Styczeń 2005 w porównaniu z miesiącem poprzednim charakteryzowała zwiększona ilość zarejestrowanych bezrobotnych oraz stopy bezrobocia, natomiast oba współczynniki okazały się niższe w porównaniu ze styczniem 2004 roku. Przez ten rok zwiększyła się ilość bezrobotnych, która wyrejestrowała się z urzędów pracy, a współczynnik osób nowo rejestrujących się zmalał. W porównaniu z grudniem 2004 roku więcej ofert zatrudnienia zostało zgłoszonych do urzędów pracy, zwiększyła się również liczba bezrobotnych, którzy pozostawali bez przysługującego im prawa do zasiłków.

Końcem stycznia 2005 roku liczba osób bezrobotnych, którzy byli zarejestrowani w urzędach pracy wynosiła 3094,9 tys. osób, z czego 1598,0 tys. stanowiły kobiety. Liczba ta była wyższa w porównaniu z miesiącem poprzednim o 95,4 tys. osób (3,2%) oraz niższa o 198,3 tys. (6,0%) od liczby osób bezrobotnych zarejestrowanych rok wcześniej (styczeń 2004 roku charakteryzował się większą o 117,5 tys. osób (3,7%) liczbą bezrobotnych w porównaniu z miesiącem poprzednim). 42,0% z całej liczby bezrobotnych było mieszkańcami wsi.

Bezrobocie występuje w sytuacji, gdy na rynku znajdują się osoby poszukujące pracy, ale pozostające bez zajęcia. Zjawisko bezrobocia związane jest z ogólnie pojętymi komplikacjami socjalnymi, jednak patrząc ze strony teorii ekonomii, jest to zjawisko zupełnie normalne, które podlega prawom podaży i popytu. Stronę podażową reprezentują osoby poszukujące pracy, natomiast popytową szukający pracowników pracodawcy.

Stopa bezrobocia obowiązująca w Polsce z dnia 31 września 2005 roku:

  • MAZOWIECKIE 15,2%
  • MAŁOPOLSKIE 15,3%
  • PODLASKIE 16,4%
  • WIELKOPOLSKIE 16,6%
  • ŚLĄSKIE 17,1%
  • LUBELSKIE 18,3%
  • PODKARPACKIE 19,5%
  • ŁÓDZKIE 19,9%
  • OPOLSKIE 20,4%
  • POMORSKIE 21,7%
  • ŚWIĘTOKRZYSKIE 22,2%
  • DOLNOŚLĄSKIE 22,7%
  • KUJAWSKO-POMORSKIE 24,0%
  • LUBUSKIE 26,4%
  • ZACHODNIOPOMORSKIE 27,4%.
  • WARMIŃSKO - MAZURSKIE 29,8%

Zjawisko bezrobocia występuje w momencie, gdy brakuje pracy zarobkowej dla osób, które jej poszukują i są do niej zdolne. Zwykle główną przyczyną bezrobocia jest zbyt mała liczba miejsc pracy w porównaniu do ilości osób, które się o nią ubiegają. Do innych przyczyn bezrobocia można zaliczyć:

  • brak właściwych kwalifikacji osób bezrobotnych
  • niewłaściwe zorganizowany rynek pracy
  • oferowanie za niskiego wynagrodzenia za pracę (np. porównując go do zasiłku dla bezrobotnych)

Wielkość bezrobocia zależy również od:

  • wahań koniunktury
  • sezonowych wahań poziomu zatrudnienia
  • stopnia wykorzystania siły roboczej w sektorze rolniczym

Bezrobocie pojawiło się z nadejściem kapitalizmu, stając się powszechnym zjawiskiem w XIX w., kiedy nastąpił drastyczny wzrost liczby pracowników przemysłowych.

W latach 30-tych w Polsce liczba bezrobotnych stanowiła ponad 20% ogólnej liczby pracowników zatrudnianych poza sektorem rolniczym. Najbardziej poszkodowaną grupą społeczną była młodzież, gdyż to właśnie dla 300 tys. młodych osób brakowało co roku miejsc pracy.

