OD POCZĄTKÓW DO XVII wieku

Sprzed X wieku istnieje potwierdzenie występowania następujących instrumentów:

  • - piszczałek
  • -rogów
  • -gęśli
  • -grzechotek

Chrystianizacja kraju spowodowała wzrost popularności chorału gregoriańskiego. Początki jego wykonywania odnotowane są w Poznaniu około 968 roku.

Do pierwszych zachowanych zapisów muzyki XI-wieku należą:

  • - sakramentarz tyniecki
  • - gnieźnieńskie Missale plenarium

Historie rymowane jak i występowanie sekwencji oraz hymnów wiązało się z kultem patronów (m.in. Gaude Mater Polonia, której autorem jest pierwszy kompozytor znany z imienia Wincenty z Kielc). Najstarszą znaną polską pieśnią jest Bogurodzica, której początki datuje się na około 1300 rok. Z XIV i XV w. pochodzą zachowane 1-głosowe religijne pieśni z zastosowaniem polskich tekstów m.in. Żołtarz Jezusów Władysława

z Gielniowa.

Od XI wieku rozwija się muzyka na dworze królewskim. Pierwszym stałym zespołem muzycznym jest kapela działająca za czasów Jadwigi i Władysława II Jagiełły. Muzyka wielogłosowa uprawiana jest od II połowy XIII wieku (do form tej muzyki zaliczyć możemy: motet i conductus). Twórczość Mikołaja z Radomia prezentuje wysoki europejski poziom. I połowa XVI wieku dostarcza nam anonimowych świeckich utworów wielogłosowych m.in. pieśni żaków.

Do zwiastunów zmian w II połowie XV wieku zaliczyć można występowanie wielogłosowych utworów do polskich tekstów:

  • -Chwała Tobie Gospodzinie
  • - O nadroższy kwiatku
  • - Bądź wiesioła Panno Czysta

Do głównego centrum życia muzycznego należał dwór królewski w Krakowie. Na Wawelu występowała kapela królewska oraz Kapela Rorantystów.

Religijne pieśni z łacińskim tekstem spotkać możemy w twórczości:

  • - Mikołaja z Chrzanowa
  • - Mikołaja z Krakowa
  • - Wacława z Szamotuł (głównie motety)
  • - Krzysztofa Borka (msze)
  • - Marcina Leopolity (msze, motety)
  • - Mikołaja Zieleńskiego (Offertoria i Communiones, wyd. 1611)

Spotkać możemy również wielogłosową pieśń świecką: Aleć nade mną Wenus, Pieśni Kalliopy słowieńskiej 1588 autorstwa K. Klabona.

Źródłem polskiej pieśni religijnej były kancjonały dysydenckie. Pieśni tworzyli:

  • - Wacław z Szamotuł
  • - Cyprian Bazylik
  • - Mikołaj Gomółka (Melodie na psałterz polski 1580)

Istniała również twórczość instrumentalna zawarta w tabulaturach organowych (Jana z Lublina, klasztoru Św. Ducha w Krakowie) oraz lutniowych, na które składają się utwory W. Bakfarka, W. Długoraja, Jakuba Polaka.

Barok to rozwój kapel magnackich, kościelnych zespołów i kapel mieszczańskich. Władysław IV Waza funduje w Warszawie stałą scenę operową.

Muzyka religijna zawiera w sobie znane formy jak: msza, motet czy hymn. Dodatkowo pojawiają się nowe formy wokalno-instrumentalne prezentujące tzw. styl koncertujący (M. Mielczewski, B. Pękiel, D. Stachowicz, S.S. Szarzyński, J. Różycki, G.G. Gorczycki, M. Zwierzchowski). Pisano też utwory w formie litanii, nieszporów oraz polskiej i łacińskiej pastorałki (J. Kobierkowicz).

Rozwija się również twórczość organowa. Do największych zabytków muzyki organowej należy Tabulatura pelplińska 1620-40. Obserwować możemy rozwój muzyki lutniowej i kameralnej (A. Jarzębski, Mielczewski, Szarzyński). Zadowalający poziom osiąga sztuka lutnicza (Dankwartowie, Grobliczowie) oraz sztuka budowy organów (m.in. organy w Olkuszu, Leżajsku, a później w Oliwie).

WIEK XVIII I XIX

Mniej więcej od połowy XVIII wieku rośnie znaczenie twórczości instrumentalnej.

Twórcami pierwszych polskich symfonii są:

  • - J. Szczurowski
  • - W. Dankowski
  • - J. Gołąbek
  • - J. Wański
  • - A. Milwid
  • - F. Ścigalski
  • J. Elsner

Powstają również pierwsze polskie utwory sceniczne:

  • - M. Kamieńskiego Nędza uszczęśliwiona, wystawiona w Warszawie w 1778 roku
  • - J. Stefaniego Cud mniemany, czyli Krakowiacy i górale, Warszawa 1794 rok

Oprócz wodewili pojawiają się także opery historyczne (Elsner, K. Kurpiński). Uprawiana jest muzyka skrzypcowa (J. Kleczyński, F. Janiewicz), fortepianowa (M. Kleofas Ogiński), a także kantata (Kamieński, J. Kozłowski) oraz pieśni, m.in. pieśń patriotyczna (Mazurek 3 maja, Mazurek Dąbrowskiego, także Śpiewy historyczne J. Ursyna Niemcewicza do muzyki różnych kompozytorów).

Warszawa była głównym punktem życia kulturalnego. W 1810 roku powstaje Szkoła Dramatyczna

z wydziałem muzycznym (w roku1821). Szkoła ta istnieje przy Teatrze Narodowym. Utworzony zostaje również Instytut Muzyki i Deklamacji oraz w 1826 roku Szkoła Główna Muzyki.

Istnieją również wydawnictwa muzyczne, tzw. składy nut oraz fabryki instrumentów. W latach 1820 -21 wychodzi "Tygodnik Muzyczny", który jest pierwszym polskim czasopismem muzycznym. Pisał do niego m.in. E.T.A. Hoffmann, który był współzałożycielem Towarzystwa Muzycznego w 1805 roku.

