Ostatnimi czasy bardzo ważnym problemem społeczeństw całego świata jest bezrobocie, zwiększające się w ogromnym tempie. Dotyczy to coraz większej liczby ludzi. Postawmy wiec pytania czym jest bezrobocie? oraz do jakich skutków ono może zaprowadzić człowieka?

Jak podaje ustawa z dnia 14.12.1994 na temat zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu termin bezrobotny dotyczy osobę "o której mowa w art. 1 ust. 2 pkt 1 i 2, nie zatrudnioną i nie wykonującą innej pracy zarobkowej, z zastrzeżeniem art. 26 ust. 1, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie, z zastrzeżeniem lit. g), nie uczącą się w szkole w systemie dziennym, zarejestrowaną we właściwym dla miejsca zameldowania (stałego lub czasowego) rejonowym urzędzie pracy".

Osobie takiej przyznawany jest status osoby bezrobotnej, jeśli:

  • ma co najmniej 18 lat (oprócz młodocianych absolwentów),
  • kobieta ma mniej niż 60, zaś mężczyzna 65 lat,
  • nie posiada prawa do emerytury albo renty inwalidzkiej, i nie posiada prawa do zasiłku przedemerytalnego, świadczenia rehabilitacyjnego, świadczenia przedemerytalnego, zasiłku chorobowego i macierzyńskiego albo wychowawczego,
  • nie jest posiadaczem ani właścicielem rolnej nieruchomości, czy też nie jest ubezpieczony emerytalno lub rentowo z tytułu pracy stałej lub jako domownik podlegający pod gospodarstwo rolne,
  • Ustawa mówi, że status osoby bezrobotnej przysługuje osobie, która "jest osobą niepełnosprawną, której stan zdrowia pozwala na podjęcie zatrudnienia co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie,
  • nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności",
  • nie uzyskuje dochodu miesięcznego w wysokości przekraczającej połowę najniższego wynagrodzenia.

W Polsce liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosi 2 mln 712 tys. osób, ich ilość jednak spada.

Możemy wyróżnić kilka typów bezrobocia:

  • cykliczne: wywołane spadkiem koniunktury, charakterystyczne dla kryzysów ekonomicznych,
  • utajone: nie jest objęte statystyką, ma postać nadzatrudnienia lub dotyczy osób, którzy porzucili poszukiwania pracy,
  • przejściowe: spowodowane zmianą kwalifikacji zawodowych lub miejsca pracy,
  • strukturalne: wynikające z gwałtownych zmian strukturalnych w gospodarce, do których zawodowe szkolnictwo i ogólnie nie jest w stanie przystosować się także w czasie kiedy zasoby kapitałowe nie wystarczają do zatrudnienia,
  • sezonowe: jest spowodowane okresową sytuacją wiążącą się ze zmianą warunków klimatycznych oraz cyklów produkcyjnych mających miejsce w niektórych rodzajach gospodarczej działalności, przede wszystkim w rolnictwie,
  • przymusowe: dotyczy siły roboczej, która chce podjąć się pracy za płacę która obowiązuje na rynku, ale nie jest w stanie jej znaleźć,
  • lokalne: związane z wyjątkowym nasileniem wolnych miejsc w pracy w konkretnych miejscowościach i regionach,
  • dobrowolne: występuje wówczas gdy, robocza siła nie jest zainteresowana podjęciem pracy (z różnych powodów),
  • rejestrowane: liczba bezrobotnych osób, zarejestrowana w lokalnych urzędach pracy i podlegająca ustawie o bezrobociu.

W zależności od okresu występowania możemy wyróżnić bezrobocie:

  • bezrobocie krótkookresowe: do trzech miesięcy bez zatrudnienia,
  • bezrobocie średniookresowe: od trzech do dwunastu miesięcy,
  • bezrobocie długookresowe: od sześciu do dwunastu miesięcy, może też przekształcić się w długotrwałe bezrobocie, gdyż długi okres bez zatrudnienia zmniejsza szansę na ponowną pracę.

Bez znaczenia na przyczynę bezrobocia, ma ono wpływ bardzo negatywny na życie człowieka w niemal wszelkich dziedzinach. Dotyczy to zarówno sfery materialnej, jak i psychicznej. Bezrobocie jest ważnym czynnikiem zachwiania dobrostanu psychicznego i społecznego człowieka. Takie zjawisko ma bardzo duże znaczenie dla zdrowia ludzkiego.

