Stosunki Chrześcijańsko-Żydowskie na przestrzeni wieków

Relacje pomiędzy chrześcijanami a żydami rozwijały się na przestrzeni dwóch tysięcy lat. Stosunki nie układały się za dobrze i są pełne napięć i sporów, głównie wywołanych obwinianiem Żydów za śmierć Syna Bożego. Panuje ogólne przeświadczenie, że winni są wszyscy Żydzi zarówno biorący udział w śmierci jak i następne pokolenia, które od razu obciążone są za winę swoich przodków. Tu upatruje się główną przyczynę niepowodzeń narodu żydowskiego począwszy od zburzenia Jerozolimy aż po wygnanie Żydów i ich rozproszenie po wszystkich zakątkach świata.

Obie religie, choć posiadają wiele wspólnych cech zawsze wiele różniło, zawsze izolowały się od siebie. Żydzi uznawani byli za zamkniętą grupę społeczną, odizolowaną i z góry skreśloną ze względu na religię i na ich działalność w przeszłości. Obarczanie odpowiedzialnością Żydów za śmierć Chrystusa można porównać do zbiorowej odpowiedzialności wszystkich Chrześcijan za grzech pierworodny.

W ten sposób można by pomyśleć, że naród wybrany wcale nie jest już wybrany, ponieważ Mesjasz ukazał się i przybył na świat a Żydzi go nie rozpoznali, więc charakter narodu żydowskiego jako wybranego okazał się jakby bezcelowy. Ich dalsze oczekiwanie na Zbawiciela również nie miało sensu. Takie myślenie i takie zdarzenia w znacznej mierze przyczyniły się do dalszego izolowania Żydów i do raczej złych stosunków pomiędzy wyznawcami tych dwóch religii. Ciężko jest opisać wszystkie sytuacje, które wpłynęły na losy Żydów i na ich relacje z chrześcijanami, można natomiast przytoczyć najważniejsze wydarzenia.

Na początku należy wspomnieć o zerwaniu stosunków kościoła katolickiego i kościoła żydowskiego. Oddalenie się tych instytucji od siebie poważnie wpłynęło na wzajemne relacje pomiędzy społecznościami. Najwyżsi urzędnicy żydowscy traktowali chrześcijaństwo jak pewien rodzaj sekty, nie tolerując zachowania i obrządków kościoła katolickiego. Wyeliminowano wszelki przejawy chrześcijanizmu z żydowskiej Synagogi a także zanikał żydowski charakter kościoła. Żydzi w Kościele odgrywali coraz mniejszą rolę i stanowili coraz mniejszą grupę. Za początek sporów uznaje się między innymi list apostolski "Do Hebrajczyków", który napisano w otoczeniu św. Pawła. Żydzi owy list zlekceważyli i wyszydzili. Znamienna była postawa rabina Tarfona, żyjącego na przełomie dwóch pierwszych wieków naszej ery, który stwierdził, że chrześcijanie są gorsi niż poganie, ponieważ poganie postępują w swoim życiu nie znając prawdy natomiast chrześcijanie wciąż grzeszą znając prawdę i są tego całkowicie świadomi. To wydarzenie bardzo podzieliło dwie grupy i stało się główną przyczyną sporów jeszcze przez długi czas. Za czasów rabbiego Gamaliela Żydzi całkowicie postanowili odciąć się od wyznawców Chrześcijanizmu. Wśród Żydów zakazano przyjmowania od Chrześcijan wszelkich potraw, wszelkiego jedzeni i picia, nie można było im współpracować z chrześcijanami, prowadzić żadnych interesów. Na wszystkich Chrześcijan i wszystkie ich instytucje nałożono klątwę i uznano, że ich zmartwychwstanie jest niemożliwe. Klątwę odmawiającą zmartwychwstania chrześcijanom włączono nawet do codziennych rytuałów, do modlitw, jej autorem był uczeń rabbiego Gamaliela nazywany Samuelem Młodszym. Modlitwa również była przyczyną sporów, obwiniania żydów i ich potępiania prze wiele lat, sami zainteresowani zaś twierdzili, że modlitwa ta była głównie skierowana do judechrześcijan. Później Żydzi stawali się coraz bardziej narodem skupiającym na sobie złość i nienawiść innych narodów. Taka sytuacja miała również miejsce, gdy Imperium Rzymskie przyjęło chrześcijaństwo, wtedy los Żydów był trudny i niepewny. W pewnym okresie zarządzono surowe represje wobec żydów, Żydzi już wtedy ginęli zarówno podczas działań wojennych jak i po ich zakończeniu. Nie pozwalano im na obchodzenie swoich świąt ja szabat i prowadzenie innych rytuałów związanych z ich kulturą i religią. Nie wolno było odprawiać modłów, wyświęcać nowych rabinów a nawet kontaktować się z Jerozolimą. Kolejne powstania w 161 r. n. e. czy w 193 r. n. e. również przyniosły wielkie spustoszenie wśród żydowskiej społeczności. Chwila uspokojenie nastała po objęciu władzy przez Karakalla, który w 212 r. n. e. postanowił nadać prawa obywatelskie wszystkim mieszkańcom. Następnie w 313 r. n. e. Konstanty Wielki wprowadził edykt o tolerancji.

