Barok to okres w historii muzyki, który jest pośrednim pomiędzy renesansem, a klasycyzmem. Daty początku i końca epoki w przybliżeniu podaje się jako 1600 rok oraz 1730-50. Wewnętrznie epokę tę możemy podzielić na trzy etapy:
  • barok wczesny ( 1585 - 1630)
  • barok dojrzały (1630 - 1680)
  • barok późny ( 1680 - 1730/ 50)

Barok nie był epoka jednolitą, bowiem przenikały się w nim elementy jeszcze renesansowe, a już inne, reprezentujące zupełnie nową stylistykę, a będące przeciwieństwem renesansowych idei.

Okres baroku przyniósł wiele nowych zjawisk i tendencji. Pojawiła się i dojrzała monodia akompaniowana, wykształciły się nowe gatunki muzyki wokalno - instrumentalnej takie jak opera, kantata, oratorium. Ponadto zmienił się także charakter muzyki instrumentalnej poprzez wprowadzenie akompaniamentu określanego mianem basso continuo. Wykształciły się nowe formy muzyki instrumentalnej, takie jak: koncert, sonata oraz suita, a także drobniejsze, bądź to pochodzące z praktyki improwizacyjnej ( toccata, fantazja, preludium, intonatione, preambulum, capricio), bądź to będące intawolacją, tak więc pochodzące od muzyki wokalnej, na skutek przeniesienia partii wokalnych na instrumenty (ricercar i canzona). W następstwie rozwoju tych ostatnich, w ostatnim okresie epoki baroku powstaną fuga i sonata.

Poszczególne gatunki rozwijają się w określonych ośrodkach twórczych, takich jak Włochy, Rzym, Francja, Niemcy, Anglia oraz Polska. Ponadto w tamtych właśnie czasach dokonano wielu ulepszeń na gruncie budowy instrumentów, zarówno smyczkowych jak i klawiszowych, bowiem w tamtym to okresie powstaje pierwszy fortepian.

szczególne zasługi rewolucji barokowej muzyki położyła grupa zwana Camerata Florencką, która pod opieka hrabiego Giovanniego Bardiego manifestowała podporządkowanie muzyki tekstowi, a sam tekst nakazywała upodobnić do greckiej poezji, która to miała być wzorcem twórczym. W takim duchu powstawały dzieła, które pierwotnie nazywane dramma per musica, w czasie późniejszym otrzymały nazwę opera. Dzięki działalności Cameraty właśnie, rozpowszechniła się monodia akompaniowana, która miała służyć właśnie podkreślaniu wyrazistości tekstu.

Wśród członków Cameraty znajdowali się: Jacopo Peri ( twórca pierwszych dramma per musica: Dafne oraz Euridice), Julio Caccini.

Ośrodki twórcze muzyki baroku uzupełniały się w zakresach popularności muzyki, zmian form, czy też wprowadzaniu nowych gatunków.

Jak już wspomniałam, głównymi ośrodkami były:

Najwcześniej dały o sobie znać Włochy. Były one bardzo ważnym miejscem rozkwitu muzyki baroku. Tam dojrzewała kantata, sonata, oratorium, opera, niemalże wszystkie gatunki muzyki zarówno wokalnej jak i instrumentalnej.

Poczynając od formy charakterystycznej dla tego okresu - we Florencji miało miejsce pierwsze wystawienie opery Jacopo Periego Dafne(1597) oraz Euridice (1600), w Wenecji powstał pierwszy Publiczny Teatr Operowy. Tam to właśnie wykształcił się śpiew bell canto na gruncie opery.

Opera posługiwała się śpiewem bell canto zarówno w ariach, recytatywach secco i acompagnato. Charakterystyczną również dla tego ośrodka była uwertura neapolitańska złożona z trzech części ( szybka - wolna - szybka). Treść opery musiała być podporządkowana wymogom społeczeństwa, bowiem to właśnie mieszczaństwo stało się głównym odbiorcą sztuki. Twórcy włoscy: Claudio Monteverdi, Francesco Cavalli, Pietro Cesti, który działając w Wenecji wprowadził instrument obligato, którym najczęściej była trąbka.

Kolejnym z ośrodków twórczych tamtego czasu była Francja okresu baroku dojrzałego i późnego. Tam działali kompozytorzy zwani klawesynistami francuskimi, którzy szczególnie duży nacisk położyli na twórczość klawesynową. Przyczynili się to urozmaicenia techniki wykonawczej poprzez zastosowanie bogatej ornamentyki do czego doskonale nadawał się instrument klawesynu i wszelkie jego odmiany. Dzięki zastosowaniu odpowiednich środków udaje się naśladować odgłosy/ dźwięki natury, czyli stosować ilustrację. Pod względem budowy stosowali oni przede wszystkim budowę okresową, rezygnując ze snucia motywicznego, co było zapowiedzią galant ( okresu poprzedzającego klasycyzm).. Klawesynistami francuskimi byli:

  • Francois Couperin
  • Jean Phillippe Rameau
  • Luis Daquin
  • Jean Francois Dandrieu
  • Nicolas Clerambault

Ponadto właśnie we Francji została ukształtowana forma suity, a to stało się za sprawą muzyki lutniowej końca XVII wieku. Budowa suity przedstawiała się następująco: 1. allemande, 2. courante, 3. sarabanda, 4. gigue. Nierzadko wprowadzano takie części jak menuet, gawot, czy też bouree, bądź części nie taneczne jak arie, scherza. Poza cyklami istniały także samodzielne tańce, których nie łączono w cykle, a były to: chaconna oraz pasacaglia.