Precyzyjne określenie faktu kogo uważa się za osobę bezrobotną ma duże znaczenie podczas mierzenia natężenia poziomu bezrobocia oraz podczas przyznawania zasiłku dla bezrobotnych. W Polsce są dwa źródła, z których można czerpać informacje na temat bezrobocia, oba źródła korzystają z nieco innych definicji zjawiska. Pierwsze źródło opiera się o statystyki urzędów pracy, którego zadaniem jest bieżące rejestrowanie osób poszukujących pracy.

Pod pojęciem bezrobotnego zwykle rozumie się osobę, która jest gotowa i zdolna podjąć pracę w pełnym wymiarze jej czasu, a która pozostaje bez pracy, nie uczy się w szkole, ani nie ma innego stałego dochodu.

Drugim źródłem informacji na temat bezrobocia są badania aktywności ekonomicznej społeczeństwa przeprowadzane raz na kwartał przez Główny Urząd Statystyczny. Badanie to obejmuje 22,3 tys. gospodarstw domowych, gdzie pod uwagę bierze się osoby mające ukończone 15 lat oraz spełniające jednocześnie następujące warunki:

  • w ciągu ostatnich 4 tygodni podejmowały aktywne działania mające na celu znalezienie pracy
  • w okresie tygodnia, w którym prowadzone są badania były osobami niepracującymi, czyli nie wykonującymi pracy zarobkowej przez minimum 1 godzinę
  • w tygodniu badania i następnym były zdolne i gotowe podjąć pracę

Podstawowym kryterium, wykorzystywanym do rozróżniania bezrobocia i zatrudnienia jest fakt przepracowania 1 godziny w tygodniu. Osoby, które przepracowują tygodniowo co najmniej 1 godzinę, uznawane są za pracujące, natomiast osoby które nie przepracowują 1 godziny, za bezrobotne. Jest to bardzo rygorystyczne kryterium przyjęte przez Międzynarodową Organizację Pracy i stosowane przez sporą ilość krajów rozwiniętych gospodarczo. Kryterium to de facto zaniża liczbę bezrobotnych, zawyżając jednocześnie liczbę osób pracujących.

Analizując strukturę bezrobocia należy zwrócić uwagę na trzy aspekty:

  1. Przyrost bezrobocia długookresowego (osób, które pozostają bez pracy przez okres ponad 12 miesięcy) stanowi podstawowy problem gospodarki. Udział bezrobocia długookresowego w bezrobociu ogółem w 1994 roku wyniósł prawie 45%, co daje 7,1% osób zawodowo czynnych. W dość krótkim czasie bezrobocie długookresowe osiągnęło w Polsce jedną z najwyższych wartości wśród 26 innych krajów.
  1. Bardzo ważnym problemem jest bezrobocie występujące wśród młodzieży. Na prawie 3 miliony bezrobotnych, 1 milion nie przekroczyło 24 lat życia, a stopa bezrobocia wśród młodzieży była dwa razy wyższa niż średnia krajowa;
  1. Istotną cechą bezrobocia w Polsce, jest jego spore zróżnicowanie przestrzenne. W roku 1993 stopa bezrobocia oscylowała od 7,2% w dawnym województwie krakowskim do 28,3% w byłym województwie koszalińskim, natomiast stopa bezrobocia długookresowego wynosiła od 1% w byłym województwie krakowskim do 15,7% w byłym województwie suwalskim. Zróżnicowanie tych wskaźników byłoby jeszcze większe, gdyby przeprowadzić takie porównanie na rynkach lokalnych.

