Płazy (Amphibia) należą do organizmów dwuśrodowiskowych.

Budowa morfologiczna

  • ciało składa się z następujących odcinków: głowa, tułów, ogona (u bezogoniastych brak), szyi brak,
  • obecność kończyn parzystych (wyjątek - beznogie), silniej rozwinięte odnóża tylne (zwłaszcza u bezogoniastych),
  • kończyna przednia dzieli się na: ramię, przedramię, nadgarstek, kości śródręcza i palce dłoni,
  • kończyna tylna dzieli się na: udo, podudzie, kości stępu, kości śródstopia i palce stopy.

Pokrycie ciała

  • skóra słabo zrogowaciała, powleczona cienkim naskórkiem ,
  • skóra dobrze ukrwiona z licznymi wielokomórkowymi gruczołami pęcherzykowatymi,
  • ciało pokrywa śluzowata wydzielina, której funkcją jest ochrona przed wyschnięciem
  • i przeprowadzanie intensywnej wymiany gazowej,
  • niektóre gruczoły wydzielają jad (np. bufonina i bufotalina u ropuch),
  • skóra właściwa bogata jest w komórki barwnikowe.

Szkielet - osiowy

  • ażurowa czaszka łączy się ruchomo dwoma kłykciami potylicznymi z kręgosłupem,
  • kręgosłup z kręgami szyjnymi, tułowiowymi, krzyżowymi i ogonowymi.

Układ mięśniowy

  • płazy (zwłaszcza ogoniaste) mają mięśnie wykazujące jeszcze cechy pierwotne,
  • odcinek tułowiowy z wyraźną segmentacją mięśni,
  • cechą postępową jest silnie rozwinięta muskulatura kończyn dolnych (bezogoniaste),
  • ma na to wpływ sposób lokomocji.

Układ oddechowy

  • płazy to zasadniczo zwierzęta płucodyszne
  • płuca to parzyste, cienkościenne worki, jedynie bezogoniaste mają większą powierzchnię płuc w wyniku sfałdowania przegród pierwotnych,
  • beznogie oddychają tylko jednym płucem, drugie zachowało się jako organ szczątkowy,
  • takie płuca mają mała powierzchnię czynną i zapotrzebowanie ustroju na tlen pokrywane jest w niewielkim stopniu,
  • oddychanie może odbywać się też poprzez pozbawioną łuskowego (u wcześniejszych organizmów kostnego) pancerza,
  • larwy płazów oddychają skrzelami,
  • w niektórych przypadkach (np. u odmieńca jaskiniowego - reliktowego i endemicznego gatunku) skrzela funkcjonują całe życie,
  • płuca płazów muszą być stale chronione przed wyschnięciem,
  • płazy mają silnie ukrwioną powierzchnię ciała i nie mogą żyć w środowisku hipertonicznym,
  • wentylację płuc umożliwiają ruchy jamy gębowej,
  • aktywna zmiana objętości płuc uniemożliwiona jest ze względu na nieobecność klatki piersiowej.

Układ krążenia

  • larwy i formy, u których skrzela występują całe życie mają układ krążenia podobny
  • do rybiego (z 6 łukami skrzelowymi aorty),
  • płucodyszne mają łuki od 3. do 6., dwa pierwsze uległy zanikowi,
  • u organizmów płucodysznych wyodrębnił się mały obieg krwi,
  • przedsionek podzielony został na prawy i lewy,
  • na serce składa się: cienkościenna zatoka żylna, dwa gładkościenne przedsionki, pojedyncza mięsista komora (z blaszkami i beleczkami utrudniającymi mieszanie krwi) oraz krótki stożek tętniczy kończący pniem płucnym,
  • to z jaką wydajnością pracuje układ krążenia ma ścisły związek z temperaturą,
  • erytrocyty płazów są dość duże, mają owalny kształt i posiadają jądro,
  • za tworzenie krwinek odpowiedzialna jest grasica, obwodowe części wątroby
  • i w niewielkim stopniu szpik kostny.

Krążenie

Krew zostaje natleniona w płucach, z każdego płuca odbiega jedna żyła, dalej łączą się one

w żyłę płucną. Krew przedostaje się do lewego przedsionka i zostaje wlana otworem przedsionkowo-komorowym do lewej części komory. Dalej krew przechodzi przez stożek tętniczy do aorty i rozprowadzana jest w dużym obiegu krwi. Wraca żyłami głównymi (tylnymi i przednimi) i żyła wątrobową do zatoki żylnej i dalej do prawego przedsionka. Stąd wlewana jest do prawej części komory i dalej prowadzona przez stożek tętniczy, pień płucny i dwie tętnice płucne do płuc.

Jeśli chodzi o ukrwienie skóry to krew z tętnic płucnych rozlewana jest do odgałęzień tętniczych prowadzących do skóry i wraca następnie żyłami skórnymi i jeszcze zanim osiągnie zatokę żylną - żyłami głównymi. Naczynia włosowate ciała są również miejscem natlenienia krwi.

