Nauki geograficzne dzielą się na przyrodnicze i ludnościowe. Ten drugi dział to geografia społeczno - ekonomiczna, która zajmuje się problemami społecznymi i gospodarczymi świata. Dziedzina ta podejmuje kilka aspektów: demografię (nauka o ludności), geografię osadnictwa, przemysłu, usług, rolnictwa, turyzmu itd. Niektóre z nich zostaną omówione w tym opracowaniu.

Zróżnicowanie ludności na świecie i jego przyczyny

Ludność rozmieszczona na kuli ziemskiej nie jest jednolita. Na świecie istnieje kilka odmian (ras ludzkich), których przedstawiciele różnią się cechami zewnętrznymi (takimi jak: kolor skóry, kolor oczu, kształt nosa, oczu itd.). Obecnie wyróżnia się:

  • Rasę europeidalną - zwana inaczej białą - ukształtowaną w Europie, pd.-zach. Azji, pn. Afryce. Nie wszyscy osobnicy tej rasy są jednakowi - przedstawiciele odmiany północnej mają jasną karnację, jasne włosy, są wysocy, a rasy południowej - odwrotnie, cechują się ciemną karnacją, są dość niscy. Ich cechy zewnętrzne związane są z klimatem obszaru, w jakim żyją.
  • Rasę mongoidalną - zwaną żółtą. Jej przedstawiciele cechują się żółtawym odcieniem skóry, niewysokim wzrostem, czarnymi włosami, skośnymi oczami.
  • Rasę azjatycką - do której należą Eskimosi, wywodzi się z północnej i wschodniej Azji oraz północnych obszarów Ameryki Północnej
  • Rasę amerykańską - pochodząca z Ameryki Północnej i Ameryki Południowej
  • Rasę negroidalną (czarną) - to ludność pochodząca z Afryki, Australii i Malezji.

Rasy ludzkie są konsekwencją odizolowania ludności na poszczególnych kontynentach, jak również różnic klimatycznych (gdyż wygląd zewnętrzny obrazuje przystosowanie do środowiska).

Z krzyżowania się ras pochodzą dodatkowe odmiany, takie jak: Mulaci (potomkowie przedstawicieli ras białej i czarnej), Metysi (potomkowie przedstawiciele rasy białej i Indian), Zambosi (potomkowie przedstawicieli ras czarnej i żółtej) .

O zróżnicowaniu ludności na świecie świadczą nie tylko rasy ale również języki, których prawdopodobnie jest obecnie około 2500. Największe zróżnicowanie języków jest w Afryce, wśród rdzennych plemion, większość z nich mówi odmiennym językiem. Jest ich 1200. Najpopularniejszym językiem na świecie jest chiński. Posługuje się nim 1 miliard osób. Wiele ludzi mówi po angielsku (400 milionów), hiszpańsku, hindi, bengalsku, arabsku, portugalsku i rosyjsku. Istnieje 19 języków dominujących, czyli takich którymi posługuje się ponad 50 milionów osób.

Dużą rolę w dziejach ludzkości odegrało jej zróżnicowanie wyznaniowe. Najważniejszymi religiami obecnie są chrześcijaństwo, islam, judaizm, hinduizm, buddyzm.

Urbanizacja

Jest to dziedzina zajmująca się badaniem powstawania i kształtowania miast. Samo pojęcie "miasto" znane jest od ponad pięciu tysięcy lat. Bardzo trudno jest jednak określić, jaką miejscowość nazwiemy miastem, istnieje bowiem kilka kryteriów ich wydzielania. Należą do nich: kryterium administracyjne (miejscowość musi otrzymać prawa miejskie, np. w Polsce), kryterium fizjonomiczne (charakterystyczna miejska zabudowa), funkcjonalne - muszą dominować funkcje pozarolnicze, wielkościowe (liczy się liczba mieszkańców) - to kryterium nie jest jednoznaczne gdyż różnice w tej kwestii miedzy poszczególnymi krajami są ogromne.