W romantyzmie wykształca się styl narodowy w muzyce. Powstają kompozycje skrzypcowe (K.J. Lipiński), oraz fortepianowe (napisane w stylu brillant kompozycje F. Lessla i M. Szymanowskiej). Najwybitniejszym kompozytorem muzyki romantyzmu jest Fryderyk Chopin. Jego twórczość wywarła olbrzymie wpływa na styl kompozytorski innych twórców oraz na całą muzykę fortepianową.

Połowa XIX wieku do dominacja opery, zwłaszcza w twórczości: J. Damsego, F. Mireckiego, J. Nowakowskiego, Józef Stefaniego, I.F. Dobrzyńskiego, T. Nideckiego.

Olbrzymie znaczenie mają po dziś dzień kompozycje Stanisława Moniuszki. Był on twórcą polskiej opery narodowej, m.in.: Halki, wystawionej w Wilnie w 1848 roku. W Wersji 4-aktowej w Warszawie w 1858. Moniuszko napisał również Straszny dwór wystawiony w Warszawie w 1865 roku. Był on zaliczany do przedstawiciela liryki wokalnej (Śpiewniki domowe, wydane w 1844 i 1910 roku).

W zakresie twórczości symfonicznej występują kompozycje Dobrzyńskiego.

Zbierano i wydawano polskie pieśni ludowe, głównie zasłużył się w tej dziedzinie Oskar Kolberg.

W II połowie XIX wieku powstają różnorakie stowarzyszenia śpiewacze (również na Śląsku) oraz towarzystwa muzyczne (Lwów, Kraków, Poznań, Warszawa) i szkoły (Instytut Muzyki w Warszawie 1861, Konserwatorium we Lwowie 1859, szkoła krakowska 1876).

Pojawiają się profesjonalni dziennikarze muzyczni: J. Sikorski, M. Karasowski, J. Kleczyński oraz historycy muzyczni: A. Poliński, W. Sowiński, J. Surzyński, później H. Opieński i W. Gieburowski.

Polscy muzycy zyskiwali coraz większe uznanie na arenie międzynarodowej, byli to: bracia Kątscy, Wieniawscy, rodzeństwo Reszków, J. Zarębski, W. Mierzwiński.

Na uwagę zasługiwali również XX-wieczni dyrygenci: E. Młynarski, G. Fitelberg, W. Bierdiajew, A. Rodziński, P. Klecki oraz pianiści: I.J. Paderewski, A. Michałowski, J. Śliwiński, J. Hofman, I. Friedman, R. Koczalski, A. Rubinstein, także klawesynistka W. Landowska. Wśród skrzypków występują: S. Barcewicz, B. Huberman, P. Kochański natomiast znakomici śpiewacy to: M. Sembrich-Kochańska, J. Korolewicz-Waydowa, A. Sari, A. Kawecka, E. Bandrowska-Turska, A. Didur.

W twórczości operowej widać silne przeciwstawianie się wpływom Moniuszki, szczególnie w kompozycjach: A. Munchheimera oraz L. Grossmana, W. Żeleńskiego, Z. Noskowskiego, H. Jareckiego, R. Statkowskiego, Paderewskiego, oraz później: Opieńskiego, T. Joteyko, F. Nowowiejskiego.

W twórczości pieśniarskiej przełamanie stylistyki następuje u: A. Zarzyckiego, J. Galla, S. Niewiadomskiego, E. Pankiewicza, a także Żeleńskiego, Noskowskiego i innych.

Do najwybitniejszych twórców muzyki skrzypcowej zaliczamy: H. Wieniawskiego. Zaś w zakresie muzyki fortepianowej: A. Stolpe, Statkowskiego, A. Rutkowskiego, Paderewskiego, H. Melcra, a zwłaszcza Zarębskiego. Doskonałymi twórcami muzyki symfonicznej byli: Żeleński i Noskowski.

WIEK XX

Na początku muzyki XX wieku najważniejszą grupą była tzw. grupa Młodej Polski z L. Różyckim, K. Szymanowskim, G. Fitelbergiem, A. Szeluto. Z grupą tą związany był M. Karłowicz. Komponował poematy symfoniczne, które wykazują duży wpływ R. Straussa. Ta forma w jego twórczości przyczyniła się do powstania nowoczesnej techniki orkiestrowej.

W 1901 roku otwarto Filharmonię Warszawską, co przyczyniło się do ożywienia życia muzycznego w stolicy.

Nurt nowatorski w polskiej muzyce XX wieku zapoczątkowany został w twórczości Kałowicza i muzyków

z grupy Młodej Polski. Przeciwstawiali się oni konserwatyzmowi. W. Maliszewski, F. Nowowiejski kontynuowali tradycje neoromantyczne.

Gdy polska odzyskała niepodległość mogło zacząć się rozwijać życie artystyczne. Pierwszym twórcą, który jako pierwszy stworzył swój indywidualny muzyczny język wypowiedzi o zdecydowanie polskich korzeniach był Karol Szymanowski. Skupiał wokół siebie licznych młodych twórców, którzy ustępowali mu dokonaniami artystycznymi. Niektórzy z nich studiowali w Paryżu u N. Boulanger, która była propagatorką neoklasycyzmu. W 1926, z inicjatywy P. Perkowskiego, powstaje Stowarzyszenie Młodych Muzyków Polaków, do którego należeli: G. Bacewicz, M. Kondracki, R. Maciejewski, Z. Mycielski, W. Rudziński, K. Sikorski, M. Spisak, A. Szałowski, T. Szeligowski, S. Wiechowicz, B. Woytowicz.

Kompozytorzy ci, dążyli do tego, by osiągnąć doskonałość warsztatową, wzorując się głównie na estetyce neoklasycznej. Głównym jego przedstawicielem był wówczas I. Strawiński.

Część z tych muzyków wykorzystywała polski folklor muzyczny. Przejawiało się to zwłaszcza w ostatniej fazie twórczości Szymanowskiego.

Jedynym polskim kompozytorem, który korzystał z dodekafonii J. Koffler, był on reprezentantem wiedeńskiej szkoły A. Schonberga.

W II Rzeczpospolitej otwarte były 3 gmachy operowe (Warszawa, Lwów, Poznań), 2 filharmonie (Warszawa, Lwów), liczne konserwatoria (Warszawa, Poznań, Katowice, Lwów, Kraków, Gdańsk, Łódź, Wilno), 10 rozgłośni Polskiego Radia, które muzyce poświęcały przeszło 50% czasu na antenie.

