Przedmiot o nazwie biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania, jest jednym z wielu wykładanym na pierwszym roku pedagogiki specjalnej, rewalidacyjnej, oraz kierunkach pokrewnych. Znajomość bowiem prawideł rozwoju wychowanków jest bardzo istotna. Prócz zaznajomienia się z normami rozwoju przedmiot zwany biomedyką, uczy o czynnikach wpływających na stan zdrowia jednostki. Krótko przedstawiając podstawowe zagadnienia, z którymi możemy spotkać się podczas nauki tego przedmiotu należy wymienić tematykę dotyczącą:

  • człowieka jako istoty biologicznej i jego związku z przyrodą;
  • pojęcia rozwoju człowieka, oraz czynników nań wpływających (Mogą to być czynniki endogenne, genetyczne, nie genetyczne, a także egzogenne związane z życiem płodowym - w tym miejscu zapewne zostanie poruszony problem stylu życia matki w ciąży, zatruć związkami chemicznymi, szkodliwego promieniowania, a także problem wad i chorób płodu. Czynniki egzogenne nie związane jednak z życiem płodowym, również winny znaleźć się w tematyce tego przedmiotu, mowa tu powinna być głównie o czynnikach biologiczno - geograficznych, oraz społeczno - ekonomicznych);
  • rozwoju fizycznego dziecka;
  • zjawiska akceleracji rozwoju;
  • metod ocen rozwoju fizycznego jednostki w tym metody:
    • antropometryczne
    • porównawcze
    • fizjologiczne
    • biochemiczne
    • ocena postawy ciała
    • oceny rozwoju psychomotorycznego dziecka
  • różnic w budowie narządów układu ruchowego, mięśniowego, kostnego u dziecka i u dorosłych;
  • zagadnień związanych z budowa układów wewnętrznych człowieka;
  • pierwszej pomocy w nagłych wypadkach;
  • chorób wieku dziecięcego;
  • relacji płciowych w okresie dojrzewania, związków seksualnych, uczuciowych.

W poniższym tekście zajmę się głównie problemem zdrowia jednostki oraz czynnikami, które wpływają na stan organizmu ludzkiego. By rozpocząć dywagacje na temat zdrowia, trzeba uściślić najpierw czym ono jest. Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia z 1948 roku, możemy napisać, iż jest ono nie tylko brakiem choroby lub niepełnosprawności, ale stanem dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego oraz społecznego. Współczesna definicja WHO określa zdrowie jako :

  • wartość;
  • zasób ( bogactwo);
  • środek.

Należy sobie również uzmysłowić, iż zdrowie jest zespołem cech, które mogą podlegać doskonaleniu pod wpływem wychowania zamierzonego. Jest ono jednocześnie głównym warunkiem pomyślnego procesu wychowawczego oraz dydaktycznego.

Bardzo często do czasu, aż nie stwierdzi się u jednostki zaburzeń w budowie, wyglądzie oraz funkcjonowaniu jej organizmu uznawana jest ona za osobę zdrowa. Często jest to mylne stwierdzenie, gdyż choroba w organizmie człowieka może rozwijać się w sposób niezauważony, nie tylko dla jej właściciela, ale również dla lekarzy. W ten sposób patrząc na zdrowie powinniśmy zwrócić uwagę na warunkowanie zdrowia równowagą organizmu zarówno wewnętrzną jak i zewnętrzną homeostazą środowiska biologicznego człowieka. W środowisku wewnętrznym człowieka, przebiegają bardzo ważne procesy dla jego zdrowia, obserwować tam możemy proces wzrostu, namnażania oraz kształtowania czynności komórek, tkanek, organizmu. W środowisku wewnętrznym człowieka bardzo ważnym elementem, wpływającym na jego zdrowie jest układ immunologiczny, obronny organizmu. Zdrowie człowieka nie zależy jednak jedynie od środowiska wewnętrznego człowieka, na jego funkcjonowanie bowiem ma wpływ otoczenie jednostki, czyli środowisko zewnętrzne. Wszystkie elementy otoczenia zewnętrznego, poczynając od gleby, powietrza, roślin, zwierząt, na innych ludziach i społeczeństwie kończąc decydują o stanie fizycznym, psychicznym i społecznym człowieka, a więc o jego stanie zdrowia. O zdrowiu decyduje, także wspominana równowaga, należy sobie w tym miejscu uzmysłowić, iż tak samo jak człowiek wpływa na swoje otoczenie życiowe, tak samo o no oddziałuje na jego zdrowie. Wszystkie komponenty środowiska w określony sposób wpływają na ludzkie zdrowie, należy jednak pamiętać, iż to człowiek decyduje jaki stan środowiska zewnętrznego będzie utrzymany. Czynniki środowiskowe mogą na organizm ludzki wpływać zarówno korzystnie, jak i negatywnie, zależy to od uwarunkowań genetycznych jednostki, jak i możliwości adaptacyjnych ludzkiego organizmu. Jeśli mowa o czynnikach ekologicznych, o stanie naszego środowiska zewnętrznego trzeba niewątpliwie zaznaczyć niszczący wpływ człowieka na swoje otoczenie. Człowiek często bezkrytycznie niszczy otaczające środowisko nie zdając sobie sprawy, że tym samym wywiera negatywny wpływ na samego siebie. Coraz bardziej toksyczne powietrze, niezdrowe warunki pracy, wpływają na zmiany kulturowe, społeczne w stylu życia oraz w sposobie odżywiania. Te wszystkie czynniki diametralnie zmieniają stan naszego zdrowia.