RODZAJE BEZROBOCIA

Bezrobocie naturalne

Stopą bezrobocia określa się stosunek siły roboczej pozostającej bez zatrudnienia do ogólnej liczby osób będących zdolnymi by podjąć pracę. Z punktu widzenia ekonomii klasycznej bezrobocie jest zjawiskiem dobrowolnym i naturalnym, wynikającym z faktu niedostosowania się rynku pracy do jej podaży. Wyróżnić tu można dwa powody powstawania bezrobocia:

  • brak dostosowania osobistych kwalifikacji oraz miejsca zamieszkania w stosunku do wymaganych miejsc pracy; występuje tu tzw. bezrobocie frykcyjne, które obejmuje ludzi zmieniających aktualnie pracę lub z różnych powodów przejściowo jej poszukujących
  • występuje również bezrobocie zwane strukturalnym, charakteryzujące się przestojem gospodarczym, co z kolei powoduje, że młode roczniki które napływają na rynek pracy mają problemy z jej znalezieniem

Samo istnienie bezrobocia tłumaczy się zatem faktem, że zgłoszona podaż pracy i chęć jej podjęcia nie dają się w pełnym stopniu urzeczywistnić.

Bezrobocie dobrowolne

Kolejny rodzaj bezrobocia stanowi bezrobocie dobrowolne, które powstaje w momencie, gdy pracownicy nie zgadzają się na pracę przy stawce, jaką są im w stanie zapewnić pracodawcy. W takim przypadku oczekiwania siły roboczej co do wynagrodzenia nie odpowiadają rachunkowi opłacalności pracodawców.

Bezrobocie koniunkturalne

Teoria bezrobocia przymusowego opracowana przez Keynesa mówi, że wywołane jest ona za małym popytem inwestycyjnym i konsumpcyjnym, który powoduje za słabe wykorzystanie zdolności produkcyjnych. Wielkość popytu ciągle ulega zmianom, oznacza to, że zależy on od koniunktury (stąd nazwa bezrobocia koniunkturalnego). W okresach wysokiej koniunktury zwiększa się popyt powodując spadek bezrobocia nawet do poziomu jakim charakteryzuje się bezrobocie naturalne.

Bezrobocie przymusowe

Kolejny rodzaj bezrobocia stanowi bezrobocie przymusowe, które jest niezależne od zachowań bezrobotnych. Klasyczna ekonomia tłumaczy to zjawisko tym, że fakt obowiązywania gwarantowanej płacy minimalnej zafałszowuje obraz rynku pracy. Stan równowagi na rynku zostaje zakłócony, gdyż pomimo spadku cen oraz popytu a tym samym wzroście bezrobocia płace oraz koszty nie maleją. Przez organizowanie strajków, związki zawodowe pracowników wymuszają stawki większe od stawek obowiązujących na rynku, co powoduje, że pracodawcy są w stanie przyjąć tylko część pracowników zdolnych podjąć pracę, reszta zostaje bezrobotna przymusowo. Takie sytuacje rodzą często napięcia społeczne oraz ciągle zwiększający się trend do zwiększania wydajności pracy w celu nadrobienia wyższych jej kosztów.

Pozostałe rodzaje bezrobocia

Wyróżnia się również inne rodzaje bezrobocia, między innymi:

  • bezrobocie strukturalne - powstaje z braku kapitału do tworzenia nowych wakatów, występuje ono często w czasie restrukturyzacji gospodarki
  • bezrobocie frykcyjne - posiada charakter sezonowy, przykładowo inne bezrobocie jest w okresie letnim, a inne w zimowym
  • bezrobocie cykliczne (koniunkturalne) - zależne jest od fazy cyklu koniunkturalnego w którym aktualnie znajduje się krajowa gospodarka
  • bezrobocie technologiczne - zjawisko występuje, gdy praca ludzka zastępowana jest pracą maszyn
  • bezrobocie chroniczne - obejmujące grupę ludzi, którzy nie mają szans znaleźć pracy z powodu słabego wykształcenia lub braku odpowiednich kwalifikacji
  • bezrobocie utajone - występuje, gdy liczba osób zatrudnionych jest zbyt duża w porównaniu z zapotrzebowaniem gospodarki (znaczne bezrobocie utajone było obecne w socjalizmie)