W 1932 roku powstała w Warszawie orkiestra symfoniczna Polskiego Radia, którą założył G. Fitelberg.

W Polsce zaczęły odbywać się liczne konkursy:

  • - Pianistyczny im. F. Chopina (1927, 1932, 1937)
  • - Skrzypcowy im. H. Wieniawskiego (1935)
  • - Światowe Dni Muzyki pod patronatem Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej (Warszawa Kraków 1939).

Zaczęto prowadzić badania muzykologiczne na uniwersytetach w Krakowie, Lwowie i Poznaniu. Do czołowych muzykologów należeli: Z. Jachimecki, A. Chybiński, J. Reiss oraz Ł. Kamieński. Olbrzymie zasługi

w dziedzinie spopularyzowania muzyki odniosło Towarzystwo Wydawnicze Dawnej Muzyki Polskiej i tzw. ORMUZ (Organizacja Ruchu Muzycznego).

Wychodziły wtedy następujące czasopisma muzyczne:

  • - miesięcznik "Muzyka"
  • - kwartalnik "Muzyka Polska"

Rozwój muzyki polskiej został przerwany przez wybuch II wojny światowej oraz okupację hitlerowską, która starannie tępiła wszelkie przejawy twórczości narodowej. Jeżeli ktoś zdecydował się na wykonanie utworów Chopina spotykała go za to śmierć. Nie istniały orkiestry i zespoły muzyczne. Zaś koncertowano jedynie

w kawiarniach lub w ścisłej konspiracji w domach prywatnych. Wielu artystów poniosło śmierć podczas działań wojskowych oraz w obozach zagłady. Niektórzy kompozytorzy utracili swój dobytek w części lub w całości

w powstaniu warszawskim w 1944 roku. Byli to: S. Kisielewski, R. Palester, Z. Turski, B. Woytowicz i inni.

Po II wojnie światowej państwo przejęło opieką nad sztuką i kulturą. Konsekwencją tego było podporządkowanie celom politycznym każdej dziedziny twórczości. Do głównych zadań należało to, by udostępnić muzykę każdym warstwom społecznym. Wiązało się to nie tylko z przeznaczeniem pieniędzy na odbudowę zniszczonych instytucji (filharmonii, szkół, oper itd.), ale także fundowaniem stypendiów

i zamieszczaniu zamówień na wytwory działalności artystycznej. Sprawowano również kontrolę nad środowiskami artystycznymi, które zrzeszone zostały z konieczności w różnorodnych towarzystwach czy związkach.

Z końcem lat 40 zorganizowano kilka konferencji środowisk twórczych, podczas których ustalono normy narzucone artystom (za przykładem i pod presją polityczną ZSRR). Pojawił się tzw. realizm socjalistyczny. Komponowano pieśń masową, która powstała ZSRR jako nowy, nieznany w Polsce gatunek.

Do głównych gatunków muzycznych należały: kantaty oraz muzyka popularna przeznaczona dla różnych grup muzycznych tzw. świetlicowych. Prawo do interpretowania norm i zasad w realizmie socjalistycznym zarezerwowane było dla urzędników, nie zaś dla twórców. W efekcie nigdy nie została sformułowana definicja muzyki socrealistycznej oraz tej na marginesie, burżuazyjno-kapitalistycznej muzyki formalnej.

Kompozytorzy polscy różnie odnosili się do nowej narzucanej estetyki. Niektórzy jej wrogowie np. S. Kisielewski, podlegali licznym szykanom. Tworzyli głównie w nurcie neoklasycznym i kontynuowali swoje przedwojenne zainteresowania artystyczne (Bacewicz, A. Malawski, Woytowicz, K. Sikorski, Kisielewski). Folkloryzm, był postulowany przez władze jako element stylu narodowego. Miał on swoje silne korzenie przed II wojną dlatego też często był wykorzystywany w twórczości takich kompozytorów jak: S. Wiechowski, Bacewicz, W. Lutosławski, Malawski).

Nie zaprzestano stosowania stylistyki neoromantycznej. Była ona obecna u B. Szabelskiego, Woytowicza, Z. Turskiego). Innowacje nie były dobrze przyjmowane i pojawiały się bardzo rzadko (Lutosławski, A. Panufnik, Wiechowicz). Twórczość sceniczna, zwłaszcza operowa (T. Szeligowski, W. Rudziński, P. Rytel), ze względu na presję realizmu socjalistycznego nie miała większej racji bytu.

Przemiany po roku 1956 spowodowały, że polscy artyści odnawiali kontakty Zachodem, przez co kompozycje zyskały wiele nowych elementów. Głównie innowacje widoczne były u kompozytorów piszących w stylu neoklasycznym (Bacewicz, Kisielewski).

Pojawił się: styl dodekafoniczny oraz techniki do niego zbliżone (T. Baird, K. Serocki, Lutosławski, B. Schaeffer, A. Dobrowolski, K. Penderecki).

Serializm występuje głównie jako skrajny punktualizm (H.M. Górecki, Serocki, W. Kotoński) i prawie zawsze pozbawiony jest ścisłości matematycznej. Największą rolę odegrała sonorystyka, oraz eksperymenty

w dziedzinie artykulacji i materiału dźwiękowego (Penderecki, Górecki, Kotoński, Dobrowolski, W. Szalonek).

W 1957 powstało z inicjatywy J. Patkowskiego Studio Eksperymentalne Polskiego Radia, gdzie twórcy tworzyli muzykę elektroakustyczną (Kotoński, Dobrowolski, A. Markowski, Schaeffer, później: E. Sikora, K. Knittel, P. Szymański, R. Szeremeta, M. Chołoniewski).

Lutosławski w Grach weneckich z 1961 roku wprowadza nową techniką kompozytorską tzw. aleatoryzm, która jest szczególnie chętnie podejmowana przez innych polskich kompozytorów. Polska muzyka odgrywa coraz większą. Na początku lat 60 europejski rozgłos zyskują: Lutosławski, Penderecki, Baird, Górecki, Serocki.

Niektórzy kompozytorzy tworzyli poza Polską: R. Maciejewski, Palester, Panufnik, M. Spisak, A. Szałowski.