By uporządkować czynniki oddziałujące na stan ludzkiego zdrowia należy wymienić ich główne grupy. Są to:

  • Genetyczne i adaptacyjne właściwości jednostki - to w jakim stopniu jesteśmy odporni lub podatni na choroby, w pewnej części jest zdeterminowane na drodze genetycznej.;
  • Oddziaływania środowiska na nasz stan organizmu:
    • Środowisko zewnętrzne;
    • Środowisko wewnętrzne;
    • Środowisko zawodowe;
  • Świadomość ludzka na temat trybu życia i aktywności sprzyjającej zachowaniu zdrowia, oraz profilaktyczna i lecznicza działalność służby zdrowia. Wśród tych czynników należy wymienić zachowania ludzkie związane z:
    • Stylem życia
    • Nawykami i zwyczajami
    • Uzależnieniami, stosowaniem używek
    • Higieną życia
    • Profilaktyką żywieniową i ekologiczną
    • Pozostałymi zachowaniami jednostki mogącymi mieć związek ze zdrowiem.

Poniżej przejdę do bliższej charakterystyki wybranych czynników wpływających na stan ludzkiego organizmu.

Genetyczne oraz adaptacyjne czynniki wpływające na stan zdrowia ludzkiego.

Każdy z nas ma w swoim ciele inny materiał genetyczny, przekazany nam przez naszych rodziców. Geny zawarte w materiale chromosomalnym decydują o tym jaka jest nasza odporność organizmu, w jakim stopniu jesteśmy podatni na choroby. Te rodzaje predyspozycji mogą być przekazywane z pokolenia na pokolenie. Mogą być jednak także modyfikowane w trakcie życia osobniczego jednostki. Odporność ta może być zmieniana, także wzmocniona, poprzez szereg innych czynników oddziałujących na jednostkę w trakcie jej życia. Należy w tym miejscu zaznaczyć, iż każde urodzone dziecko ma zespół genów, odpowiedzialnych za rozwój i dojrzewanie jednostki. Wszelkie natomiast zmiany mutacyjne wywołane przez czynniki środowiskowe mogą mieć charakter rakotwórczy. Trzeba podać statystykę mówiącą, iż około 90% zmian w materiale chromosomalnym niesie ze sobą ryzyko wystąpienia nowotworów. Przykładem takich czynników środowiskowych, które mogą wywołać niekorzystne mutacje są rtęć i jej związki, detergenty, pestycydy, papierosy, metabolity grzybów i pleśni, barwniki do włosów, półprodukty chemiczne, rozpuszczalniki organiczne, związki impregnujące czy konserwujące. Widać więc, że jest ich spora lista, a na pewno moglibyśmy wymienić ich jeszcze znacznie więcej. Na szczęście jednak organizm ludzki na przestrzeni dziejów był w stanie zaadoptować się do niektórych z wyżej wymienionych czynników, które oddziaływają na ludzi już znaczny czas. W związku z doborem naturalnym, organizm ludzki poza zdolnościami do rozwoju, przeżycia i rozrodu został przystosowany do pewnych własności adaptacyjnych, pozwalających mu na przystosowanie się do dłużej bądź krócej działających czynników środowiskowych. Zdolności adaptacyjne każdej jednostki są jednak odmienne. By chronić swój organizm przed wpływem niekorzystnych czynników środowiskowych, jednostka winna propagować zdrowy styl życia, odpowiednio się odżywiać, dbać o to co je. Unikać kontaktu i spożywania produktów, które niekorzystnie wpływają na ludzki organizm, a także z dystansem podchodzić do związków, w przypadku, których do końca nie została zbadana ich funkcja mutacyjna.

