1)Wiadomości wstępne dotyczące dysleksji

      • definicja dysleksji i jej rodzaje:

Dysleksja rozwojowa to specyficzne trudności w nauce czytania i pisania, których przyczyną są zaburzenia funkcji precepcyjno-motorycznych, przy prawidłowym rozwoju intelektualnym, jednak przy jednoczesnym wykluczeniu zaniedbań środowiskowych i braków dydaktycznych. Zasadniczo wyróżnia się kilka typów dysleksji rozwojowej. Są to najczęściej: dysleksja (trudności w czytaniu; w tym: opuszczanie i przestawianie głosek, mylenie głosek o jednakowym brzmieniu, przekręcanie lub opuszczanie wyrazów, wolne tempo czytania), dysortografia (trudności w opanowaniu poprawnej pisowni) i dysgrafia (niski poziom staranności i czytelności pisma; w tym: opuszczanie i przestawianie liter, pomijanie kreseczek i ogonków, mylenie liter o podobnych kształtach).

przyczyny występowania dysleksji:

Najwcześniejszym kierunkiem poszukiwania przyczyn występowania dysleksji było łączenie tych zaburzeń z czynnikiem dziedzicznym (badania J. Hischelwooda, B. Hallgrena). Wielu autorów wskazuje również na mikrouszkodzenia mózgu, jakie następować miały podczas porodu(H. Prechtt, H. Jaklewicz), a także opóźnienie rozwoju centralnego układu nerwowego dyslektyka, które jednak ujawnia się w późniejszym stadium jego życia(S. T. Orton). Przeprowadzone ostatnio badania przypisują także pojawienie się dysleksji błędnemu posługiwaniu się językiem potocznym, co powoduje spore trudności w czytaniu i pisaniu (min. M. Dąbrowska).

Częstość występowania:

Według przeprowadzonych badań dzieci dyslektyczne stanowią 10 - 15% wszystkich uczniów.

2)Objawy dysleksji rozwojowej

Trudności w pisaniu i czytaniu pojawiają się z chwilą rozpoczęcia przez dziecko nauki w szkole. Jednak już w okresie przedszkolnym można zauważyć charakterystyczne objawy, które cechują dzieci tzw. ryzyka dysleksji. Są one następujące:

      • opóźniony rozwój mowy,
      • opóźniony rozwój ruchowy (utrudnione raczkowanie, utrzymywanie równowagi), mała sprawność ruchowa i koordynacja ruchów podczas zabaw ruchowych, samoobsługi (sznurowanie bucików, zapinanie guziczków, rysowania i pisania ( brzydkie pismo),
      • niezręczność w czasie zabaw, szczególnie w czasie układania klocków i układanek,
      • brak zainteresowania i niechęć do klejenia, lepienia, wycinania, rysowania znaków graficznych i szlaczków,
      • trudności z wypowiadaniem złożonych wyrazów, wadliwa wymowa,
      • trudności z zapamiętywaniem rymów, zapamiętywaniem nazw, ich sekwencji np.: nazw miesięcy, dłuższych poleceń, wierszy, piosenek,
      • zbyt długo utrzymuje się leworęczność, występuje też obuoczność,
      • mylenie prawej ręki z lewą i odwrotnie,
      • brak rozpoznania stosunków przestrzennych,
      • kłopoty z rozróżnieniem dźwięków,
      • niemożność wykazania różnic w dwóch pozornie identycznych przedmiotach,

Na początku nauki szkolnej nauczyciel, podobnie jak i rodzice mogą dostrzec pierwsze objawy dysleksji. Szczególną uwagę należy zwrócić na:

