rozbiory

popularne określenie oznaczające stopniowe odrywanie od Polski jej terytoriów w II poł. XVIII w. przez Prusy, Rosję i Austrię.

· I rozbiór: pretekstem do niego była trwająca w Polsce od 1768 r. wojna domowa, czyli działalność tzw. konfederacji barskiej. Państwa ościenne, usprawiedliwiając się chęcią zabezpieczenia własnych granic, postanowiły zająć część terytoriów Polski, do których i tak od pewnego czasu rościły sobie pretensje.

Ostatecznie został przypieczętowany 5 VIII 1772 r. traktatem trójstronnym pomiędzy Austrią, Prusami i Rosją. W jego wyniku Prusom przypadło Pomorze Gdańskie (bez Gdańska i Torunia), część Wielkopolski i Kujawy - w sumie 36 tys. km² i 580 tys. ludności. Austria zajęła tereny Małopolski na południe od Wisły i Sanu, większość województwa ruskiego (bez części ziemi chełmskiej), bełskiego oraz podolskiego i wołyńskiego - całość liczyła ok. 83 tys. km² i była zamieszkiwana przez 2,65 mln ludzi. Największy obszar przypadł Rosji, która zagarnęła wschodnią Białoruś, województwo inflanckie, północną część płockiego, województwo witebskie, mścisławskie i południową część mińskiego - razem 92 tys. km² zamieszkiwanych przez 1,3 mln ludzi.

· II rozbiór: po ustanowieniu Konstytucji 3 maja część magnatów przeciwna zmianom ustrojowym w Polsce zwróciła się do Katarzyny II z prośbą o pomoc (Targowica). Po wojnie w obronie konstytucji, w której zwyciężyła Rosja, Katarzyna II zawarła 23 I 1793 r. porozumienie z Prusami o kolejnym podziale państwa polskiego.

Prusy zajęły województwo poznańskie, gnieźnieńskie, kaliskie, sieradzkie, łęczyckie, inowrocławskie, brzesko-kujawskie, kłodzkie, ziemię dobrzyńską, Gdańsk, Toruń, część województw rawskiego i mazowieckiego - był to obszar o powierzchni 57,1 tys. km² zamieszkiwany przez ok. 1 mln mieszkańców. Rosji przypadły tereny województwa płockiego, wołyńskiego, brzesko-litewskiego, nowogródzkiego, kijowskiego, bracławskiego, podolskiego oraz wschodnia część mińskiego - w sumie 250 tys. km² i 3 mln mieszkańców.

Katarzyna II zmusiła też polskich posłów na sejmie grodzieńskim do zatwierdzenia traktatów rozbiorowych (z Rosją - 22 VII, z Prusami - 25 IX 1793 r.).

· III rozbiór: po upadku powstania kościuszkowskiego państwa ościenne uznały, że na terenie państwa polskiego szerzą się niebezpieczne hasła zaczerpnięte od francuskich jakobinów i dlatego dla własnego bezpieczeństwa należy ostatecznie zlikwidować Rzeczpospolitą.

Porozumienie rozbiorowe podpisano 24 X 1795 r., choć ostatecznie konwencja rozbiorowa została zatwierdzona 26 I 1797 r. w Petersburgu. Zaborcy uznali, że "nazwa Królestwa Polskiego" będzie już na zawsze wymazana z map.

Prusy zajęły część Małopolski, Podlasie i Mazowsze wraz z Warszawą - w sumie 48 tys. km² i 1 mln ludności. Austria zajęła resztę Małopolski (między Pilicą a Bugiem), część Podlasia i Mazowsza - 47 tys. km² i 1,5 mln mieszkańców. Pozostałe 120 tys. km² wraz z 1,2 mln mieszkańców (czyli ziemie na wschód od linii Pilica - Wisła - Bug) zajęła Rosja.

Ziemie polskie po I rozbiorze (1772)

Granice Rzeczypospolitej po II rozbiorze (1793)

Ziemie polskie po III rozbiorze (1795)