Odpowiednie zabezpieczenie materialne sprzyja samopoczuciu i zdrowiu. Nie jest tajemnicą, że ludzie, charakteryzujący się brakiem pieniędzy na tak zwane codzienne wydatki są zmuszeni do oszczędzania na podstawowych wydatkach związanych z wizytami lekarskimi oraz wykupieniem lekarstw. W skutek czego ich stan zdrowia może na tym ucierpieć i może stać się znacznie pogorszony w stosunku do osób dobrze zarabiających.

Zagrożenie utraty miejsca pracy jest już dostatecznie silnym czynnikiem aby wpłynąć na zdrowie. Jest silnym, stresującym bodźcem, źle wpływającym na samopoczucie. Dotyczy to głównie pracowników o wyższych kwalifikacjach, a także tych, którzy bardzo angażowali się w wykonywanie swojej pracy. Im większe zaangażowanie, tym większe problemy ze zdrowiem zarówno somatycznym, jak i psychicznym w sytuacji niebezpieczeństwa utraty pracy.

Badania dotyczące zależności między bezrobociem i problemami zdrowotnymi o podłożu somatycznym wykazały zadziwiającą różnorodność chorób: choroby serca, otyłość, próchnica, patologia przebiegu ciąży, choroby nerek i dróg oddechowych, choroby przekazywane drogą płciową, a nawet urazy powstałe w wyniku wypadków komunikacyjnych. Należy jednak zauważyć, że czynnik, którym jest bezrobocie, zależy od płci, wieku, wykształcenia, miejsca zamieszkania itp. Zauważono, że próchnica występuje częściej u dzieci osób bezrobotnych niż mających zatrudnienie. Brak lub niskie dochody składają się na złe nawyki higieniczne i żywieniowe, co z kolei odbija się na zdrowiu. Podobny problem dotyczy nadciśnienia. Dobrze sytuowani chorują na nie (23%) niż bezrobotni (28%), którzy kontrolują własne ciśnienie bardzo nieregularnie. Więcej wśród bezrobotnych jest także otyłych - aż dwukrotnie.

W grupie bezrobotnych obserwujemy także nieumiarkowane palenie tytoniu (nawet ponad 60 sztuk w ciągu dnia). Szczególnie dramatyczne jest to ukrywanie problemów ze znalezieniem pracy w dymie tytoniowym. 36% palących to osoby "bogate". Po papierosa wyciąga rękę 2/3 osób "biednych". 67% młodych ludzi (w wieku od 16 do lat 25) bez pracy lub też zagrożonych utratą pracy regularnie pali. Palacze mający stabilne zatrudnienie częściej deklarują chęć zerwania z nałogiem (40%), tylko bardzo nieliczni bezrobotni chcą rzucić palenie.

Ponad połowa spośród kobiet bez stabilnej pracy nie odwiedza ginekologicznych gabinetów, co może prowadzić do kłopotów zdrowotnych. Wśród kobiet pracujących jest to grupa 30%.

Brak pracy i regularnych dochodów sprawia, że bezrobotni nie uczestniczą w życiu towarzyskim, co sprzyja frustracji i rodzi apatię. W dalszych konsekwencjach może dojść do osłabienia więzi społecznych, pozbyciu się aspiracji zawodowych i zahamowania samorozwoju. Obserwujemy wzrost liczby samobójstw pośród bezrobotnych, którzy nie potrafią sprostać temu problemowi.

Bezrobocie jest to zjawisko godzące w godność człowieka, ponieważ może być odbierane jako znak małej wartości społecznej bezrobotnego, zależnego od mechanizmów społeczno-ekonomicznych na których nie ma wpływu, a także jego degradacji. Jeśli tej sytuacji towarzyszy bieda wtedy poczucie upokorzenia, a także społecznej krzywdy staje się większe. Zasiłki wypłacane bezrobotnym nie rozwiązują problemu, ponieważ nie zrównują ich ze względu zaopatrzenia z pracującymi. Zwiększają natomiast poczucie zależności i upokorzenia, ponieważ nie ochraniają godności człowieka. Strata pracy lub trudności z jej zdobyciem, czasem mimo dobrego przygotowania do wykonywania zawodu, jest powodem poważnej frustracji, poczucia życiowego zawodu, doprowadza do niechęci oraz uprzedzenia w stosunku do istniejącego społecznego ładu, rodzi nienawiści klasowe. Wyjątkowo bolesne dla życia na łonie rodziny są skutki braku pracy. Może powodować napięcie między członkami rodziny, zniszczyć perspektywy, zdestabilizować życie rodziny, pozbawić autorytetu niepracującego ojca, rodzić alkoholizm lub inne groźne patologie, zdegradować społecznie wszystkich członków rodziny. Bezrobocie bywa także zjawiskiem wielopokoleniowym, szczególnie groźnym. Niższy standard życia niepracujących rodziców wpływa na słabszą edukację dzieci, co może doprowadzić w przyszłości do bezrobocia młodych.