      • zniekształcanie nazw, pomyłki przy nazwach podobnych brzmieniowo,
    • kłopoty z rozpoznawaniem niektórych liter, nierozpoznawanie ich kształtu,
    • powolne czytanie i robienie dużych błędów w tej czynności,
    • zgadywanie poszczególnych wyrazów na podstawie ilustracji lub pierwszej litery w wyrazie,
    • kłopoty z pisaniem, niestaranna kaligrafia, przestawianie liter podobnie jak wyżej powolne wykonywanie tej czynności,
    • kłopoty z prostymi działaniami matematycznymi,
    • niechęć do uczenia się na pamięć, kłopoty z zapamiętywaniem i powtarzaniem poznanych wiadomości,
    • kłopoty ze zrozumieniem poleceń, częste prośby o jaśniejsze ich formułowanie i powtarzanie,
    • brak koncentracji na lekcjach, przeszkadzanie innym uczniom,
    • brak zadań domowych.

3)Diagnoza

Pierwszym etapem badań jest obserwacja ucznia przez nauczyciela i rodziców.

Trudności objawiają się przede wszystkim w nauce pisania i czytania, a ich zaawansowanie zależy od rodzaju zaburzonych funkcji oraz od głębokości deficytów. Jeśli zatem na początku nauki czytania i pisania pojawiają się kłopoty z rozróżnianiem podobnie brzmiących wyrazów, rozpoznawaniem liter, odwzorowywaniem ich kształtu. Rola poszczególnych funkcji zmienia się na poszczególnych etapach nauki w szkole.

Drugim etapem są badania i diagnoza w poradni psychologiczno - pedagogicznej. W badaniu uczestniczą pedagog, psycholog i logopeda, a także w określonych przypadkach także okulista, foniatra, neurolog i psycholog. Ich głównym zadaniem jest ustalenie stopnia i głębokości zaburzeń, a także jego rodzaju.

Aby ułatwić przeprowadzenie badań, rodzice powinni przedstawić następującą dokumentację:

      • zeszyty z języka polskiego ze szkoły podstawowej,
      • dyktanda,
      • wypracowania z języka polskiego,
      • kserokopie wypracowań z aktualnie prowadzonych zeszytów z j. polskiego,
      • inne prace pisemne.

W związku z przeprowadzonymi badaniami, najczęściej stawiane są następujące diagnozy.

A) Dziecko ma trudności, uwarunkowane zaburzeniami spostrzeżeń wzrokowych. Uwidacznia się to w:

      • wadliwym odzwierciedleniu kształtu liter,
      • kłopotach z zapamiętywaniem pewnych figur geometrycznych,
      • myleniem liter o podobnych kształtach, różniących się jedynie pewnymi elementami graficznymi np. l -ł, a-o, a-ą,
      • kłopotach z literami położonymi asymetrycznie względem osi pionowej np. p-g, i poziomej np. d-b, m-w,
      • myleniu strony pisania ( dziecko pisze od strony prawej do lewej,
      • zapominaniu o dużych literach np. L, Ł, W, F,
      • kłopotach w czytaniu,
      • kłopotach z ortografią
      • w starszych klasach kłopotach z geografią, geometrią i językiem obcym,

B) Dziecko ma trudności w uczeniu uwarunkowane zaburzeniami słuchowymi. Uwidacznia się to w :

      • braku zrozumienia poleceń słownych,
      • myleniu głosek o podobnym brzmieniu np. sz -ż, cz- c,
      • niemożności zapamiętania wyrazów o skomplikowanej pisowni,
      • zapisywaniu wyrazów zgodnie z ich brzmieniem np. kszew, kref,
      • opuszczaniu liter,
      • przestawianiu liter i sylab,
      • myleniu liter odpowiadającym fonetycznie zbliżonym głoskom np. f-w, p-b, t-d, sz-s, r-l,
      • błędnym zapisywaniu zmiękczeń np. ś-si, ń-ni itp.
      • literowaniu liter podczas czytania,
      • myleniu wyrazów o podobnym brzmieniu,
      • trudnościach na lekcjach matematyki, biologii i chemii.