Wyżej mówione już było, iż każdy genotyp (materiał genetyczny organizmu, wszystkie jego geny) jest zróżnicowany i odmienny dla każdej jednostki ludzkiej. Warunkuje on w ogromnym stopniu prawidłowy rozwój, wzrost organizmu, cechy charakterystyczne jednostki a także poziom jej inteligencji. Wszelkie zmiany w strukturze genów, w ich ilości lub strukturze (aberacje chromosomalne) prowadza do powstania licznych wad rozwojowych u nowo narodzonych jednostek. Część z tych wad może być następnie dziedzicznie przekazywana potomstwu. Część natomiast powstała w wyniku oddziaływania środowiskowych czynników mutagennych. Należy zdać sobie sprawę, iż nie na skutek wszystkich aberacji chromosomalnych od razu po urodzenia zauważamy u jednostki zmiany. W części przypadków dopiero w trakcie rozwoju zauważamy pewne nieprawidłowości. W trakcie życia osobnika możemy także dostrzec pewne predyspozycje na zapadanie na określony rodzaj chorób np. cukrzycę, otyłość, nowotwory, choroby psychiczne, brak odporności organizmu. Często zdarza się i tak, że powstałe na skutek mutacji genowych zmiany nie ujawniają się w pierwszym pokoleniu. Przekazany natomiast materiał genetyczny potomstwu w drugim pokoleniu może powodować występowanie u nich określonych chorób. W przypadku, w którym oboje rodzice pomimo, iż są zdrowi, noszą w swych genach obciążenia genetyczne mogą one się zsumować i zostać przekazane ich dziecku. Na skutek czego może urodzić się noworodek z wadą rozwojową, bądź określoną chorobą, która występowała już w rodzinie jego rodziców. W związku z przewidzeniem, zapobieżeniem takim sytuacjom współcześnie istnieje system poradnictwa przedmałżeńskiego na podstawie, którego określa się zagrożenie urodzenia przez matkę dziecka obciążonego chorobą. W przypadku pojawienia się takiego ryzyka powinno się odradzać takim parą zawierania małżeństwa, a co za tym idzie posiadania dzieci, u których w dużym stopniu pojawi się obciążenie chorobą, bądź wada genetyczna. Jest to jednak, myślę spory problem moralny do rozważenia w każdej duszy ludzkiej. Ryzyko urodzenia dzieci chorych rośnie także w przypadku dzieci małżonków spokrewnionych ze sobą, lub w sytuacji coraz starszego wieku rodziców, a w szczególności matki.

Czynniki środowiskowe oddziaływujące na zdrowie ludzkie.

Oprócz wpływów genetycznych i adaptacyjnych, na zdrowie ludzkie ma wpływ, także funkcjonowanie środowiska wewnętrznego organizmu. Aby człowiek mógł się prawidłowo rozwijać, jednostka musi zadbać o dostarczenie nie tylko substancji budulcowych w postaci białka do swojego organizmu, ale również składników takich jak tłuszcze czy węglowodany. Poprzez procesy metaboliczne i spalanie tych substancji, jednostka zyskuje dużo energii życiowej. By jednak organizm ludzki mógł się prawidłowo rozwijać i rosnąc środowisko wewnętrzne organizmu potrzebuje także prawidłowo funkcjonującego układu hormonalnego, oraz porcji witamin, które pełnią role biokatalizatorów znacznej ilości reakcji, pozwalają ponadto na wykorzystanie energii, która dostarczana jest przez człowieka w pokarmie. Witaminy jednak muszą być dostarczane do organizmu ze środowiska zewnętrznego.

Środowisko, które otacza człowieka wywiera na niego wpływ poprzez stanowienie źródła niezbędnych substancji energetycznych oraz budulcowych dla organizmu, a także będąc miejscem pierwiastków i witamin, które muszą być dostarczane organizmowi w celu prawidłowych przemian metabolicznych. Środowisko zewnętrzne może mieć negatywny wpływa na środowisko wewnętrzne organizmu jako, iż stanowi także źródło czynników bakteryjnych, wirusowych, toksycznych. Niewątpliwie więc należy łączyć ze sobą stan środowiska zewnętrznego i wewnętrznego. Ich stan bowiem zależy niejako od siebie.

