Na wychowanie i rozwój młodych jednostek mają wpływ środowisko rodzinne, szkolne a także lokalne. Wszystkie oddziaływania tych środowisk krzyżują się, by jednako wpływać na wychowanie i nauczanie młodego człowieka. Więzi, jakie są tworzone pomiędzy wyżej wymienionymi środowiskami, mogą tworzyć dziecku szczęśliwą, spokojną oazę, w rodzaju hamaka, w którym dziecko czuje się bezpiecznie. Mogą również tworzyć sieć powiązań, która motywuje do wybicia się dziecka, jak z trampoliny w krąg szerszego środowiska. To jakie powiązania wychowawczych środowisk są lepsze, jest kwestią dyskusyjną i niewątpliwie zależy od osobowości ucznia oraz wychowanka. Niekwestionowaną sprawą jest jednak fakt, iż istnienie wewnętrznych powiązań i więzi sprzyja rozwojowi młodego człowieka. Dzięki nim dziecko nie gubi się w otaczającej go rzeczywistości.

Do najistotniejszego środowiska wychowawczego, należy rodzina dziecka. To ona ma największy wpływ na rozwój i osobowość dziecka. Często to oni wywierają wpływ na środowisko szkolne i lokalne wychowanka. Współcześnie coraz częściej pojawiają się inicjatywy rodzicielskie, które działają w myśl poprawy warunków edukacyjnych swoich dzieci. To rodzice decydują o wyborze drogi edukacyjnej swojego podopiecznego, są za nią odpowiedzialni, w początkowych etapach edukacji. Bez zgody rodziny, nauczyciel nie może przenieść dziecka do innej szkoły czy klasy. Dodatkowo rodzice coraz częściej pomagają w zapewnieniu odpowiednich warunków lokalowych, pomocy dydaktycznych, czy też ingerują w kwestie kadrowe. Często finansowa pomoc rodziców staje się elementem decydującym o możliwości funkcjonowania placówki szkolnej. Ponadto coraz częściej w naszym społeczeństwie, mamy do czynienia z organizowaniem szkół niepublicznych, dzięki inicjatywie społecznej. Rodzicielskie grupy nie czerpią z tego tytułu żadnych korzyści materialnych (charakter non profit organizacji) i działają w oparciu o rynkowe zasady działania.

Wracając jednak do współdziałania środowisk wychowawczych, należy stwierdzić, iż współpraca rodziny, szkoły i środowiska lokalnego powinna być bardzo ważna dla lokalnego społeczeństwa. Dążenie do takiego stanu rzeczy winno być wyzwaniem i cechą charakterystyczną społeczeństw. Kreatywna współpraca wszystkich środowisk powinna zmierzać do nadania edukacji szkolnej większego sensu i znaczenia, do demokratyzacji życia społecznego i rozwijania twórczych inicjatyw współpracy.

To jednak by środowiska wzajemnie ze sobą współpracowały, by grupy rodziców aktywnie wpływały na tworzenie sytuacji dydaktycznej dziecka, wymaga aktywizacji szerszych grup społecznych. Mowa tu o poruszeniu sił akademickich, szkolnych, medialnych, rządowych. Świetne doświadczenia, na polu współpracy wszystkich wyżej wymienionych środowisk, posiadają zarówno Anglicy, jak i Amerykanie. Właśnie amerykańska działaczka J. L. Epstein stworzyła teorię związaną z współpracą tych środowisk. W Stanach już od lat 80' funkcjonuje pojęcie takie jak School - Home - Community Partnership, oznaczające partnerskie współdziałanie domu, szkoły oraz środowiska społecznego. W oparciu o diagram matematyczny Veene'a, amerykańska badaczka opracowała model obrazujący zachodzenie na skibie sfer wpływów domu rodzinnego oraz szkoły. W centrum tych sfer jest naturalnie dziecko. J.L. Epstein zwraca uwagę na fakt, iż im bardziej poszczególne koła, oznaczające oddziaływania sfer, na siebie zachodzą tym lepiej. Jest to bowiem jednoznaczne z jednością wymagań dydaktycznych, wychowawczych, spójnością przekazywania norm, co jest dla wychowania i nauczania dziecka bardzo istotne. Epstein zaznacza również fakt, iż wraz z nachodzeniem na siebie sfer wpływów z poszczególnych środowisk tworzy się wspólnota oparta na wspólnych więziach. Należy w tym miejscu zaznaczyć, iż uczeń w tym modelu nie jest jedynie przedmiotem, na który oddziałują poszczególne środowiska, jest on uczestnikiem wszystkich tych procesów, jak i jednostką czerpiącą korzyści z powyższych działań. W dalszych publikacjach, oraz pracach naukowych J.L Epstein do dwóch kręgów oddziałujących na ucznia, dodaje jeszcze, krąg społeczności lokalnej, jako istotną grupę wpływającą na dziecko i winną współpracować z wcześniej wymienionymi kręgami, czyli rodziną i szkołą. By zobrazować koncepcję współdziałania kręgów ze sobą można nakreślić rysunek, który poniżej przedstawiam.