W Polsce zyskują uznanie takie nazwiska jak: Kotoński, Dobrowolski, Szabelski, K. Moszumańska-Nazar, A. Bloch, M. Stachowski, W. Szalonek, Z. Bujarski, W. Rudziński, W. Kilar, R. Twardowski i inni.

Indywidualizm wypowiedzi twórczej wprowadził T. Sikorski (technika kompozytorska minimal music) oraz

Z. Krauze (inspiracja unizmem malarskim W. Strzemińskiego).

Spore naciski na twórców w zakresie sięgania do folkloru powodują niechęć do korzystania z ludowości. Ten impas zostaje przełamany w latach 70 przez Z. Krauze i W. Kilara (głównie wykorzystanie folkloru podhalańskiego). Wtedy to następuje prawdziwy przełom w twórczości kompozytorów. Awangarda odchodzi stopniowo ,,do lamusa'', a twórcy coraz częściej upraszczają swój język muzyczny. Większość z nich sięga do dawniejszych wzorców: Penderecki, Kilar, Górecki, Stachowski, Kotoński, Z. Rudziński. Pojawia się młodsze pokolenie kompozytorskie (urodzonych po II wojnie światowej), które nie preferowało ani neoklasycyzmu, ani awangardy: R. Augustyn, K. Baculewski, Z. Bagiński, P. Buczyński, E. Knapik, S. Krupowicz, A. Krzanowski, A. Lasoń, M. Małecki, P. Moss, G. Pstrokońska-Nawratil, oraz idący w kierunku postmodernizmu: P. Szymański, L. Zielińska oraz kompozytorzy, którzy debiutowali w latach 90. Po 1956 następuje rozwinięcie niektórych rodzajów i gatunków muzycznych.

Muzyka religijna znajduje się w twórczości: Pendereckiego, Panufnika, Góreckiego, Twardowskiego, Blocha.

W teatrach operowych prezentowano kompozycje: Pendereckiego, Bairda, Blocha, Twardowskiego, Z. Bargielskiego, Z. Rudzińskiego, W. Rudzińskiego, Z. Penherskiego, R. Palestra, E. Bogusławskiego.

Z kompozytorów młodszej generacji: Zielińskiej, K. Szwajgiera, Baculewskiego.

Obecnie mamy:

  • - 8 akademii muzycznych (do 1981 pod nazwą Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna)
  • - licea muzyczne
  • - szkoły muzyczne I i II stopnia
  • - ogniska muzyczne
  • - 18 teatrów operowych i operetkowych
  • -20 filharmonii
  • - wiele orkiestr, w tym Sinfonia Varsovia, której honorowym dyrygentem gościnnym jest Y. Menuhin, Wielka Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia w Katowicach
  • -zespoły kameralne, m.in. kwartety smyczkowe Wilanów i Śląski
  • - zespoły pieśni i tańca (Mazowsze, Śląsk, Gawęda)
  • - chóry (J. Kurczewskiego i S. Stuligrosza, Cantores Minores Wratislavienses pod kier. E. Kajdasza, Capella Gedanensis pod kier. J. Łukaszewskiego)
  • - zespoły muzyki dawnej (Fistulatores et tubicinatores Varsovienses pod kier. K. Piwkowskiego, Ars antiqua pod kier. J. Urbaniaka, Il Tempo pod kier. A. Sapiechy, Bornus Consort pod kier. M. Szczycińskiego, Camerata Silesia pod kier. A. Szostak i in.).

Po II wojnie światowej sławę zyskują:

  • - dyrygenci- Z. Latoszewski, B. Wodiczko, W. Rowicki, S. Wisłocki, S. Skrowaczewski, J. Krenz, J. Semkow, A. Markowski, J. Katlewicz, K. Missona, H. Czyż, K. Kord, R. Satanowski, T. Strugała, J. Maksymiuk, A. Wit, J. Kasprzyk, G. Nowak, T. Wojciechowski
  • - pianiści: Z. Drzewiecki, H. Sztompka, S. Szpinalski, J. Ekier, W. Małcużyński, W. Kędra, H. Czerny-Stefańska, R. Smendzianka, T. Żmudziński, B. Hesse-Bukowska, A. Harasiewicz, P. Paleczny, K. Zimerman, Sz. Esztenyi, E. Pobłocka
  • - klawesynistka E. Chojnacka
  • - organiści: F. Rączkowski, J. Grubich
  • - skrzypkowie: I. Dubiska, E. Umińska, H. Szeryng, E. Statkiewicz, W. Wiłkomirska, K.A. Kulka, K. Danczowska
  • - wiolonczeliści: K. Wiłkomirski, R. Jabłoński
  • - śpiewaczki: W. Wermińska, K. Szczepańska, S. Woytowicz, H. Łukomska, K. Szostek-Radkowa, M. Fołtyn, K. Jamroz, T. May-Czyżowska, B. Nieman, U. Trawińska-Moroz, T. Żylis-Gara, B. Sokorska, U. Koszut, T. Wojtaszek-Kubiak, Z. Donat, E. Podleś, J. Rappe, J. Gadulanka, J. Stępień, U. Krygier; śpiewacy: J. Artysz, A. Hiolski, R. Karczykowski, B. Ładysz, L.A. Mróz, W. Ochman, B. Paprocki, P. Kusiewicz.

Odbywają się różne festiwale muzyczne:

  • - Warszawska Jesień
  • - Wratislavia Cantans

Wśród konkursów zapoczątkowanych jeszcze przed II wojną światową:

  • - im. F. Chopina
  • - im. H. Wieniawskiego

Publikacjami muzycznymi zajmuje się Polskie Wydawnictwo Muzyczne oraz wiele powstałych po 1989 prywatnych wydawnictw, m.in. Brevis.

Wychodzą następujące czasopisma muzyczne:

  • - Ruch Muzyczny
  • - Muzyka
  • - Studio
  • - Canor
  • - Jazz Forum

Rozwija się krytyka muzyczna oraz muzykologia na uniwersytetach w Warszawie, Krakowie i Poznaniu.