Bezrobocie rodzi także postawy antyspołeczne, sprzyja narkomanii, prostytucji i przestępczości. Ludzie nie mający wiary w poprawę swego losu mogą wchodzić w konflikt z prawem. Niepracujący znacznie częściej popadają w skrajność, od tzw. blokersów aż po postawy anarchistyczne i buntownicze. Częściej także stają się podatni na wszelkie idee wywrotowe i pozwalają się łatwiej namówić do różnego typu manifestacji, wystąpień przeciwko ładowi społecznemu. Bezrobocie jest więc jednym z najważniejszych problemów społecznych współczesnych czasów i prowadzi do niebezpieczeństw, które trudno przewidzieć.

Programy rządowe przeciwdziałaniu bezrobociu działają na 2 sposoby:

  • wypłacanie zasiłków, czyli bierny program osłonowy,
  • aktywny:

a) tworzenie nowych miejsc pracy (poprzez inwestycje, szkolenie, prace interwencyjne, przekwalifikowanie, doradztwo zawodowe oraz pośrednictwo pracy),

b) ułatwienie i wzmocnienie polityki sprzyjającej inwestycjom,

c) programy modernizacyjne i restrukturyzacyjne rynku pracy,

d) przystosowanie szkolnictwa do zapotrzebowania rynku pracy,

e) zmiany w polityce fiskalnej zmierzające do zmniejszenia podatków , co wpływa na rozwój firmy i zwiększenie zatrudnienia,

f) ułatwienia w zdobyciu pracy poza granicami kraju.

Skutki bezrobocia winny doprowadzić do zastanowienia nad zdrowotną polityką wobec ludzi niepracujących. Nieobjęcie ich pomocą służby zdrowia, ze względów sanitarnych, przyniesie skutki katastrofalne w przyszłości. Bardzo zły stan zdrowotny będzie miał wpływ na gospodarkę krajową, zmniejszy statystyczną długość ludzkiego życia, doprowadzi do zmiany w strukturze demograficznej państwa.

Bezrobociu należy przeciwdziałać na wielu poziomach: indywidualnej życiowej zaradności, programów zaradczych o zasięgu lokalnym, solidarności rodzinnej, skuteczności instytucjonalnej, polityki społeczno-ekonomicznej rządu.

Rządowe programy służące do walki ze zjawiskiem bezrobocia

1) Program Phare 2000 - Krajowy System Szkolenia Zawodowego

Program Phare 2000 pod nazwą "Krajowy System Szkolenia Zawodowego" złożony był z dwóch składowych części. Pierwsza z nich była realizowana w postaci umowy bliźniaczej oraz obejmowała zagadnienia mające na celu współpracę partnerów społecznych i rządu w celu stymulacji rozwoju ustawicznej edukacji. Wątkiem odrębnym było monitorowanie projektów regionalnych pod nazwą "Rozwój zasobów ludzkich". Druga część projektu, wykonywana będąca kontraktem na realizowanie zadań, skupiała się na tworzeniu podstaw informacyjnych, a także zaplecza metodologicznego w celu prowadzenia skutecznej polityki szkoleń adekwatnych do potrzeb rynku.

Cel programu:

  • intensyfikacja współpracy partnerów społecznych i rządu w celu stymulacji rozwoju ustawicznej edukacji,
  • stworzenie systemu zachęt aby pracodawcy inwestowali w podnoszenie kwalifikacji zawodowych swoich pracowników,
  • podniesienie sprawności procesu decyzyjnego w obrębie polityki edukacyjnej i polityki zatrudnienia poprzez udoskonalenie statystyki ustawicznej edukacji na bardzo różnych poziomach (w tym: instytucje które oferują szkolenia, pracodawcy inwestujący w szkolenia swoich pracowników oraz sami uczestnicy szkoleń),
  • zagwarantowanie wysokiej jakości szkoleniowych usług, przejrzystość kwalifikacji przez budowanie standardów zawodowych kwalifikacji oraz drożności systemu zawodowej edukacji,
  • rozwój oferty elastycznych i szybkich szkoleń dla bezrobotnych osób poprzez upowszechnienie modułowych szkoleń.