Twórcą suit między innymi był klawesynista francuski Francois Couperin.

Francja ponadto może poszczycić się człowiekiem, który stworzył narodową operę francuską, a nazywał się Jean Baptiste Luly.

Ośrodek niemiecki z pewnością nie wymaga dłuższego omawiania, bowiem zawiera on w sobie podstawowe nazwisko: Bach Jan Sebastian ( 1685 - 1750), geniusz muzyki instrumentalnej, instrumentalno - wokalnej.

Zarówno z biografią jak i spuścizną artystyczną kompozytora można zapoznać się w notatkach biograficznych, warto jednak wspomnieć, że Bach tworzył dzieła na których opierało się wielu. Zdecydowanie w twórczości J. S. Bacha dominuje twórczość instrumentalna - organowa. W całym dorobku artystycznym uzyskuje perfekcję w zakresie konstrukcji polifonicznych ( fugi), a także jest uznawany za genialnego instrumentalistę, niekwestionowanego mistrza harmonii czasów ówczesnych. Permanentne snucie motywiczne łączy się ze stałą pulsacją rytmiczną, a wszystko to po to, aby ukazać doskonałość konstrukcji.

Spojrzenie na twórczość:

  • pasje: św. Jana, św. Mateusza
  • Magnificat
  • Msza h - moll
  • około 200 kantat kościelnych i świeckich ( Myśliwska, O kawie, Wieśniacza)
  • oratoria: Boże Narodzenie, Wielkanocne, Wniebowstąpienie
  • muzyka chorałowa ( fugetta, przygrywki chorałowe, partity chorałowe, fugi chorałowe)
  • 6 Koncertów Brandenburskich i inne koncerty
  • preludia, fugi
  • suity, toccaty
  • Das wohltemperierte Klavier
  • Wariacje Goldbergowskie
  • Musikalisches Opfer, Kunst der Fuge

Kolejnym wielkim kompozytorem baroku był Haendel Georg Friedrich, żyjący w latach 1685-1759. Haendel był postrzegany niejako za uzupełnienie Bacha, bowiem zajmował się większością gatunków, form, których z różnych względów nie podjął się w swej twórczości Jan Sebastian. Przede wszystkim do gatunków tych należy opera.

Spojrzenie na twórczość:

  • opery: Rinando, Ottone, Tamerlano, Alessandro, Xerxes, Giulio Cesare, Orlando, Deidamia
  • oratoria: Deborah, Saul, Samson, Mesjasz, Juda Machabeusz, Jephte
  • kantaty
  • ody (Oda na dzień św. Cecylii)
  • anthems
  • muzyka kameralna
  • arie
  • muzyka instrumentalna: concerti grossi, sonaty solowe oraz triowe
  • utwory klawesynowe
  • Muzyka sztucznych ogni, oraz Muzyka na wodzie
  • koncerty organowe
  • suity orkiestrowe

Antonio Vivaldi również przyczynił się do pewnej zmiany w muzyce. Otóż poprzez swą twórczość ustalił budowę formalną koncertu barokowego. Za jego przyczyną concerto grosso zyskało nowy wymiar, z którego to procesu wyłonił się koncert solowy, na skutek solistycznego traktowania instrumentów w grupie concertina. Co do budowy koncertu- ustala się wówczas trzyczęściowość, niekiedy z krótkim wstępem.

Spojrzenie na twórczość:

  • opery
  • kantaty
  • nieszpory
  • motety
  • koncerty orkiestrowe
  • koncerty solowe około 250
  • concerti grossi

Anglia była krajem, który nie odegrał większego znaczenia w rozwoju muzyki baroku, pomijając jedynie osobę Haendla. Tam bowiem rozwijają się przedstawienia dworskie noszące nazwę masques, które były obecne tam od około 1513 roku. Wykonanie pierwszej opery angielskiej nastąpiło w roku 1656. Kompozycja ta była dziełem kilku kompozytorów, a nazwana była reprezentation (odpowiednik dramma per musica). Kompozytorami masek byli: Mathew Locke, John Blow, Henry Purcell.

Ponadto u Anglików rozpowszechniły się hymny, które tam nosiły nazwę anthems.

Polska muzyka baroku reprezentowana jest przez takich kompozytorów jak:

Marcin Mielczewski

Adam Jarzębski

Bartłomiej Pękiel

Grzegorz Gerwazy Gorczycki

Jacek Różycki

Stanisław Sylwester Szarzyński

Damian Stachowicz

Józef Marcin Żebrowski

Całość twórczości ukazuje za równo prima jak i seconda practica. Niestety nie zachowały się żadne utwory dramatyczne, choć wiemy, że takowe istniały.