Układ wydalniczy

Płazy posiadają dwie jednolite nerki, mają one dość szeroki i taśmowaty kształt, brzegiem nerek przebiega moczowód pierwotny, mocz jest silnie rozcieńczony, uchodzi z nerek do steku i w końcu do resorbującego wodę pęcherza moczowego (uchyłka steku), środkowa część mezodermy nerkotwórczej uległa przekształceniu do pranercza (nerki dorosłego płaza), końcowym produktem przemiany materii płazów jest mocznik (u skrzelodysznych larw - amoniak).

Układ rozrodczy

  • większość płazów rozmnaża się w wyniku zapłodnienia zewnętrznego, część płazów beznogich - zapłodnienia wewnętrznego (jajorodność),
  • komórki jajowe są duże, otacza je galaretowata osłonka, zawierają średnią ilość żółtka,
  • w cyklu rozwojowym występuje kijanka - larwa z skrzelami zewnętrznymi, szczelinami skrzelowymi i często też przyssawkami umożliwiającymi przyczep do roślin podwodnych; pożywieniem kijanki jest plankton trawiony w bardzo długim jelicie; ogoniasta larwa przechodzi metamorfozę, na początku formują się kończyny tylne, następnie zanika ogon i skrzela i jednocześnie powstają kończyny przednie, na skórze pojawiają się gruczoły wielokomórkowe,
  • dymorfizm płciowy jest słabo zaznaczony.

Układ pokarmowy

  • płazy pochwycony pokarm połykają w całości,
  • posiadają haczykowate lub stożkowate zęby wyrastające z kości (część bezzębna),
  • przewód pokarmowy wygląda następująco: otwór gębowy - jama gębowo-gardzielowa (mająca kontakt z nozdrzami wewnętrznymi, trąbką Eustachiusza i przewodami wyprowadzającymi gruczołów śluzowych) - przełyk - żołądek - dwunastnica - jelito cienkie (kończące się specjalnym odgraniczającym fałdem) - jelito proste - stek,
  • podniebienie wtórne - brak (sklepienie jamy gębowej uformowana jest przez podstawę czaszki pierwotnej),
  • specjalny mięsień, który wciąga stykające się od góry z błoną śluzową gałki oczne, popycha kęs pokarmu i ułatwia połykanie,
  • dno jamy gębowej jest miejscem, gdzie leży język (u bezogoniastych jest on długi, przyrastający krawędzią prawą do złącza żuchwy).

Układ nerwowy

  • kresomózgowie jest rozwinięte silniej niż u ryb,
  • poszczególne części mózgowia leżą kolejno po sobie,
  • nerwy czaszkowe - 10 par,
  • bodźce zewnętrzne - dobrze odbierane,
  • parzysta jama węchowa wyścielona jest nabłonkiem; jama węchowa i gębowa połączone są nozdrzami wewnętrznymi,
  • nabłonek węchowy ( narząd Jacobsona) wyściela uchyłek jamy,
  • nabłonek węchowy w jamie nosowej jest też narządem czucia chemicznego,
  • oczy płazów posiadają mniejszą i bardziej spłaszczoną niż ryby soczewkę, jest ona nieco oddalona od siatkówki co umożliwia dalekie widzenie (wydłużenie ogniskowej); niektóre gatunki, takie jak odmieniec jaskiniowy posiadają szczątkowe i schowane pod skórą oczy,
  • u płazów wykształciły się gruczoły łzowe i ruchome powieki,
  • narządem czucia skórnego są rozsiane po ciele receptory bólu, dotyku, gorąca i zimna,
  • narząd smaku stanowią pączki smakowe, które pokrywają jamę gębową i brodawki smakowe języka,
  • narząd słuchu i równowagi - pierwsza szczelina skrzelowa przekształciła się w jamę ucha środkowego, która trąbką Eustachiusza łączy się z gardzielą; błona bębenkowa odgradza ucho środkowe od ucha zewnętrznego (drugi łuk skrzelowy przekształcił się
  • w strzemiączko - kosteczkę słuchową ucha środkowego przenoszącą i wzmacniającą drgania w błonie bębenkowej); ucho wewnętrzne składa się z trzech kanałów półkolistych, błędnik ma oprawę kostną, zamiast ślimaka (jak u owodniowców) płazy posiadają homologiczną brodawkę słuchową podstawową.

Występowanie i znaczenie

  • płazy stanowią ok. 2480 gatunków,
  • w Polsce żyje 16 gatunków, przykłady: salamandra plamista, traszka górska, traszka grzebieniasta, kumak górski, kumak nizinny, huczek ziemny, ropucha paskówka, ropucha szara, rzekotka drzewna, żaba śmieszka, żaba jeziorkowa, żaba zielona.

Podsumowanie

  • zwierzęta czworonożne - kończyny wolne typu lądowego (dwie pary), szeroko rozstawione na boki (brak u beznogich),
  • formy dorosłe oddychają płucami, formy larwalne - skrzelami,
  • skóra naga, pokryta rogowaciejącym cienkim nabłonkiem i śluzem wydzielanym przez gruczoły wielokomórkowe skóry,
  • podwójny obieg krwi,
  • na serce składa się: zatoka żylna, dwa przedsionki, komora i stożek tętniczy,
  • czaszka połączona ruchomo z kręgosłupem za pomocą dwóch kłykci potylicznych,
  • nerwy czaszkowe - 10 par,
  • zmiennocieplność,
  • bezowodniowce - embriony są nieosłonięte błonami płodowymi.