W związku z wieloletnią pracą nad tym zagadnieniem, na podstawie doświadczeń własnych, edukatorów oraz nauczycieli, J. L Epstein opracowała wykaz typów współpracy, jaka może zachodzić pomiędzy szkołą, domem rodzinnym ucznia oraz środowiskiem lokalnym.

J. L. Epstein wymienia następujące typy współdziałania, wyżej wymienionych środowisk:

  • rodzicielstwo;
  • komunikacja;
  • wolontariat;
  • nauka domowa;
  • współdecydowanie;
  • współpraca ze środowiskiem lokalnym.

Do każdego typu współpracy autorka podaje swe propozycje metod i form działania. Należy w tym miejscu zaznaczyć, iż może być ich nieskończenie wiele, zależy to bowiem od indywidualnych cech osobowościowych wszystkich jednostek biorących udział w podejmowaniu wspólnych oddziaływań w kierunku wychowywania i kształcenia przyszłych pokoleń.

Pierwszy typ współpracy jaki powinien zachodzić między domem, a szkołą, to rodzicielstwo. Polega to na podjęciu wszelkich działań mających na celu pomoc rodzinie, w zapewnieniu dziecku warunków sprzyjających edukacji i ich wsparcia w tym procesie. Do form działań jakie autorka proponuje dla tego typu współpracy zalicza się:

  • Organizowanie dla rodziców różnych kursów, szkoleń, możliwości poszerzania swych kwalifikacji. Kursy te mogą się odbywać w rodzimej szkole dziecka, rodzic może wybrać sobie przedmiot, którego chciałby się uczyć, zarówno z zakresu szkoły średniej jak i wyższego stopnia. Szkoły winny być bowiem miejscami otwartymi także na edukację rodzin swych uczniów.;
  • Dodatkowo szkoła może organizować kursy mające nauczyć rodziców jak pomagać własnym dzieciom w nauce pisania, czytania czy też rachunków.;
  • Szkoła winna także propagować zdrowy tryb życia i szerzyć tego rodzaju wiedzę, wśród swych uczniów i ich rodzin.;
  • Ważnym elementem współpracy wspierającej rodzicielstwo jest wyjście do społeczeństwa z ofertą dydaktyczną szkół. Bardzo ważne jest by szkoły, jak i lokalność społeczna dostarczała rodzicom wiedzę na temat rodzaju i jakości istniejących szkół, a co za tym idzie możliwości kształcenia ich dziecka. Takie informacje do rodziców mogą docierać poprzez ulotki, inne materiały informacyjne, organizowanie dni otwartych, a także podczas trwania festynów okolicznościowych.

Kolejnym typem współpracy środowisk jest komunikacja. Polega ona na poszukiwaniu wzajemnego kontaktu i nawiązaniu interakcji między szkołą, a domem uczniów, oraz przekazywania informacji na temat oferty dydaktycznej szkoły, a także postępów i rozwoju dzieci. Także w tym przypadku J.L. Epstein podaje kilka form, które służą podjęciu współdziałania. Są to między innymi:

  • Dążenie do stałego utrzymywania kontaktu miedzy szkołą i domem. Przekazywanie bieżących informacji na temat funkcjonowania dziecka w szkole oraz w środowisku rodzinnym. Taka komunikacja może być utrzymana poprzez spotkania indywidualne, lub formę telefoniczną bądź listowną. Główną odpowiedzialnością za kontakt i prawidłową komunikację szkoły z domem rodzinnym ponoszą nauczyciele. To przede wszystkim oni powinni starać się ten kontakt nawiązać oraz utrzymać i nie zrażać się początkowymi niepowodzeniami. Szczególne utrudnienia pojawiają się w sytuacji, gdy rodzice ucznia pochodzą z mniejszości narodowej, a nauczyciel nie zna ich języka, bądź gdy po prostu sposób porozumiewania się (kod ograniczony, rozwinięty) uniemożliwia wzajemny kontakt. W Polsce rzadko spotkamy się z tym problemem. Natomiast w krajach o dużej liczbie mniejszość kulturowych jest to poważny problem, wymagający zatrudnienia tłumacza do utrzymywania kontaktu z domem rodzinnym.;
  • Szkoła ponadto winna informować rodziców o swej ofercie dydaktycznej, uświadomić możliwość jakich zajęć ponad programowych dziecko może się podjąć na terenie szkoły.
  • Szkoła, poza tym wszystkim, winna informować rodzica o zmianach jakie zachodzić mają w placówce, nie zależnie czy są to zmiany o charakterze programu nauczanie, czy też nauczycieli, dyrektora.