Główną przyczyną bezrobocia z reguły jest niewystarczająca liczba miejsc pracy w stosunku do ilości osób chętnych ją podjąć. Do innych przyczyn zalicza się również:

  • niewłaściwą organizację rynku pracy
  • nieodpowiednie kwalifikacje bezrobotnych
  • problemy mieszkaniowo-lokalizacyjne utrudniające relokacje nadwyżki siły roboczej w miejsca wykazujące jej niedobór
  • oferowanie za małych stawek płacowych (np. porównując stawki z zasiłkami dla bezrobotnych)
  • okresowe zmiany poziomu zatrudnienia
  • wdrażanie technologii do procesów produkcji (automatyzacja pracy)
  • stopień wykorzystania siły roboczej zasilającej sektor rolniczy (przeludnienie agrarne)

Skutki bezrobocia:

  • marnotrawstwo czynników wytwórczych; usługi i dobra, które mogłyby zostać wyprodukowane zostają utracone
  • wzrost niezadowolenia społecznego
  • ogólne zubożenie społeczeństwa oraz zahamowanie rozwoju intelektualnego i przemysłowego
  • uszczuplenie budżetu kraju powodujące zmniejszenie finansowania innych celów

Bezrobocie wywołuje znaczące konsekwencje społeczne:

  1. utrata środków finansowych przez bezrobotnego, powodujące pogorszenie się warunków życiowych całej rodziny
  1. stopniowa utrata umiejętności zawodowych
  1. wzrost przestępczości
  1. bardziej konsumpcyjny styl życia w społeczeństwie

Bezrobocie silnie oddziałuje na zdrowie dotkniętych nim jednostek (Światowa Organizacja Zdrowia określa bezrobocie jako katastrofę epidemiologiczną).

  1. cykliczne wahania koniunktury gospodarczej powodują wzrost zachorowań wśród bezrobotnych
  1. osoby pozostające bez pracy przez okres dłuższy niż 2 lata częściej ulegają zachorowalności
  1. bezrobocie powoduje obniżenie samooceny, wzrasta apatia, bezradność oraz izolacja społeczna; osoby bezrobotne częściej nadużywają alkoholu i leków
  1. u partnerów osób bezrobotnych pojawiają się napięcie, smutek oraz niepokój
  1. w rodzinach bezrobotnych zaobserwowano większą liczbę rozwodów oraz konfliktów, częściej także stosowana jest przemoc
  1. długo trwające bezrobocie jest czynnikiem zwiększającym odsetek samobójstw, powoduje frustrację wynikającą z braku widoków na przyszłość oraz nasila agresję

Bezrobocie godzi głównie w godność osobistą człowieka, ponieważ jest widzialną i społecznie potwierdzoną oznaką jego niskiej wartości, niewystarczalności oraz zależności od pewnych mechanizmów społeczno-gospodarczych. Pozostawanie bez pracy jest oznaką społecznej degradacji człowieka, a jeżeli dodatkowo towarzyszą temu ciężkie warunki materialne, to poczucie upokorzenia oraz krzywdy społecznej jest jeszcze bardziej odczuwalne. Zasiłek dla niepracujących nie rozwiązuje niestety tego problemu, gdyż pomagając przeżyć nie chroni osobistej godności człowieka, osoby żyjące z zasiłku nie mogą się równać pod względem dostępności dóbr z osobami pracującymi, co powiększa poczucie zależności i upokorzenia. Strata zatrudnienia lub trudności z jego zdobyciem, mimo czasami dobrego przygotowania zawodowego staje się powodem silnej frustracji oraz poczucia życiowej nieudolności, powoduje uprzedzenia, rodzi bunt przeciw istniejącemu porządkowi społecznemu oraz jest powodem nienawiści klasowych. Wyjątkowo dotkliwie skutki bezrobocia odczuwane są w życiu rodzinnym, powstają napięcia między jej członkami, rozpadowi ulegają wszelkie perspektywy wspólnego życia, rodzina ulega destabilizacji oraz degradacji społecznej, słabnie autorytet rodzicielski a także pojawiają się wszelkie patologie jak alkoholizm, z wszystkimi zgubnymi skutkami. Bezrobocie sprzyja również powstawaniu wszelkich postaw antyspołecznych oraz stymuluje działalność przestępczą.