C)Dziecko ma trudności w uczeniu się, którego powodem są opóźnienie i

zaburzenia rozwoju ruchowego. Występują wówczas następujące objawy:

      • dziecko pisze wolno i brzydko,
      • pojawiają się utrudniające pisanie ruchy ręki,
      • litery mają nierówne kąty i łuki,
      • odstępy między literami są mocno zróżnicowane, są albo zbyt duże, albo zbyt małe,
      • dziecko dodaje lub opuszcza systematycznie litery,
      • często pojawia się zapis zgodny z wymową: np. w doniczcze, krór Karor,
      • dziecko ma kłopoty z nadążeniem za innymi rówieśnikami,
      • pojawiają się kłopoty z niepowodzenia na lekcji wychowania fizycznego, geografii i geometrii.

4) Rola rodziców we wczesnym diagnozowaniu i wykryciu dysleksji

Warto zaznaczyć, ze Rodzice pełnią istotną rolę we wczesnym zdiagnozowaniu dysleksji. W związku z tym istotną rolę powinni zwracać na:

    • zachowanie dziecka w czasie gier i zabaw, co pozwoli na odkrycie wszelkich niepokojących objawów i szybszą pomoc,
    • kłopoty z mową, a w razie ich zaobserwowania jak najszybciej skontaktować się z logopedą,
    • poprawną wymowę głosek, zwłaszcza przy porozumiewaniu się z dzieckiem w okresie wczesnoszkolnym, co ma zasadniczy wpływ na poprawność czytania i pisania,
    • poprawne zapamiętywanie poszczególnych piosenek i wierszyków.

W razie zaobserwowania niepokojących objawów, należy:

    • skontaktować się z nauczycielem prowadzącym dany przedmiot lub wychowawcą,
    • wybrać się do pobliskiej poradni psychologiczno - pedagogicznej i poprosić o pomoc specjalistów,
    • zapewnić dziecku pomoc w szkole, a także zorganizować specjalistyczne zajęcia pozalekcyjne,
    • systematycznie pracować z dzieckiem w domu,

5) Ćwiczenia i metody walki z dysleksją

Dotychczas panowało przekonanie, że dysleksja jest zaburzeniem nieuleczalnym, można jednak istotnie zahamować jej rozwój. W ostatnich latach pojawiła się jednak tzw. koncepcja Denissona, polegająca na wykonywaniu pewnego zestawu ćwiczeń, która w określonych wypadkach może doprowadzić także do całkowitego jej zaniku.

Poniżej zaprezentowano dwa sposoby walki z dysleksją tradycyjny i niekonwencjonalny.

Do wykonywania ćwiczeń metodą tradycyjną należy przygotować:

      • zeszyty ćwiczeń,
      • strugaczkę,
      • 5 cienkopisów ,
      • gumkę,

Najlepiej pracować blokami ortograficznymi np. najpierw zapoznać się z pisownią ż i rz, potem o i ó itd. Do uzupełniania ćwiczeń stosować różne kolory długopisów np. zielony do rz, czarny do ó. Początkowo uzupełniać ćwiczenia ołówkiem, potem po nauczeniu się poprawnej pisowni długopisem. Systematycznie korzystać ze słownika ortograficznego, a także stosować liczne metody powtórek poznanego materiału, np. pisanie ze słuchu, pisanie z pamięci, przepisywanie.

Ćwiczenia należy wykonywać systematycznie, codziennie, o stałej porze dnia, w czasie nie przekraczającym 10 - 15 minut.

Proponowane zestawy ćwiczeń:

      • gry ortograficzne ( klocki ortograficzne, Scrable)
      • podkreślanie w gazetach i czasopismach trudnych i skomplikowanych wyrazów, zawierających wyrazy z ó, u, ż, rz itp.
      • wycinanie podkreślonych wyrazów,
      • układanie i rozwiązywanie krzyżówek,
      • rozwiązywanie rebusów ortograficznych,
      • wykonanie słowników trudnych wyrazów,
      • rozwieszenie samodzielnie wykonanych tablic ortograficznych,
      • rozwieszenie maksimum ośmiu trudnych ortograficznie wyrazów w domu, po kilku dniach zmienienie je na inne
      • korzystanie z gotowych materiałów do nauki ortografii i gramatyki dla dyslektyków.

