Rodzina stanowi podstawową komórkę życia społecznego oraz pierwsze, a zarazem najważniejsze - środowisko wychowawcze dziecka. Rodzina jest również wspólnotą (w pełnym tego słowa znaczeniu) a jednocześnie modelem i normą dla wszelkich innych grup społecznych; tutaj mają miejsce pierwsze doświadczenia dziecka, które doznaje w rodzinie pierwszych uczuć emocjonalnych; właśnie w rodzinie jednostka przyswaja sobie obowiązujące w społeczeństwie normy, wzorce oraz zasady współżycia, jak również zaczyna utożsamiać się z tym najbliższym otoczeniem, gdzie szuka miejsca dla siebie.

Rodzina stanowi naturalną wspólnotę, opierającą się na miłości i wyborze dwojga osób, które chcą dać początek innemu życiu oraz dopełniać się we wzajemnym uczuciu. Rodzina to trwały i wyłączny związek, tylko rodzina oparta na takiej więzi może dawać wszystkim swoim członkom tak ważne poczucie bezpieczeństwa i pewności jutra oraz świadomość, że są przez innych kochani. Rodzina nie jest jedynie środowiskiem wychowawczym, lecz również najbliższym każdemu człowiekowi środowiskiem życia; jest ona najbliższą mu grupą, która wzbogaca jego życie oraz zaspokaja jego elementarne potrzeby: biologiczne, materialne, psychiczne, daje mu poczucie bezpieczeństwa, zadowolenia i wsparcie psychiczne. Z drugiej jednak strony, rodzina może również stanowić źródło mocno przeżywanej, głębokiej życiowej porażki, może stanowić dla jednostki źródło niepokoju i rozczarowań.

Na gruncie psychologii zorientowanej wokół roli środowiska rodzinnego, podstawowa rola przypisywana jest więzi i relacjom zachodzącym między dzieckiem a rodzicami. Znacząca rola tych kontaktów polega przede wszystkim na tym, że:

  • rodzice stanowią pierwszych partnerów dla społecznych interakcji dziecka; oddziałują oni na dziecko od najwcześniejszych chwil życia, w których to plastyczność w zachowaniu dziecka jest największa
  • w relacjach z rodzicami (jak również pozostałymi członkami rodziny), dziecko ma szansę zaspokajać swoje podstawowe potrzeby psychiczne, jak poczucie bezpieczeństwa, doznawanie i odwzajemnianie miłości czy społeczne uznanie
  • oddziaływanie rodziny na dziecko (zwłaszcza oddziaływanie jego rodziców), ma dwutorowy charakter, a więc odbywa się zarówno na drodze świadomych oddziaływań wychowawczych, w których wyniku u dziecka kształtowane są zachowania będące odpowiedzią na oczekiwania jego rodziców, jak również na drodze oddziaływań nie zamierzonych
  • rodzice są osobami stwarzającymi określone sytuacje, wyznaczające kierunek zmian w zachowaniu dziecka
  • to właśnie rodzice są dla dziecka najważniejszymi wzorami osobowymi, które są przez nie asymilowane na drodze naśladownictwa i identyfikacji; na podstawie wzorów osobowych reprezentowanych przez rodziców, dziecko może przyswajać sobie różne formy społecznego zachowania
  • dziecko wkracza w świat wartości kulturalnych i społecznych właśnie dzięki rodzicom, którzy zapoznają je z różnorodnymi celami, zaspokajającymi jego potrzeby oraz uczą je sposobów osiągania tych celów

Wpływ rodziny na dziecko nie tylko rozpoczyna się najwcześniej ze wszystkich innych, lecz również trwa najdłużej i mimo, iż dorastające dziecko coraz więcej czasu przebywa poza domem i kontaktuje się z coraz szerszymi kręgami różnych środowisk - to cały czas jest również pod wpływem swojego środowiska rodzinnego.

Stefan Szuman był zdania, iż dzieciom potrzeba ciepła uczuciowego tak, jak roślinom potrzebne jest słońce. Jest niezaprzeczalnym faktem, iż najwięcej ciepła dostarczyć może dziecku kochająca się rodzina, dlatego też tak znaczącym dla harmonijnego rozwoju dziecka jest jego wzrastanie w funkcjonalnej rodzinie, stanowiącej dla niego niezastąpioną podstawę życia społecznego. Współczesny świat ulega ciągłym zmianom, a w tej stale przeobrażającej się rzeczywistości dzieci potrzebują odpowiednich warunków dla ich prawidłowego rozwoju, gdyż to właśnie one są najbardziej narażone na wpływy i różnorodne bodźce z zewnątrz. Dlatego tak wielkie znaczenie ma najbliższe otoczenie dziecka w postaci prawidłowo funkcjonującej rodziny, gdzie panuje pozytywna atmosfera emocjonalno-wychowawcza oraz kształtowane są odpowiednie wzorce osobowe.

