Gloria victis - charakterystyka bohaterów
Jak na nowelę przystało, liczba bohaterów w utworze jest mocno ograniczona. Mamy właściwie trójkę bohaterów – Marysia Tarłowskiego, Jagmina oraz gen. Romualda Traugutta. Pojawia się jeszcze siostra Marysia – Aniela, natomiast jej postać jest już zupełnie epizodyczna.
Maryś Tarłowski to niewątpliwie postać pierwszoplanowa, a i tak bardzo niewiele wiemy o jego życiu przed pojawieniem się na litewskim Polesiu. Narrator informuje, że przybył tutaj z siostrą Anielką, był naturalistą, młodym uczonym, najprawdopodobniej wyznawcą idei pracy organicznej i pracy u podstaw. Miał w planach zająć się edukacją osób z nizin społecznych, jego plany przerwało jednak powstanie, w którym wziął udział z poczucia obowiązku. Maryś jest postacią niewątpliwie tragiczną, ponieważ wielokrotnie w noweli podkreśla się jego nieprzystawalność do warunków, w jakich przyszło mu żyć. To bohater, który ceni kontemplację natury, jest naukowcem, wyróżnia go subtelność i delikatność, a nagle zmuszony zostaje do walki. Wyróżnia go poczucie odpowiedzialności, które każe mu walczyć, mimo że wzbudza w nim to rozdarcie wewnętrzne, które bardzo dobrze widać w scenie podziękowań ze strony Traugutta za ocalenie życia.
Jagmin to pod wieloma względami zupełne przeciwieństwo Marysia. Zdaje się bowiem urodzonym do walki, człowiekiem gotowym do boju, żołnierzem doskonałym. Porównywany w noweli jest kilkakrotnie do Rzymian, do Herkulesa (ze względu na swoją ogromną siłę) czy Scypiona. A więc jednego ze słynnych rzymskich wodzów z okresu wojen punickich. To żołnierz zawsze gotowy do boju, zdyscyplinowany, ale jednocześnie różniący się od typowego wojaka. Nie jest on bowiem żądny krwi, zdaje sobie sprawę, że wojna to najgorsze możliwe zło, że przynosi tylko cierpienie, natomiast w walce za ojczyznę mimo wszystko jest gotów oddać życie. To wszystko sprawia, że inni go szanują i z uwagą słuchają tego, co ma do powiedzenia. Z Marysiem połączyła go wyjątkowa przyjaźń, którą zakończyła tragiczna śmierć obu młodzieńców.
Romuald Traugutt – to postać historyczna, jeden z przywódców powstania styczniowego, który dowodził żołnierzami na Polesiu. Był ostatnim dyktatorem powstania, po którego upadku został aresztowany i powieszony. W noweli Orzeszkowej (która go osobiście znała) zostaje zaprezentowany jako postać wyjątkowo charyzmatyczna, niewahająca się przy podejmowaniu naprawdę trudnych decyzji. Traugutt tutaj zdaje się bohaterem bez skazy, mimo że widać, jak wiele kosztują go podejmowane decyzje – doskonale obrazuje to scena przekazania chusty Marysia Jagminowi. Traugutt jako postać jest tutaj silnie mitologizowany. Stosuje się tutaj zabieg analogiczny jak w przypadku Jagmina, a więc opisywanie za pomocą odwołań do ważnych postaci z historii i kultury. Porównania w przypadku Traugutta są jednak najwyższej możliwej miary, ponieważ zestawiony zostaje z Chrystusem, Mojżeszem i Leonidasem.
Warto wspomnieć jeszcze o Anielce, czyli siostrze Marysia. Nie wiemy o niej wiele, poza tym, że bardzo martwiła się o swojego brata i czuła coś do Jagmina. Niejasne jest jednak, dlaczego tylko raz pojawiła się przy mogile powstańczej.