Przykładowy instruktaż do wspólnych ćwiczeń w poprawnej pisowni:

A)Pisanie ze słuchu:

      • dziecko samodzielnie czyta tekst dyktanda ( nie może być dłuższe niż 6-10 zdań,
      • na marginesie dokładnie zaznacza się datę,
      • dziecko uważnie słucha tekstu czytanego przez rodziców,
      • następnie następuje wspólne wyjaśnienie trudniejszych wyrazów,
      • dziecko uważnie pisze dyktowany tekst, a następnie sprawdza go z dostępnym wzorem i nanosi poprawki; ewentualne błędy wymazuje za pomocą gumki, a następnie poprawnie napisany wyraz wpisuje do tzw. zeszytu zasad.

Metoda niekonwencjonalna, czyli tzw. metoda Dennisona.

Metoda ta opiera się na zestawie ćwiczeń, które należy wykonywać codziennie przez 10-15 minut, bądź pojedynczo, bądź w postaci całego ciągu. Przed ćwiczeniami należy każdorazowo wypijać szklankę czystej wody, a także stosować odpowiednią dietę z dużą ilością białka i warzyw przy jednoczesnej redukcji tłuszczów.

Przykładowe ćwiczenia metodą Dennisona:

      • naprzemienne odchylanie lewej nogi i prawej ręki, a także naprzemienne dotykanie w skłonie prawą ręką lewej stopy i lewą ręką prawej stopy; ćwiczenie to ,w znacznej mierze poprawia mechanizm myślenia przyczynowo - skutkowego,
      • leniwe ósemki - ćwiczenie polega na kreśleniu w powietrzu lub na papierze każdą ręką na przemian ósemek; ćwiczenie najpierw wykonuje się jedną, a potem drugą ręka, a następnie obiema złożonymi do siebie ze zwróconym do siebie kciukiem, za którym należy wodzić wzrokiem; dzięki niej doskonali się ruch gałki ocznej oraz koordynację ręka- oko,
      • kapturek myśliciela - jest to stosunkowo najprostsze ćwiczenie, polega na kilkakrotnym odwijaniu uszu z góry do dołu; poprawia słuch i pamięć

5)Propozycje spotkań informacyjnych dla Rodziców i nauczycieli

      • zebrania i spotkania szkoleniowo - informacyjne Zarządu Głównego PTD,
      • kursy doskonalące dla nauczycieli, psychologów, logopedów i pedagogów pod hasłem "Szkoła dla profesjonalistów",
      • kursy dla Rodziców dzieci dyslektycznych pod hasłem: "Szkoła dla rodziców"

6) Najważniejsze adresy

      • Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Dysleksji

Ul. Pomorska 68,80 -343 Gdańsk,

Tel.(058)557-05-31

      • Krakowski Oddział PTD

Oddział Terenowy nr 3, ul. Garbarska 1, 31 - 131 Kraków

Tel.(012) 422 - 93 - 06

Do przeprowadzenia zajęć należy wykorzystać materiały informacyjne to jest: informatory, ulotki, biuletyny Polskiego Towarzystwa Dysleksji, a także rysunki, szkice i tabele, ilustrujące powyższy problem. Ponadto istotną rzeczą jest odpowiednie przygotowanie literatury, która byłaby ogólnie dostępna.

Bibliografia:

B. Sowa, Dzieci z zaburzeniami mowy, Warszawa 1990,

R. Warszewski, Jak wyleczyłem dziecko z dysleksji, Gdańsk 2002,

Materiały PTD,

Dysleksja, Dysgrafia, Dysortografia w: Dziecko w szkole, Warszawa 1999,