Środowisko wewnętrzne.

Środowisko wewnętrzne człowieka jest tym właśnie miejscem, w którym zachodzą procesy biochemiczne, rozkładu komórek, a także zjawiska komórko i tkanko twórcze. To dzięki prawidłowemu funkcjonowaniu naszego środowiska wewnętrznego w dużym stopniu zdeterminowane jest nasze zdrowie. By zachować homeostazę omawianego środowiska człowiek powinien dbać o dostarczenie mu odpowiedniej ilości i rodzaju substancji. By bowiem zachodziły podstawowe procesy tworzenia i obumierania komórek i tkanek musi zostać zachowana odpowiednia równowaga biochemiczna środowiska wewnętrznego człowieka. W związku z badaniami naukowymi, stwierdzono, iż organizm ludzki do prawidłowego funkcjonowania winien posiadać co najmniej 25 biopierwiastków. Pierwiastki te powinny występować w odpowiedniej proporcji, bo zarówno ich nadmiar jak i niedobór może powodować choroby, infekcje, zmniejszenie odporność. Prawidłowy jednak ich poziom może w znacznym stopniu hamować wpływ bakterii i wirusów na ludzki organizm. Pierwiastki potrzebne w organizmie można podzielić na te, których człowiek potrzebuje w większej ilości. Są to:

  • fosfor;
  • magnez;
  • potas;
  • sód;
  • wapń.

Oraz na pierwiastki, które są niezbędne w organizmie ludzkim jednak tylko w śladowych ilościach. Są to:

  • chrom;
  • cynk;
  • fluor;
  • jod;
  • kobalt;
  • mangan;
  • miedź;
  • molibden;
  • selen;
  • żelazo.

By zachować więc zdrowie, oraz równowagę środowiska wewnętrznego organizmu ludzkiego należy dbać o odpowiednie proporcje tych pierwiastków.

Środowisko zewnętrzne.

Naturalne środowisko zewnętrzne to wszystko co otacza człowieka. To gleba, powietrze, rośliny, zwierzęta woda itp. Środowisko zewnętrzne wpływa na funkcjonowanie organizmu i jego zdrowie. Jest ono czynnikiem determinującym jakość produktów, jaka jest dostarczana do organizmu człowieka. Bowiem to, jakie substancje odżywcze, witaminy dostarczymy do organizmu, zależy od tego w jakim stanie są one w środowisku zewnętrznym. Środowisko naturalne człowieka oddziałuje także na procesy mutacyjne, poprzez występowanie w nim wielu czynników nie sprzyjających ludzkiemu zdrowiu. Smutnym jest jednak fakt, iż w dużej mierze człowiek sam sobie na to zapracował i doprowadził środowisko naturalne do takiego stanu w jakim znajduje się obecnie. Najsilniej i najczęściej na zdrowie i życie jednostki wpływają następujące elementy środowiska naturalnego:

  • woda - Jest głównym czynnikiem środowiska zewnętrznego bez, którego człowiek nie może się obyć. Woda jest bowiem czynnikiem warunkującym życie. To jaki jest stan wody pitnej niezwykle determinuje zdrowie jednostki. Woda jest wewnątrz ustrojowym składnikiem krwi, co za tym idzie jest środkiem transportu substancji odżywczych, hormonów, a także składników ubocznych przemiany materii, szkodliwych dla funkcjonowania organizmu, w związku z tym koniecznych do wydalenia z organizmu. Woda stanowi główny składnik każdej komórki ludzkiego ciała. Krew zawiera 92 % wody, kości - 22 %, a mózg i mięsnie aż 75 %. Woda jest źródłem wielu potrzebnych organizmowi elementów. Dzięki odpowiedniej porcji wody dostarczanej do ludzkiego organizmu jednostka może wpłynąć korzystnie na swój wygląd, przemianę materii, może także chronić swój organizm przed infekcjami, bakteriami. Może także chronić swoje nerki, dzięki bowiem odpowiedniej ilości wody nasze nerki są przepłukiwane z toksyn.
  • produkty spożywcze - Są kolejnym za wodą składnikiem środowiska zewnętrznego, który bodajże najbardziej wpływa na równowagę środowiska zewnętrznego, a co za tym idzie na zdrowie jednostki. To co spożywamy decyduje o substancjach jakie są dostarczane do naszego organizmu. W związku z zanieczyszczeniem gleby i powietrza, substancje, które spożywamy zawierają często pierwiastki szkodliwe dla ludzkiego zdrowia. Dodatkowo przemysł spożywczy coraz częściej do produktów żywnościowych dodaje substancje chemiczne poprawiające smak, wygląd, długość przetrzymywania danego produktu żywnościowego. Wpływa to katastrofalnie na nasz organizm. Częste kiszenie, wędzenie, nadmierne solenie potraw, w celu ich dłuższego przechowywania, także nie sprzyja zdrowiu ludzkiemu. W związku z obecnością we współczesnej żywności dużej ilości składników sztucznych, wzrasta w społeczeństwie ilość chorób, w tym także schorzeń rakowych.
  • powietrze atmosferyczne - Stan powietrza atmosferycznego, jego skład jak i ciśnienie także w znacznym stopniu przyczynia się do stanu zdrowia jednostek ludzkich. To jakim powietrzem jednostka oddycha wpływa niewątpliwie na jej stan zdrowia. Wszelkie zaburzenia, powstałe na skutek nieprawidłowego dotlenienia ludzkiego organizmu wpływają na zmiany fizjologiczne w jego obrębie. Głównymi zagrożeniami na skutek niewłaściwego powietrza atmosferycznego to:
    • zatrucia organizmu poprzez wdychanie zbyt dużej ilości substancji toksycznych znajdujących się w otoczeniu;
    • zaburzenia w parcjalnym składzie powietrza oddechowego;
    • skażenia i zanieczyszczenia substancjami stałymi, które mogą wywrzeć niekorzystny wpływ mechaniczny lub chemiczny;
    • zwiększenie prawdopodobieństwa wystąpienia astmy oraz innych chorób układu oddechowego oraz sercowo - naczyniowego.
  • gleba -Wpływa ona na nasze zdrowie w sposób pośredni. To co spożywamy, jakość produktów roślinnych oraz zwierzęcych wskazuje na stan gleby. Duża ilość niesprzyjających naszemu zdrowiu substancji w spożywanych produktach rolniczych świadczy o potrzebie rozważenia polityki agrarnej, sposobów hodowli zwierząt i uprawy roślin. Poza chemicznymi środkami ochrony roślin używanych w gospodarstwach rolnych, które niewątpliwie zanieczyszczają glebę, na jej stan mają także wpływ kwaśne deszcze, a co za tym idzie zanieczyszczenie środowiska.
  • czynniki związane z pogodą i klimatem - Czynniki te w zależności od panującej aktualnie pogody wpływają różnorako na stan zdrowia człowieka. W okresie zimy czynniki pogodowo - klimatyczne powodują powstawanie częstych nieżytów nosa, gardła, zapaleń górnych dróg oddechowych. W lecie pojawia się natomiast problem oparzeń słonecznych czy udaru. Duży wpływ na samopoczucie i zdrowie człowieka ma także poziom ciśnienia.

By pełniej zapoznać się z problemami biomedycznych podstaw rozwoju i wychowania człowieka proponuję zapoznanie się z wykazaną poniżej bibliografią. Jestem pewna, że wiadomości z zakresu tego przedmiotu pomogą, nie tylko w czuwaniu nad prawidłowym rozwojem młodych pokoleń, dbaniu o stan środowiska zewnętrznego, ale przyczynią się także do wzrostu świadomości zdrowotnej Polaków i rozwoju polityki zdrowotnej i edukacji zdrowotnej.

LITERATURA:

1. Z. Bartkowiak. "Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania." WSiP, Warszawa, 1986r.

2. M. Demel. "Pedagogika zdrowia." WSiP, Warszawa, 1973r.

3. R. Dubos. "Człowiek, środowisko, adaptacja." Wydawnictwo PZWL 1970

4. K. Komosińska. "Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania." WSP Olsztyn, 1995r

5. A. Jopkiewicz, F. Suliga "Biomedyczne podstawy rozwoju człowieka." Radom ; Kielce : Instytut Technologii Eksploatacji - Państwowy Instytut Badawczy, 2005.

6. Wolański N. "Rozwój biologiczny człowieka." Państwowe Wydaw. Naukowe, Warszawa, 1986

7. Tyszkowa M. "Aktywność i działalność dzieci i młodzieży.", Warszawa 1977r

8. Starowicz - Lew Z. Leczenie nerwic seksualnych., Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1991.