Dalsze losy Żydów również nie były przyjemne. Znaczna ich część zaczęła zamieszkiwać tereny krajów niemieckich. Naród ten wybrał nowe miejsce na osadnictwo nie zważając nawet na historie relacji Żydów ze społecznościami krajów niemieckich. Była ona dość przykra, już w Trewirze, Moguncji, Kolonii czy podczas pierwszej i drugiej Wyprawy Krzyżowej dochodziło do pogromu Żydów, zabijano ich za judaizm, nie pozwalano na trwanie przy swojej tradycyjnej wierze i przymuszano do przyjmowania chrztu. Potem oskarżano Żydów za rytualne modły, za co często ich zabijano. Takie bezwzględne traktowanie Żydów nie ustępowało aż do ok. XV wieku. Powoli wypędzano ich z Zachodniej Europy, okradając ich z majątku. Stąd między innymi coraz liczniejsze grupy Żydów osiedlały się na terytorium Polski.

Przez wiele lat Żydzi Polskę traktowali jako swoiste schronienie. Często temat ten wykorzystywany był przez polskich artystów. Jan Matejki, malarz, który w swych dziełach często starał się zawrzeć i zilustrować dzieje Polski, namalował obraz pt. "Przyjęcie Żydów", który przedstawiał jak Książe Władysław Herman i Jego syn Bolesław Krzywousty przesłuchują grupę hiszpańskich żydów przed kościołem w Płocku. W jednym obrazie ujął to, co działo się w Polsce przez wiele lat, a mianowicie migracje Żydów z zachodniej Europy do Polski, w dziele da się również zauważyć, z jaką ufnością byli przyjmowani i to, że Polska jest w stanie zapewnić im bezpieczeństwo i opiekę.

Wyraz gościnności Polski wobec Żydów migrujących z całej Europy dali nawet sami Żydzi zamieszczając pochlebne wzmianki w dziełach swojej kultury o Polsce. Same słowo Polska według hebrajskiej legendy pochodzi od pewnej maksymy wypowiedziane przez Najwyższego. Dwaj żydowscy pisarze Schmuel Joseph Agnon i Aleksander Eliasberg fragment owej legendy umieścili na początku swojej książki (Berlin 1916), książka opisywała polskich Żydów. Mówi ona o tym, co w swoim dziele umieścił Jan Matejko. Jako autora legendy uznaje się pochodzącego z Krakowa Mojżesza Isselesa.

Natomiast dwaj autorzy książki, o której mowa opisują relacje polsko-żydowskie w taki sposób. Na początku wspominają, iż legenda ta jest znana wśród wszystkich żydów i opowiada o Żydach, którzy przybyli do Polski z krajów zachodniej Europy. Zaznaczyli, że naród ich był przez setki lat uciskany, prześladowany z każdej strony, a ich nieszczęścia i niepowodzenia zdawały się nie widzieć końca. W takiej sytuacji ojcowie narodu żydowskiego stanęli przed poważnym problemem i decyzją, co dalej, gdzie teraz znajdą spokój i bezpieczeństwo. Legenda dalej opowiada, że w tym momencie Żydom spadła kartka z nieba, na której widniał napis, Udajcie się do Polski. Posłuchali głosu niebios i udali się na ziemie polskie, gdzie natrafili na gęsto porośnięty las, a na drzewach umieszczony był traktat z Talmudu. Las ten, o którym mówi legenda to ziemie Lubelszczyzny. W Polsce Żydzi znaleźli schronienie a samo państwo zapewniło im bezpieczeństwo. Żydzi uznali, że przybyli właśnie do Polski za sprawą podpowiedzi od Boga, zaznaczając przy tym, że ziemie polskie już wcześniej zamieszkiwane były przez społeczność żydowską. Polskę traktowali, jak etap przejściowy przed powrotem narodu do ziemi obiecanej do Izraela. Postanowili przeczekać właśnie w Polsce aż do momentu ich wybawienia.

Końcówka XVIII wieku przyniosła społeczności żydowskiej kolejne problemy, rozbiory Polski były tłem dla pogarszającej się sytuacji Żydów. Kolejne rozbiory Polski w latach 1772, 1793 i 1795 sprawiła, że Polska została podzielona pomiędzy trzy państwa zaborcze i aż do 1918 roku nie była krajem niepodległym i zawsze była państwem uzależnionym. Zarówno Polacy jak i Żydzi byli pod panowaniem rosyjskim, austriackim i pruskim, również współpraca pomiędzy tymi dwoma społecznościami układała się różnie, w zależności od okresu. Dopiero I wojna światowa przyniosła Polsce niepodległość a kraj miał już wtedy charakter wielonarodowy. Żydzi stanowili wówczas bardzo liczną diasporę w Polsce, a wskaźnik ludności żydowskiej w Polsce był wtedy najwyższy na świecie. Żydzi, jako druga pod względem ludności mniejszość narodowa w Polsce, liczyła w tamtym czasie ponad 3 mln. ludności i było to ok. 10% ludności całego kraju. Były również wsie i miasteczka, gdzie wskaźnik żydowskiej ludności znacznie przekraczał średnią 10 % i wynosił nawet 30 czy 40 %. Również znaczną reprezentację mieli Żydzi w dużych miastach, w Warszawie zamieszkiwało ich ponad 300 tysięcy, mniej więcej tyle ile w tym czasie żyło ich we Francji, natomiast w Łodzi Żydzi stanowili 200-stu tysięczną diasporę, tyle ile w owym czasie w całej Czechosłowacji.