Mimo wielu współczesnych głosów na temat dewaluacji znaczenia rodziny - słowo rodzina nadal stanowi niezwykle ważny termin, a tym ważniejszy w obecnej dobie kryzysu, zarówno wartości jak i samej rodziny; sens tego słowa nabiera dużego znaczenia.

Środowisko rodzinne stanowi niepowtarzalne środowisko wychowawcze, które jest w stanie odpowiadać na potrzeby naturalne dziecka; przede wszystkim zaś na jego potrzeby psychiczne, takie jak:

  • potrzeba miłości
  • potrzeba bezpieczeństwa
  • potrzeba bliskości
  • potrzeba przynależności i szacunku
  • potrzeba godności i piękna
  • potrzeba wzoru i ideału

Na drodze zamierzonych oddziaływań opiekuńczych i wychowawczych, jak również niezamierzonych wpływów, wynikających ze wzajemnych relacji uczuciowych i interakcji oraz wzorów osobowych rodziców - rodzina ma znaczący wkład w fizyczny, psychiczny i społeczny rozwój dziecka. Właśnie za pomocą tych podejmowanych oddziaływań, rodzina przygotowuje dziecko do samodzielnego i odpowiedzialnego życia w społeczeństwie, które musi ono podjąć jako dorosły człowiek; równocześnie przekazuje ona dziecku normy, wartości, wzory zachowań oraz obyczaje kulturowe społeczeństwa, do którego przynależy. Zatem przekazuje mu niezbędną wiedzę na temat społeczeństwa, którego dziecko jest członkiem.

Reasumując powyższe rozważania - rola rodziny jest niezwykle istotną częścią życia każdego dziecka (jak i dorosłego człowieka); każdą rodzinę cechuje ten intymny, wewnętrzny i niepowtarzalny, tak różniący się od innych rodzin - mikroświat, i właśnie ta cecha ją wyróżnia spośród pozostałych grup społecznych. Rodzina jest równocześnie grupą otwartą, która nawiązują liczne kontakty z innymi, wchłaniając treści zewnętrznego świata i dostosowując się do zachodzących zmian. Można więc powiedzieć, iż rodzina stanowi niejako kolebkę dla rozwoju osobowości człowieka, a szczególnie dziecka, które poznaje w niej mowę, język, kształtuje swoje uczucia oraz postawy wobec innych członków rodziny jak i otaczającego świata; rodzina wprowadza dziecko w świat kultury i przygotowuje je do udziału w dalszym, dorosłym i samodzielnym życiu.

Rodzina to również pierwszy wychowawca, dzięki któremu dziecko nabywa określonych ról społecznych zarówno w domu, jak i w szkole oraz wśród swoich rówieśników. Niezbędnym warunkiem prawidłowego rozwoju dziecka jest dorastanie w atmosferze szczęścia, miłości i zrozumienia, przez co zaspokaja ono swoje podstawowe potrzeby. Mimo, iż szczęśliwe dzieciństwo nie jest gwarantem powodzenia w dojrzałym wieku, to stanowi ono podstawę dla osiąganych sukcesów.

Podsumowując, rodzina jest podstawową komórką społeczną; instytucją o niezachwianej wartości dla każdego człowieka, której aktualność jest nieprzemijająca, rezultatem czego jest tworzenie przez nią więzi społecznych i emocjonalnych (dzięki właściwym stosunkom wewnątrzrodzinnym) oraz najskuteczniejsza nauka jednostki budowania tych więzi, również poza rodziną. Jednak rolę tę wypełniać może tylko dzięki swojej zdolności do ciągłego przystosowania się do otaczającej rzeczywistości.

Bibliografia:

  • Adamski F., Wychowanie w rodzinie chrześcijańskiej, Kraków 1982
  • Czapów Cz., Rodzina a wychowanie, Warszawa1986
  • Wołczyk J., Rola współczesnej rodziny w procesie wychowania dzieci i młodzieży, Poznań 1996