Do innych ważnych instytucji artystycznych należą:

  • - Związek Kompozytorów Polskich
  • -Stowarzyszenie Polskich Artystów Muzyków
  • - Towarzystwo im. Fryderyka Chopina
  • -Warszawskie Towarzystwo Muzyczne
  • - Związek Polskich Artystów Lutników
  • - Polskie Stowarzyszenie Jazzowe
  • - Polski Związek Chórów i Orkiestr
  • - Polskie Towarzystwo Muzyki Współczesnej
  • - Polskie Towarzystwo Muzyki Dawnej
  • - Towarzystwo im. K. Szymanowskiego

MUZYKA LUDOWA

Muzyka ludowa stanowi najstarszy przejaw kultury duchowej każdego narodu. Głęboko, bowiem związana jest z codziennym życiem ludu, obyczajami, pracą czy obrzędami. Stanowi ona źródło, z którego czerpać powinien każdy mieszkaniec naszego kraju.

Muzyka ludu tworzona jest przez anonimowego twórcę i przekazywana tradycją ustną z pokolenia na pokolenie.

Pieśni ludowe na terenie Polski wykazują charakterystyczną cechę: jest nią zmienność wynikająca z ,,modyfikacji'' melodii podczas ustnego przekazu dokonywanego na przestrzeni czasu, jak i zmienność podyktowana cechami muzyki charakterystycznymi dla poszczególnych regionów Polski (ta sama pieśń występująca w różnych częściach kraju różnić się może np. melodycznie, rytmicznie, tekstowo). Polska muzyka ludowa jest w większości jednogłosowa, formy wielogłosowe występują w bardzo konkretnych regionach: Podhale i Pieniny.

W polskiej muzyce ludowej pieśni nie tylko zawierają się w skali dur-moll, lecz także wykorzystują ich odmiany modalne, skale wąskozakresowe, pentatonika (skala pięciostopniowa występująca np. w ludowej pieśni Chmiel) czy skale cygańskie.

Istnieją pieśni obrzędowe, liryczne, epickie, religijne, obyczajowe związane z czynnościami (np. pasterskie, kołysanki) i przyśpiewki.

Bardzo ważny element stanowi muzyka instrumentalna wykorzystująca trzy podstawowe grupy ludowych instrumentów muzycznych.

Pierwsza z nich to instrumenty strunowe - smyczkowe zawierająca m.in. gęśliki podhalańskie (złóbcoki), mazanki wielkopolskie czy sukę biłgorajską. W skład grupy strunowych wchodzą również instrumenty: szarpane tj.: mandolina, cytra, gitara oraz uderzane np. cymbały charakterystyczne dla regionu Rzeszowszczyzny.

Druga grupa to instrumenty dęte: najprostsza forma to piszczałki wykonywane z kory drzew, odpowiednio układane w dłoniach liście traw, przycięte zdrewniałe łodygi roślin (np. tataraku), trombity w formie długiej rury wykonanej z drewna świerkowego występujące na Podhalu (odpowiednikiem trombity na Pomorzu jest bazuna, a na Mazowszu ligawka) oraz dudy występujące na Podhalu, Śląsku i Żywiecczyźnie (w Wielkopolsce odmianą dud jest tzw. kozioł występujący w kapelach weselnych) inne współczesne instrumenty należące do tej grupy to m.in. klarnety, trąbki.

Do trzeciej grupy należą instrumenty perkusyjne: grzechotki, kołatki i bębenki.

Melodie i tańce ludowe, które wyszły poza swój region i stały się znane w różnych stronach Polski, a nawet poza jej granicami - noszą nazwę tańców narodowych. Należą do nich:

- polonez - (z fr. danse polonaise = taniec polski). Charakter muzyki jest poważny, dostojny zaś tempo umiarkowane. Metrum tańca to ¾ z charakterystycznym akcentem na ,,raz''.

Michał Kleofas Ogiński w swoim utworze pt. Pożegnanie Ojczyzny jako jeden z pierwszych kompozytorów zastosował właśnie formę poloneza,

- krakowiak - to taniec ludowy ziemi krakowskiej, który tańcem narodowym został w XVIII wieku. Muzyka odznacza się żywym i skocznym charakterem oraz dość szybkim tempem. Do cech charakterystycznych poloneza należy metrum 2/4 oraz tzw. rytm synkopowany (przesunięcie akcentu na słabą część taktu),

- oberek- nazwa pochodzi od ruchu obrotowego, wirowego w tańcu. Taniec odznaczający się szybkim lub bardzo szybkim tempem w metrum na 3/8 rzadziej na ¾. Charakter muzyki jest żywy i częstotliwie zmienny,

- kujawiak- taniec pochodzący z Kujaw utrzymany w tonacji molowej i metrum ¾. Tempo kujawiaka jest umiarkowane zaś ogólny charakter można nazwać ,,nastrojowym'',

- mazur- występujący głównie na Mazowszu, utrzymany w metrum ¾ w trubie durowym niejednokrotnie przechodzącym w moll. Muzyka w tym tańcu jest żywa, dynamiczna i odznacza się zmiennymi akcentami w różnych częściach taktu.

Na uwagę zasługuje jeszcze jeden taniec: mazurek będący stylizacją (artystycznym opracowaniem rytmu tańca ludowego przeznaczonego jedynie do słuchania) mazura.

Jest to taniec utrzymany w formie dwu-częściowej, metrum ¾ wykorzystującym rytm synkopowany. Na uwagę zasługują mazurki w twórczości Fryderyka Chopina.

Bogactwem muzyki ludowej jej różnorodnością i cechami charakterystycznymi zajmuje się nauka zwana etnografią (gr. ethnos = naród, lud + graphein = pisać). Warto zaznaczyć, iż dyscyplina ta nie zajmuje się badaniem tylko muzyki. W zakres badań wchodzą również zwyczaje, obrzędy, wierzenia, sztuki plastyczne. Najsłynniejszym polskim etnografem był Oskar Kolberg (1814 - 1890), który dzieło swojego życia zawarł w 23 tomach publikacji pt. Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce.

PIOSENKARSTWO

Tradycje piosenki rozrywkowej oraz tzw. muzyki rozrywkowej wywodzą się jeszcze w XIX w. i wiążą się

z występowaniem artystów w teatrzykach ogródkowych oraz z wędrującymi autorami-piosenkarzami (A. Bartels, S. Rozbicki; pierwszą znaną piosenkarką jest A. Zimajer). Rozwój piosenkarstwa występuje na początku XX wieku, co wiąże się z działalnością pierwszych polskich kabaretów:

  • - Zielonego Balonika, który założony został w 1905 roku w Krakowie przez J.A. Kisielewskiego
  • - teatrzyku Figielki, założonego w Krakowie w 1906 roku przez A. Szyfmana.