Od początku cywilizacji procesy urbanizacji nasilają się, zwłaszcza było to widoczne w XX wieku. Obecnie współczynnik urbanizacji wynosi około 66%. Najszybsze postępy we wzroście liczby miast zachodzą obecnie w krajach słabo rozwiniętych, w krajach wysoko rozwiniętych widoczne są zaawansowane procesy suburbanizacji, czyli odpływu ludności z miast. Najsilniej zurbanizowanym kontynentem jest Australia (75%), najsłabiej Azja - 28%. Do najbardziej zurbanizowanych krajów należą: Belgia - 97%, Wielka Brytania - 92%, do najsłabiej zurbanizowanych - Etiopia-4%, Kenia-6%.

Przemysł i gospodarka surowcami mineralnymi

Wysoki poziom uprzemysłowienia nie jest już wyznacznikiem dobrobytu i szybkiego rozwoju państwa, ze względu na ogromne dysproporcje w tej dziedzinie między krajami - regiony słabo rozwinięte, zacofane są zmuszone rozwijać tradycyjne gałęzie - hutnictwo, przemysł metalowy, przemysł lekki, natomiast kraje wysoko rozwinięte stawiają na rozwój wysokich technologii, które co prawda są bardzo kapitałochłonne, ale równocześnie bardzo opłacalne i efektywne.

Na gospodarkę surowcami mineralnymi mają wpływ ich zasoby oraz polityka kraju, na obszarze którego występują. Bardzo ważnym aspektem gospodarki jest energetyka. Opiera się ona głownie na surowcach takich jak: węgiel kamienny, ropa naftowa, gaz ziemny.

Węgiel kamienny jest jednym z bardziej zasobnych surowców mineralnych na Ziemi. Obecnie jest on już w mniejszym stopniu wykorzystywany niż na początku rozwoju przemysłu, jednak w wielu regionach wciąż stanowi główne źródło energii. W ostatnich 20 latach wydobycie wzrosło, ze względu na kryzysy naftowe, odkrywanie nowych złóż, wzrost liczby ludności w krajach słabo rozwiniętych. Krajami o największym wydobyciu węgla kamiennego są: Chiny, Stany Zjednoczone, Indie, Australia, RPA, Rosja, Polska (dane z 1997 roku). Do najbardziej znanych i największych rejonów wydobycia tego surowca należą:

  • Zagłębia Datong, Kailuan, Fushun w Chinach
  • Zagłębia: Appalaskie, Północne Wielkich Równin (USA)
  • Zagłębie Donieckie na Ukrainie
  • Zagłębie Damodar w Indiach
  • Zagłębie Johannesburga w RPA
  • Zagłębie Newcastle w Australii*

Węgiel jest ważnym surowcem energetycznym. Rozwój energetyki jest niezbędny dla wzrostu gospodarczego kraju, dlatego tak wiele uwagi poświęca się bezpieczeństwu energetycznemu. Produkcja energii na jednego mieszkańca wciąż wzrasta, przewiduje się, że do roku 2050 będzie ona wyższa niż obecnie o około 85%. Najwięcej energii zużywają kraje wysoko rozwinięte, przodują tu Stany Zjednoczone - 30%. Użycie konwencjonalnych źródeł (węgla, ropy naftowej i gazu) wiąże się z dużym zanieczyszczeniem środowiska, co stawia współczesny świat przed koniecznością szukania nowych rozwiązań - ulepszania technologii oraz korzystania ze źródeł odnawialnych.

W Polsce cały czas dominuje energetyka oparta na węglu kamiennym. Jest to dość niekorzystna sytuacja, ze względu na duże straty ekonomiczne, oraz zagrożenie dla środowiska energetycznego. Dlatego kraj stara się ograniczać wydobycie tego surowca, a energetykę oprzeć na gazie ziemnym. Jako że w Polsce nie eksploatuje się tego surowca na duża skalę, niezbędny jest import, który ma wzrosnąć do 2020 roku dwukrotnie. Obecnie największym dostawcą węgla na nasz rynek jest Rosja.

* źródło; "Geografia społeczno - ekonomiczna" W. Skrzypczaka (2001)