Duża liczba Żydów w Polsce, największa gmina żydowska pod względem ludności i nie tylko na świecie, wpłynęła również na początek rozwoju nowożytnej kultury żydowskiej. Za sprawą polskich Żydów rozwijała się kultura i sztuka żydowska, literatura a także kultura symboliczna, religia, duchowieństwo. Żydowska kultura właśnie w Polsce rozwijała się najszybciej i wyznaczała jej ogólne kanony, od nauki i oświaty poprzez tworzenie prądów, rabinicznej ortodoksji czy chasydyzmu aż po rozwój języka Jidysz. Również w Polsce tworzyły się żydowskie ruchy o charakterze politycznym.

Historia jednak lubi się powtarzać, i dalszy los Żydów już nie był taki świetlany. II wojna światowa przyniosła ogromny pogrom ludności Żydowskiej czy ludności pochodzenia żydowskiego. Dojście do władzy Hitlera i wprowadzenie przez niego planu eksterminacji Żydów, czy tzw. Ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej, przyniosły obozy koncentracyjne, w których na skalę masową, jak zwierzęta zabijano Żydów.

Bardzo ważnym elementem w stosunkach Chrześcijańsko-Żydowskich był Sobór Watykański II, który wprowadził deklarację Nostra aetate. Deklaracja ta traktuje o nowym spojrzeniu i o nowym stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich. Dokument namawia do pozytywnego stosunku Chrześcijan do wyznawców judaizmu. Deklaracja nie odwołuje się do żadnych wcześniejszych postanowień. Inne rozwiązanie tej kwestii, mówiąc o nowych rozwiązaniach, zawsze odwoływały się do przeszłości chcąc pokazać ciągłość w naukach kościoła. Dokument odnosi się tylko do Pisma Świętego. Sobór watykański II nie mówił tylko o nowych relacja Chrześcijańsko-Żydowskich, jak sama nazwa wskazuje "Deklaracja o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich", stanowi, że odnosi się to również do wszystkich innych religii. Mówi się również o powszechnym braterstwie, poszanowaniu i tolerancji wobec wszystkich religii niechrześcijańskich. Cały dokument składa się z trzech elementów. Pierwsza część traktuje o religii jako doktrynie i wpływie Żydów w historie zbawienia, druga część podaje praktyczne rozwiązania kwestii relacji Chrześcijan z innym społecznościami religijnymi, stawiając na wzajemne poszanowanie. Natomiast trzeci element mówi o śmierci Chrystusa i ostro protestuje przeciwko jakimkolwiek przejawom antysemityzmu. Na końcu znajduje się refleksja i na temat miłości Chrystusa.

Duże znaczenie miały również inne dokumenty, wydane przez inne kościoły także chrześcijańskie, które bardzo wpłynęły na poprawę i ustosunkowanie się Chrześcijan do ludności żydowskiej. Główne dokumenty to,

- Dokument wydany przez Synod Kościołów waldejskich i Metodystów we Włoszech: Chrześcijanie i Żydzi, z 1982 roku

- Dokument Kościołów prezbiteriańskich w USA: Teologiczne rozumienie stosunków między chrześcijanami i żydami, z 1987 roku

- Dokument wydany przez Europejską Komisję Luterańską: o spotkaniach między luterańskimi chrześcijanami i Żydami

Ważne zdarzenie miało miejsce w 1993 roku, kiedy to państwo Watykan uznało Izrael, jako pełnoprawnego członka społeczności międzynarodowej i od razu nawiązała stosunki dyplomatyczne z Izraelem. Zarówno Kościół jak i społeczność żydowska bardzo dobrze ustosunkowały się do tego wydarzenia. Również prasa izraelska pozytywnie wyrażała się o nowych relacjach i o jej podstawach prawnych, określając wydarzenie jako Zaranie nowej ery.

Ówczesny Wiceminister Spraw Zagranicznych Izraela, który reprezentował państwo Izrael podczas podpisywania umowy międzynarodowej, stwierdził, że umowa,

jest bliska sercom milionów Żydów i ponad miliarda Chrześcijan na całym świecie.

Chcąc zrozumieć kulturę żydowską należy najpierw poznać ich historię, aby rozumieć relacje Chrześcijan z Żydami należy przeanalizować dzieje wzajemnych stosunków między tymi społecznościami, ich spory i współprace.

Literatura:

Piotr Kuncewicz Goj patrzy na Żyda

Grzegorz Ignatowski, Kościoły wobec przejawów antysemityzmu