W Warszawie do pierwszych kabaretów należą:

  • - kabaret Momus, założony w 1908
  • - późniejsze kabarety o rewiowym charakterze: Miraż, Czarny Kot, Sfinks, Argus

Okres międzywojenny to działalność takich zespołów jak:

  • - Qui Pro Quo
  • - Morskie Oko
  • -Banda
  • - Rex
  • - Perskie Oko
  • - Cyganeria
  • - Wielka Rewia
  • - Alibaba
  • - Cyrulik

We Lwowie działa: Czwórka i Ul (z piosenkarką-autorką A. Kitschman).

Dominuje pieśń liryczna, miłosna, satyryczna oraz wojskowa, która popularność zyskuje przez wydawnictwa muzyczne, płyty, radio, a także od lat 30 - film dźwiękowy.

Do kompozytorów, którzy byli twórcami przebojów z tego okresu to: J. Boczkowski, W. Dan-Daniłowski, A. Gold, B. Kaper, A. i Z. Karasińscy, M. Kozar-Słobódzki, A. Lewandowski, L. Łuskino, J. Petersburski, H. Wars, Z. Wiehler.

Do licznych autorów tekstów należeli: J. Brzechwa, M. Hemar, J. Jurandot, A. Kowalski, K. Makuszyński, K. Tom, J. Tuwim, A. Włast, K. Wroczyński, M. Zieliński, T. Żeromski.

Popularni wykonawcy to: A. Aston, E. Bodo, A. Bogucki, J. Czaplicki, Chór Dana, A. Dymsza, D. Faliszewski, M. Fogg, S. Górska, S. Gruszczyński, Z. i L. Halama, K. Hanusz, J. Kiepura, T. Mankiewicz, L. Messal, H. Ordonówna, Z. Pogorzelska, M. Rentgen, L. Sempoliński, Z. Terne, M. Zimińska, A. Żabczyński, L. Żelichowska.

Po II wojnie światowej do spopularyzowania piosenkarstwa, zwłaszcza od lat 60 przyczynia się również telewizja oraz festiwale piosenki, zwłaszcza w Sopocie, Opolu, Kołobrzegu, Wrocławiu.

Powojenni twórcy piosenek to następujący kompozytorzy: J. Abratowski, L. Bogdanowicz, Z. Ciechan, J. Derfel, J. Gert, K. Gartner, M. Grechuta, J. Harald, L. Kaszycki, B. Klimczuk, K. Knittel, Z. Konieczny, A. Kopff, W. Korcz, A. Korzyński, F. Leszczyńska, J. Loranc, A. Markiewicz, J. Matuszkiewicz, Cz. Niemen, E. Pałłasz, W. Patuszyński, J.K. Pawluśkiewicz, W. Piętowski, R. Poznakowski, T. Prejzner, S. Rembowski, M. Sart, M. Sewen, R. Sielicki, E. Spyrka, T. Sygietyński, W. Szpilman, M. Święcicki, W. Trzciński, J. Wasowski, A. Zarycki, A. i J. Zielińscy, R. Żyliński.

Popularni twórcy tekstów: J. Abramow, A. Bianusz, B. Choiński, J. Cygan, K. Dzikowski, J. Ficowski, E. Fiszer, J. Gałkowski, J. Kofta, J. Kondratowicz, J. Korczakowski, T. Kubiak, A. Kuryło, W. Młynarski, L.A. Moczulski, J. Odrowąż, A. Osiecka, J. Pietrzak, J. Przybora, T. Śliwiak, A. Tylczyński, J. Wołek, J. Zalewski

Popularni wykonawcy: E. Adamiak, M. Bajor, H. Banaszak, E. Bem, S. Borys, M. Burano, A. Dąbrowski, E. Demarczyk, L. Długosz, Eleni, M. Fogg, H. Frąckowiak, E. Geppert, A. German, M. Grechuta, A. Jantar, I. Jarocka, M. Jeżowska, K. Jędrusik, M. Koterbska, S. Krajewski, K. Krawczyk, H. Kunicka, A. Majewska, Młynarski, Niemen, J. Połomski, K. Prońko, S. Przybylska, P. Raptis, M. Rodowicz, A. Rosiewicz, R. Rynkowski, I. Santor, U. Sipińska, Z. Sośnicka, J. Stępowski, P. Szczepanik, E. Śnieżanka, I. Trojanowska, V. Villas, W. Warska, Z. Wodecki, T. Woźniak, A. Zaucha.

W muzyce rozrywkowej występują: operetki, musicale, wodewil, rewia. Gatunki te reprezentują: A. Bloch, R. Czubaty, T. Dobrzyński, J. Gaczek, Gartner, L. Kaszycki, T. Kierski, M. Lida, M. Małecki, S. Renz, R. Sielicki, M. Święcicki.

Twórcy librett: M.Z. Bordowicz, E. Bryll, Z. Gozdawa, J. Jurandot, Z. Lipszyński, J. Majdrowicz, A. Marianowicz, J. Minkiewicz, Młynarski, W. Panek, J. Słotwiński, W. Stępień i inni.

Olbrzymie znaczenie mają także kompozytorzy muzyki filmowej: T. Baird, T. Kański, B. Kaper, L. Kaszycki, W. Kazanecki, W. Kilar, K. Komeda-Trzciński, A. Korzyński, A. Markowski, T. Prejzner, Z. Preisner, K. Serocki, Z. Turski, A. Walaciński.

JAZZ

Jazz przed II wojną światową nie posiada bogatej tradycji. Pierwszym zespołem jazzowym był utworzony

w 1922 Z. Karasiński, Sz. Kataszek i J. Petersburski. Repertuar tamtego czasu stanowi przede wszystkim muzyka taneczna. Orkiestry A. Golda, Petersburskiego, H. Golda, S.J. Kagana, Karasińskiego, F. Witkowskiego, F. Melodysty, A. Rosnera, J. Fronta, Z. Haimana grywały muzykę swingową. Muzyka jazzowa propagowana jest przez firmy fonograficzne: Odeon, Syrena-Record, Syrena-Electro. W Polsce koncertują zagraniczni soliści

i zespoły: rewia The Chocolate Kids, chór rewelersów Utica Jubilee Singers, pianiści J. Turner, K. Lawrance.