2)Projekt SPO RZL - Krajowe Standardy Kwalifikacji Zawodowych

Założeniem tego projektu jest opracowanie i upowszechnienie 200 standardu zawodowych kwalifikacji. Standardy te zostaną stworzone dla ustalonej listy zawodów we współpracy z branżami, z wykorzystaniem badań przeprowadzonych w przedsiębiorstwach, opartych na metodyce wykorzystanej w projekcie Phare 2000 "Krajowy System Szkolenia Zawodowego". Przewiduje się upowszechnienie informacji na temat standardach zawodowych kwalifikacji w postaci publikacji książkowych, artykułów, broszur, konferencje i seminaria. Przeprowadzone zostaną również badania dotyczące wykorzystania standardów poprzez użytkowników potencjalnych.

3) Program "Pierwszy Biznes".

Program "Pierwszy Biznes" jest realizowany poprzez powiatowe urzędy pracy w ramach programu rządowego "Pierwsza Praca". Pierwszorzędnym celem jest wszelka pomoc finansowa i merytoryczna dla młodych osób bezrobotnych, które chciałyby założyć własną firmę. Założeniem projektu jest także promocją przedsiębiorczej postawy. Skierowany jest do niepracującej młodzieży do lat 25, a także absolwentów wyższych uczelni, którzy nie skończyli 27 roku życia. Omawiany program przewiduje szkolenia teoretyczne , a także dotacje z urzędu pracy oraz pożyczki z Banku Gospodarstwa Krajowego na utworzenie własnej firmy.

4) Program rządowy "Pierwsza Praca"

Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej przedstawiło propozycje dotyczące ułatwienia absolwentom zdobyć pierwsze doświadczenia zawodowe. Realizacja tego programu w późniejszej perspektywie posłużyć ma stymulacji rozwoju gospodarczego oraz aktywności lokalnej w pokonywaniu problemów społecznych. Program składa się z elementów:

  • samozatrudnienie,
  • kształcenie,
  • wolontariat,
  • informacja - doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy.

5) Program "Leonardo da Vinci"

Jest to program stworzony poprzez Unię Europejską, mający na celu promocję i poprawę jakości systemów kształcenia oraz szkolenia zawodowego. Program funkcjonuje od 1995 roku i od tego roku jest swego rodzaju laboratorium, dzięki któremu tworzy się i testuje nowoczesne rozwiązania w dziedzinach kształcenia oraz szkolenia zawodowego. Program jest kontynuacją wcześniejszych program Unii Europejskiej, dotyczących wstępnego zawodowego kształcenia, otwartego kształcenia oraz na odległość, kształcenia ustawicznego, doskonalenia językowych umiejętności, wsparcia dla współpracy uczelni oraz przedsiębiorstw z zakresu transferu nowych technologii, a także wyrównywania szans w dostępie różnych społecznych grup do rynku pracy.

6) Krajowy Plan Działań na rzecz Zatrudnienia na 2005 r.

Zadania planu:

  • ograniczenie barier instytucjonalnych, blokujących wzrost zatrudnienia, poprzez zwiększony dostęp do usług instytucji na rynku pracy o większej jakości, a także wsparcie umiejętności adaptacyjnych przedsiębiorstw, przede wszystkim małych oraz średnich i promocję rozwiązań zwiększających atrakcyjność pracy,
  • rozwój aktywnej polityki na rynku pracy na szczeblu lokalnym i regionalnym, przy wsparciu przez operacyjne programy sektorowe i regionalne,
  • aktywizacja bezrobotnych osób, będących w wyjątkowo niekorzystnej sytuacji będącej na rynku pracy, głównie przez szkolenie oraz doskonalenie zawodowe,
  • wzmacnianie koordynacji instytucjonalnej oraz poprawa przejrzystości decyzyjnych procesów.

Więcej informacji można zdobyć na stronach:

http://www.laziska.lubelskie.pl/

http://www.mps.gov.pl/

http://www.mpips.gov.pl/

http://www.parp.gov.pl/

http://www.gci.nowemiasteczko.pl/

http://www.bkkk-cofund.org.pl/