Zjawisko bezrobocia przynosi straty nie tylko gospodarce, wpływa również na spadek poziomu życia oraz sprzyja demoralizacji, gdyż sfrustrowane jednostki widząc swą przyszłość w ciemnych barwach częściej popadają w konflikt z prawem. Praca potrzebna jest człowiekowi nie tylko w do pozyskiwania środków finansowych, jest ona również sposobem na podnoszenie swych kwalifikacji, spełnianie ambicji oraz realizację życiowych celów. Bezrobocie stanowi silny hamulec dla rozwoju gospodarczego państwa.

Doświadczenia wielu krajów pokazały, że jednym z najskuteczniejszych sposobów na walkę z bezrobociem jest przede wszystkim "nie przeszkadzanie". Walcząc z bezrobociem rząd powinien:

  • ograniczyć swą rolę
  • tworzyć biura zatrudnienia informujące o możliwych do znalezienia miejscach pracy
  • zająć się finansowaniem kursów dla bezrobotnych umożliwiających przekwalifikowanie zawodowe
  • realizować politykę prywatyzacji przedsiębiorstw (poprzez większą konkurencyjność następuje wzrost gospodarczy a co za tym idzie wzrost zatrudnienia)
  • niwelować ograniczenia administracyjne hamujące rozwój (koncesje, zezwolenia) oraz przeciwdziałać korupcji
  • utrzymywać obciążenia składkowe i podatkowe na niskim poziomie (np. ulgi podatkowe)

W czasach, gdzie rywalizacja o pracę staje się coraz bardziej widoczna coraz częściej można zaobserwować jednostki chorobliwie uzależnione od pracy. Pracoholizm jest równie, a czasami nawet bardziej niebezpieczny od bezrobocia, dla pracoholika utrata pracy jest jak utrata sensu życia. Ograniczanie czasu pracy również nie przynosi zadowalających rezultatów, powodując zwiększenie kosztów jakie musi ponieść pracodawca, co z kolei powoduje, że zatrudnianie nowych pracowników przestaje być opłacalne. W wyniku tego bardziej opłacalne jest pozbywanie się ich nadmiaru, co wprost przekłada się na wzrost bezrobocia.

Sposoby walki z bezrobociem zaproponowane przez prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego:

  1. współpraca prezydenta, parlamentu, rządu, organizacji pracodawców oraz samorządów lokalnych
  1. działania niezbędne do utrzymania obecnych miejsc pracy oraz stwarzanie nowych
  1. przekonywanie absolwentów do aktywnego szukania pracy zamiast pozostawania na zasiłku, przekonywanie pracodawców co do opłacalności zatrudniania absolwentów
  1. działania mające na celu restrukturyzację wsi oraz stwarzanie tam nowych wakatów
  1. stosowanie polityki regionalnej

Sposoby niwelowania bezrobocia podejmowane przez rząd:

  1. wzmacnianie polityki proinwestycyjnej
  1. ścisłe powiązanie programów modernizacji i restrukturyzacji z sytuacją występującą na rynku pracy
  1. takie kierowanie szkolnictwem zawodowym, aby w największym stopniu pokrywała zapotrzebowanie rynku pracy
  1. polityka fiskalna, zmniejszanie podatków, co powoduje rozwój firm i tym samym wzrost zatrudnienia
  1. kierowanie części bezrobotnych do pracy poza granicami kraju

Programy rządowe przeciwdziałają szerzeniu się bezrobocia na dwa sposoby:

  1. biernie - poprzez wypłacanie świadczeń (charakter osłonowy)
  1. aktywnie - stwarzając nowe miejsca pracy poprzez roboty publiczne, inwestycje, doradztwo zawodowe, przekwalifikowania osób bezrobotnych czy pośrednictwo pracy