Pierwszym polskim pianistą jazzowym był S. Buchholz, który został rozstrzelany przez Niemców podczas okupacji.

W 1940 H. Wars zakłada w obozie jenieckim we Lwowie pierwszy polski big-band, który z Armią Polską

w ZSRR w latach 1941-42 przemieszcza się do Iranu. Następnie występuje na Bliskim Wschodzie i we Włoszech.

Pierwsze lata po wojnie charakteryzuje występowanie swingu, który wykonywały orkiestry, Ch. Bovery'ego, J. Haralda, K. Obrępskiego, braci Łopatowskich, J. Cajmera (Big-band Polskiego Radia) i Karasińskiego (tournee po Polsce pod hasłem "1000 taktów muzyki jazzowej"). Dyskusja na temat muzyki jazzowej zapoczątkowana została w 1946 roku przez Ruch Muzyczny i publicystów L. Tyrmanda i S. Kisielewskiego.

Ten rodzaj muzyki propagowany jest przez Tyrmanda w klubach warszawskich i krakowskich (YMCA). Był on również publicystą i autorem pierwszej polskiej książki o jazzie (U brzegów jazzu 1957). W 1947 w łódzkim klubie YMCA powstaje orkiestra Melomani (m.in. Bovery, W. "Valdi" Maciszewski, J. "Duduś" Matuszkiewicz, później W. Kujawski, A. Trzaskowski, R. Dyląg). Muzyka jazzowa komponowana jest przez T. Prejznera, J. Hermana.

Strażnicy realizmu socjalistycznego występowali z ogromną krytyką muzyki jazzowej. Od roku 1949 rozpoczyna się tzw. okres katakumbowy w historii jazzu. Jego kres ma miejsce w XI, 1954 kiedy to odbywają się Zaduszki Jazzowe w Krakowie.

W 1955 powstają:

  • -orkiestra radiowa R. Damrosza
  • -Warszawska Estrada Jazzowa
  • -radiowe Studio 55

W trakcie trwania w Warszawie Międzynarodowego Festiwalu Młodzieży i Studentów wystąpiły polskie zespoły jazzowe: A. Kurylewicza, J. Walaska, Melomani.

W 1956 na I Festiwalu Jazzowym w Sopocie występuje oktet pianisty K. Komedy, (właściwie. K. Trzcińskiego) będący pierwszym polskim zespołem jazzu nowoczesnego.

W Poznaniu działa zespół J. Grzewińskiego. Na początku ma on charakter początkowo swingowy, później dixielandowy i be-bopowy. Ruch jazzowy stanowczo przybiera na sile: nadawane są audycje radiowe (Tyrmand, S. Rogiński i in.). Do szkół wprowadzony zostaje jazz.

W 1956 roku J. Balcerak zakłada czasopismo "Jazz". Polska coraz częściej gości zagranicznych muzyków big-bandowych: G. Millera oraz kwartetu D. Brubecka.

W 1959 do Polski przyjeżdża jazzowy komentator Głosu Ameryki - W. Conover, który przez swoje audycje wywiera ogromny wpływ na polską muzykę jazzową.

Jazz pojawia się w filharmonii, telewizji, bywa wykorzystywany w filmie (Komeda, Matuszkiewicz, Kurylewicz, Trzaskowski). Powstają nowe grupy: New Orleans Stompers, Modern Dixielanders, Collage Dixieland, Jazz Believers, Jazz Wreckers, Vistula Stompers, Far Quintet.

Lata 60 przynoszą ugruntowanie jazzu w Polsce. Na największy festiwal Jazz Jamboree, (który odbywa się od 1958 w Warszawie) przyjeżdża regularnie duża ilość zagranicznych zespołów i solistów. W 1962 pojawiają się pierwsze utwory nurtu, który łączy jazz i muzykę poważną łączącego jazz z muzyką poważną (kompozytorzy: A. Sławiński, M. Święcicki, B. Schaeffer, K. Penderecki, W. Kotoński i in.).

Konkurs Jazzowy Polski Południowej wyłania w 1963 roku nowe osobowości:

  • - pianistę: A. Matyszkowicza (później Makowicz)
  • - trębacza T. Stańko

Powstaje grupa pod kierownictwem saksofonisty i skrzypka Michała Urbaniaka Jazz Rockers oraz Kwartet saksofonisty Zbigniewa Namysłowskiego.

Kulminacją dziesięciolecia były kompozycje Komedy (1965) i Trzaskowskiego (1966), zarejestrowane w serii Polish Jazz Polskich Nagrań. W 1968 utworzono Wydział Muzyki Jazzowej i Rozrywkowej w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Katowicach. Prawie we wszystkich ośrodkach studenckich działają kluby jazzowe: m.in. Stodoła, Hybrydy i Remont Riviera w Warszawie, Jaszczury w Krakowie, Pałacyk we Wrocławiu, Klub Studentów Wybrzeża Żak w Gdańsku.

Koniec lat 60 to kryzys, który spowodowany jest wyeksploatowaniem takich trudnych rodzajów muzyki jazzowej jak: free, trzeciego nurtu i tzw. muzyki intuicyjnej. Ponadto jazz coraz bardziej zbliżał się do muzyki rockowej, która od końca lat 50 zagarniała dla siebie większą część słuchaczy. W 1969 umiera Komeda, który uznany został za jednego z najwybitniejszych muzyków jazzowych w Polsce. Do głosu dochodzi: druga generacja, którą tworzą pianista i saksofonista Włodzimierz Nahorny. Wraz z bluesrockową grupą Breakout występuje również Namysłowski, który współpracuje często z grupą Niemena Enigmatic, H. Nadolski i A. Przybielski, związani z SBB, pianista M. Kosz (1973 zmarł tragicznie), Urbaniak, Makowicz, perkusista Cz. Bartkowski, saksofonista T. Szukalski, Stańko.

