na świecie religią jest chrześcijaństwo, które wyznaje ok. 30 % ludzkości. W obrębie chrześcijaństwa wyróżnia się katolicyzm (najliczniej reprezentowany w Europie Zachodniej, Środkowej i Południowej oraz Ameryce Łacińskiej), prawosławie (Europa Południowo - Wschodnia, Rosja) protestantyzm (Ameryka Północna, Europa Północna). Poza chrześcijaństwem, najwięcej ludzi (ok. 20 %) wyznaje islam (Azja Południowo - Zachodnia, Półwysep Arabski, Afryka Północna, Indonezja, Pakistan). Hinduizm jest najważniejszą religią dla 15 % mieszkańców Ziemi (przede wszystkim w Indiach, poza tym na Sri Lance, Bangladeszu i w Nepalu). Buddyzm popularny jest w Chinach, Tybecie i na Sri Lance. Shintoizm dominuje w Japonii, a ponadto wielu wyznawców ma w Wietnamie, Malezji, Bangladeszu, Mongolii, Bhutanie i Nepalu.

Globalizacja to proces powstawania nowych typów powiązań pomiędzy firmami, państwami i społeczeństwami. Proces ten prowadzi do tego, że działania i decyzje z jednej części świata mają duże konsekwencje dla społeczeństw, a nawet pojedynczych ludzi w drugiej części Ziemi. Globalizacja dokonuje się w dziedzinach finansów, konkurencji, technologii, badań naukowych, stylów życia, regulacji prawnych. Globalizacja zapewnia korzyści wynikające głównie z powiększania skali produkcji i wydłużania cykli życiowych produktów.

Globalizacja gospodarki przejawia się w tworzeniu światowego systemu gospodarczego, którego zasadniczymi czynnikami są: powszechny system walutowy, rozwój integracji gospodarczej oraz wzrost ponadnarodowych korporacji. Gospodarcza zależność pomiędzy państwami dała o sobie znać już w czasie krachu giełdowego w 1929 roku na Wall Street, kiedy nastąpiło globalne załamanie się rynków. Współczesna gospodarka jest ściśle współzależna w dziedzinie handlu i organizacji przedsiębiorstw. Współpraca między przedsiębiorstwami i powstawanie korporacji ponadnarodowych są instrumentami utrzymania konkurencyjności na światowym rynku. Globalizacja gospodarki z jednej strony daje szanse wynikające z większej otwartości gospodarek, wyrównywania różnic rozwojowych, poczucia wspólnoty interesów, ale z drugiej strony sprawia, że narodowe systemy ekonomiczne są coraz bardziej podatne na każde załamanie na światowych rynkach finansowych.

Klasyfikacji gospodarkidokonywano do tej pory na różne sposoby. W Polsce do początku lat 90. obowiązywał podział według Klasyfikacji Gospodarki Narodowej (KGN). Była to umownie przyjęta i hierarchicznie ułożona systematyka odnosząca się do wszystkich jednostek organizacyjnych, które tworzą gospodarkę narodowa. W podziale według KGN wydzielano cztery szczeble: strefa, dział, gałąź i branża.

Od 1 stycznia 1991 roku KGN zastępowane było przez Europejską Klasyfikację Działalności. W EKD wyróżnia się pięć szczebli:

- poziom pierwszy - sekcje (17 rodzajów działalności gospodarczej),

- poziom pośredni - podesekcje,

- poziom drugi - działy (60 rodzajów działalności gospodarczej),

- poziom trzeci - grupy (222 rodzajów działalności gospodarczej),

- poziom czwarty - klasy (512 rodzajów działalności gospodarczej),

- poziom piąty - podklasy.

Europejska Klasyfikacja Działalności podzielona na działy:

EKD

O b j a ś n i e n i a

27 28

Rolnictwo, łowiectwo i związane z nimi usługi

Leśnictwo, pozyskiwanie drewna i pokrewne usługi

Rybołówstwo, wylęgarnie ryb, gospodarstwa rybackie; usługi związane z rybołówstwem

Górnictwo węgla kamiennego i brunatnego; wydobywanie torfu

Wydobycie ropy i gazu ziemnego; usługi związane z wydobyciem ropy i gazu ziemnego

Kopalnictwo rud uranu i toru

Kopalnictwo rud metali

Górnictwo i kopalnictwo surowców nieenergetycznych i niemetalicznych

Produkcja artykułów spożywczych i napojów

Produkcja wyrobów tytoniowych

Produkcja tkanin

Produkcja odzieży; wyprawianie i barwienie skór futerkowych

Garbowanie i wyprawianie skór; produkcja skórzanych toreb, wyrobów rymarskich, uprzęży i obuwia

Produkcja drewna i wyrobów z drewna i korka, z wyjątkiem mebli; produkcja artykułów ze słomy i wikliny

Produkcja masy celulozowej, papieru oraz wyrobów z papieru

Działalność wydawnicza; poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji

Wytwarzanie produktów koksowania węgla, produktów rafinacji ropy naftowej i paliw jądrowych

Produkcja chemikaliów, wyrobów chemicznych i włókien sztucznych

Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych

Produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych

Produkcja metali

Produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyjątkiem maszyn i urządzeń

Produkcja maszyn i urządzeń

Produkcja maszyn biurowych i komputerów

Produkcja maszyn i aparatury elektrycznej

Produkcja sprzętu i aparatury radiowej, telewizyjnej i komunikacyjnej

Produkcja instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych, zegarów i zegarków

Produkcja pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep

Produkcja sprzętu transportowego wodnego, szynowego i lotniczego

Produkcja mebli; produkcja biżuterii, instrumentów muzycznych, sprzętu sportowego, gier, zabawek

Zagospodarowanie odpadów

Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę

Pobór, oczyszczanie i rozprowadzanie wody

Budownictwo

Sprzedaż, obsługa i naprawy pojazdów mechanicznych i motocykli; stacje benzynowe

Handel hurtowy i komisowy, z wyjątkiem handlu pojazdami mechanicznymi i motocyklami

Handel detaliczny, bez sprzedaży pojazdów mechanicznych; naprawy artykułów użytku osobistego

Hotele i restauracje

Transport lądowy; transport rurociągami

Transport wodny

Transport powietrzny

Usługi pomocnicze dla transportu; agencje turystyczne

Poczta i telekomunikacja

Pośrednictwo finansowe, z wyjątkiem ubezpieczeń i funduszu emerytalno-rentowego

Ubezpieczenia i dobrowolne, komercyjne fundusze emerytalno-rentowe

Działalność pomocnicza związana z pośrednictwem finansowym

Obsługa nieruchomości

Wynajem maszyn i sprzętu bez obsługi; wypożyczanie artykułów użytku osobistego i domowego

Informatyka i działalność pokrewna

Prace badawczo-rozwojowe

Działalność usługowa związana z prowadzeniem interesów

Administracja publiczna i obrona narodowa; gwarantowana prawnie opieka socjalna

Edukacja

Ochrona zdrowia i opieka socjalna

Odprowadzanie ścieków, wywóz śmieci, usługi sanitarne i pokrewne

Organizacje członkowskie

Działalność związana z rekreacją, kulturą i sportem

Różnego typu usługi dla ludności

Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników

Organizacje i zespoły międzynarodowe

Podstawowe pojęcia geografii społeczno – ekonomicznej.

Zobacz podobne