Kolejnym typem współpracy środowiska wychowawczego rodziny i szkoły jest wolontariat. Polega on na nawiązywaniu kontaktów z rodzicami w celu ich wsparcia i pomocy w działaniach dydaktycznych szkoły i jej kłopotach. Formy oddziaływań jakie proponuje J. L. Epstein w tym zakresie to:

  • Organizowanie ankiet dla rodziców, w celu zaznajomienia się z ich zdolnościami, predyspozycjami, czasem wolnym, aktywnością zawodową i wykorzystaniem ich w sytuacji gdy zajdzie taka konieczność.;
  • Ponadto częstym zjawiskiem, niestety nie w naszym kraju, jest obecność rodziców w szkole. Zwykle są to mamy, które pomagają nauczycielom w pracy z dziećmi dyslektycznymi, czy potrzebującymi innej formy pomocy, a także podczas wykonywania pomocy dydaktycznych i codziennej pracy z młodymi jednostkami.

Następnym typem współpracy jest nauka domowa. Współdziałanie to polega na pomocy rodzicom i przedstawieniu im możliwości i form wsparcia ich dzieci w procesie nauczania, podczas odrabiania prac domowych. Formy aktywności jakie mogą być podjęte w tej sferze to:

  • Przedstawienie przez nauczyciela programu nauczania tak, by rodzic zdawał sobie sprawę czego będzie się od dziecka wymagać.;
  • Bieżące informowanie rodzica o postępach i wymaganiach stawianych dziecku.;
  • Pomoc rodzicom w udzielaniu wsparcia swym pociechom w procesie odrabiania prac domowych. Świetnym sposobem, na to by rodzice zaznajomili się z zasadami, jakie winni przestrzegać podczas pracy dydaktycznej ze swym dzieckiem jest organizowanie tzw. lekcji otwartych.;
  • Przekazywanie rodzicom " zadań na wakacje". Przykładowo po wakacjach będzie mowa o gatunkach drzew. Nauczyciel może więc poprosić rodziców, by podczas wakacji poobserwowali z dzieckiem różne gatunki drzew.

Następnym typem współpracy szkoła - dom jest współdecydowanie. Polega ono na informowaniu o wszelkich zmianach w życiu szkoły i podejmowanie wspólnych decyzji w tej kwestii. Istotnym zagadnieniem jest tu rozwój samorządu rodzicielskiego. Proponowane rodzaje aktywności charakterystyczne dla tej sfery to:

  • Organizacja reprezentacji składających się zarówno z rodziców jak i nauczycieli.;
  • Uczestnictwo rodziców w życiu szkolnym, wsparcie szkoły w sytuacjach dla niej trudnych.;
  • Dobre informowanie o działalności szkoły pozostałych rodziców, nie zaangażowanych w koła samorządów rodzicielskich.

Ostatnim typem współdziałania środowiskowego jest współpraca ze społecznością lokalną. Jej formy mogą być następujące:

  • Uczestnictwo absolwentów szkół w tworzeniu programów dla uczniów.;
  • Organizowanie inicjatyw lokalnych mających na celu przykładowo ochronę środowiska - Dzień Ziemi, zbieranie surowców wtórnych, segregowanie odpadów, dokarmianie zwierząt.;
  • Informowanie uczniów i rodziców o lokalnych formach spędzania wolnego czasu, miejscach szerzenia kultury.;
  • Społeczne organizowanie wsparcia dla rodzin i uczniów, którzy tej pomocy wymagają.;
  • Uwzględnianie w działaniach gminnych olbrzymiego znaczenia szkoły i rodziny.

Na podstawie wyżej wymienionych typów współdziałania widać jak wiele szkoła musi zrobić, by dążyć do integrowania oddziaływań wychowawczych w rodzinie, społeczności i w instytucji jaką stanowi. Ogromna rolę w tej kwestii przypisuje się tu nauczycielom. To oni głównie winni być inicjatorami tej współpracy z samej racji tego, iż poprzez swoje wykształcenie winni zdawać sobie sprawę z wagi takiego współdziałania. Niestety realnie patrząc na otaczającą rzeczywistość, widzimy, że zagadnienie to jest bardzo trudne. Nauczycielom, tak jak innym grupom społecznym trudno jest nawiązać współpracę z rodzicami uczniów. Wdrożyć ich w działalność szkoły. Współpracować z nimi, nie na zasadzie kłótni i wzajemnych żalów, ale w oparciu o partnerstwo i przyjazne interakcje. By ułatwić nauczycielom organizację takiej współpracy powinny być organizowane studia licencjackie, podyplomowe, kursy, szkolenia uczące tę grupę zawodową nawiązywania pozytywnej komunikacji z rodzicami oraz społecznością lokalną. Często bowiem nauczyciel chce nawiązać kontakt z rodzicem, ale nie wie jak ma do tego podejść, jak mu pomóc w jego staraniach współpracy ze szkołą. Dalsze kształcenie nauczycieli w tym zakresie, winno dopomóc rozwiązać ten problem w komunikacji i współpracy, a co za tym idzie otworzyć drzwi do podejmowania wspólnych celów i zadań w procesie kształcenia i wychowania młodego pokolenia.

Bibliografia:

  1. Rogala Stanisław, "Partnerstwo rodziców i nauczycieli" wydawnictwo PWN, Warszawa 1989.