Coraz więcej artystów wyjeżdża do krajów zachodnioeuropejskich i do Stanów Zjednoczonych (Makowicz, wokalistka U. Dudziak, Urbaniak, skrzypek Z. Seifert). W Polsce zostają: m.in. pianista Trzaskowski, pianista

i puzonista Kurylewicz, wibrafonista J. Milian, saksofonista J. Matuszkiewicz.

Na przełomie lat 60. i 70. olbrzymią rolę odgrywa wrocławski festiwal Jazz nad Odrą, będący sceną na której prezentują się młodzi. Pojawiają się artyści tzw. trzeciej generacji:

  • - saksofoniści Z. Jaremko, H. Miśkiewicz
  • - wokaliści S. Sojka, K. Prońko, H. Banaszak
  • - pianiści S. Kulpowicz, W. Sendecki
  • - gitarzyści M. Bliziński, J. Śmietana, K. i P. Ścierańscy
  • - skrzypek K. Dębski
  • - kontrabasista Z. Wegehaupt

W 1972 przy Polskim Stowarzyszeniu Jazzowym powstaje Klub Płytowy, a następnie wydawnictwo płytowe Poljazz. Polscy kompozytorzy jazzowi, poszukują własnego, indywidualnego stylu muzycznego sięgając do polskiej muzyki ludowej (Bandoska In Blue 1958 J. "Ptaszyna" Wróblewskiego, Kujaviak Goes Funky 1973 Namysłowskiego), a także do muzyki Fryderyka Chopina (Makowicz, NOVI).

Od lat 80. środowisko staje się coraz bardziej profesjonalne przez odbywanie studiów przez młodych muzyków, najczęściej Stanach Zjednoczonych i Kanadzie.

Free-jazz występował w twórczości Tomasza Stańki. Do najważniejszych miejsc spotkań z muzykami

z zagranicy należy Jazz Jamboree (do wydarzeń muzycznych należą koncerty w 1983 i 1988 M. Davisa).

Polskie Stowarzyszenie Jazzowe coraz częściej organizuje warsztaty jazzowe i konkursy. Do wykonawców różnorakich odmian jazzu należą: Swing Session, Beale Street Band, Old Metropolitan Band, Vistula River Brass Band, Royal Rag, Playing Family, Orkiestra Studio S-1 pod kierownictwem Trzaskowskiego, Jazz Band Ball Orchestra, Old Timers, Tie Break, New Presentation, Heavy Metal Sextet.

Powstaje jazzrockowy zespół Walk Away. Gdy perkusista E. Kulm, wraca ze Stanów Zjednoczonych zakłada zespół Quintessence.

Liderzy zespołów jazzowych: J. Śmietana (Extra Ball, Sounds, Symphonic Sound, J.Ś. Quartet), K. Dębski (String Connection), S. Kulpowicz (Private Music, In/Formation), kontrabasista W. Szczurek, obecnie Vit Rek, saksofonista J. Muniak (własne kwartety i klub w Krakowie).

W latach 90 system polityczny ulega zmianom, co powoduje liczne zmiany także w muzyce jazzowej. Zmniejsza się znaczenie Polskiego Stowarzyszenia Jazzowego. Do pozytywnego zjawiska należy powstawanie wielu firm nagraniowych (Gowi, Polonia, Power-Bros., Zic-Zac, Koch, BMG) oraz nowych czasopism ("Jazz Forum": "Jazz a gogo", "Jazz", "Muzyk", "Gitara i Bas"). Odbywają się również nowe festiwale.

MUZYKA ROCKOWA

Za datę powstania polskiej muzyki rockowej przyjmuje się rok 1959. Wtedy też w gdańskim klubie debiutuje Rhythm and Blues (wykonując głównie amerykańską muzykę i rock and roll).

W 1990 powstaje zespół Czerwono-Czarni, który wzbogaca swój repertuar o światowe utwory z polskim tekstem. Do solistów tej grupy należeli: M. Burano, J. Godlewski, M. Tarnowski, Cz. Niemen, W. Korda, H. Majdaniec, K. Stanek, K. Sobczyk. W 1962 roku powstaje hasło: "polska młodzież śpiewa polskie piosenki'', a swoją karierę rozpoczyna zespół Niebiesko-Czarni. Jego skład stanowią: B. Dornowski i M. Szczepkowski, później: W. Korda, H. Majdaniec, A. Rusowicz, P. Janczerski i Cz. Niemen.

Nowa epoka rozpoczyna się w 1965 roku powstaniem zespołu Czerwone Gitary (poprzednio Pięciolinie).

Jest to pierwsza grupa o charakterze wokalno-instrumentalnym. W zespole tym występowali: K. Klenczon i S. Krajewski.

Zespołem, który wykorzystywał rodzimy folklor byli Skaldowie. Grupa powstała w połowie lat 60 z inicjatywy braci A. i J. Zielińskich.

Pierwszym rockowym zespołem był Breakout z T. Nalepą i M. Kubasińską. Zespół powstał w 1968 po rozpadzie grupy Blackout, w której śpiewał S. Guzek (znany później jako Stan Borys).

Około 1969 na czołowe miejsce wysuwa się Cz. Niemen. Początek lat 70 to działalność zespołu Klan z M. Ałaszewskim oraz prowadzone przez J. Skrzeka trio SBB.

Później powstają zespoły związane z nurtem punk (festiwal w Jarocinie), a należą do nich: Śmierć Kliniczna, T. Love, Tilt, Dezerter, Deuter, TZN Xenna.

W latach 80 występuje w Polsce olbrzymi rozwój rocka. Do zespołów rockowych tej fali należą: Perfect, kierowany przez Z. Hołdysa, Lady Pank z J. Borysewiczem, Lombard z M. Ostrowską, a także Kombi i Oddział Zamknięty.

Hard rock to działalność: TSA, Budki Suflera z K. Cugowskim, Bank i Turbo.

Główny reprezentant rocka symfonicznego to zespół Exodus z braćmi A. i W. Puczyńskimi. Zespół, który łączy rock i jazz to wywodzący się ze śląska Krzak.

Rock lat 90 to zespoły reprezentowane przez takie firmy fonograficzne jak: Izabelin Studio, Pomaton, MJM, Zic Zac czy też krajowy oddział BMG i należą do nich: De Mono, Wilki, Hey, Varius Manx, Tilt z T. Lipińskim, reaktywowany Lady Pank i Perfect, także E. Bartosiewicz.