STAROŻYTNOŚĆ

Na przestrzeni lat, na podstawie przeprowadzonych badań zauważono zależność między pojawieniem się człowieka rozumnego homo sapiens, a istnieniem muzyki. Zatem historia muzyki ściśle związana jest

z rozwojem ludzkości.

W świecie starożytnym muzyka tworzy tzw. sztukę synkretyczną. Łączy, bowiem w sobie następujące elementy: muzykę, słowo i pantomimę. Najwcześniejsza forma muzykowania przejawia się w śpiewie połączonym z tupaniem i klaskaniem. Z czasem dodawano instrumenty. Muzyka ściśle wiązała się z codziennym życiem ludzi, ich obyczajowością, kultem tradycji i różnorodnymi obrzędami.

Prześledźmy teraz, jaką funkcję pełniła muzykę w różnych państwach starożytnego świata.

W Chinach muzyka odgrywała olbrzymią rolę, a mianowicie ustalała porządek świata silnie jednocząc się wraz z religią i filozofią. Muzykę łączono z porami roku, zjawiskami przyrody. Warto nadmienić o jej ogromnej symbolice, na przykład dzwony symbolizowały zachodni kierunek świata. Ogromną popularnością cieszyła się muzyka instrumentalna.

Informacji na temat muzyki w Izraelu dostarcza nam przede wszystkim Biblia. Szczególną rolę pełniła muzyka religijna, będąca łącznikiem pomiędzy ludźmi i Bogiem. Akcentowano olbrzymi wpływ muzyki na psychiczną stronę człowieka. Muzyka może, bowiem wywoływać różne stany: natchnienia, radości, złości, relaksu. Prawdopodobnie to muzyka wokalna pełniła w kulturze izraelskiej najważniejszą rolę.

Muzyka w Grecji powstała na wskutek wpływów innych kultur muzycznych, zwłaszcza Chin, Indii, Mezopotamii, Krety i Egiptu. Jednak stworzyła własne cechy charakterystyczne pozwalające odróżnić ją od nich kultur świata starożytnego.

Muzyka pełniła funkcję oczyszczającą - katharsis. Wyznawano teorię etosu, według której muzyka wywierała olbrzymi wpływ na emocje i etykę człowieka. Mogła, zatem przyczynić się do prawidłowego, etycznego kształtowania postaw w społeczeństwie.

W starożytnej Grecji muzyka ściśle łączyła się z formami literackimi, a mianowicie:

- elegie i pieśni wchodziły w skład form lirycznych

- ody, rapsody i hymny zaliczane były do form epickich

- chóralne dytyramby na cześć Dionizosa -to formy dramatyczne

Do instrumentarium greckiego zaliczamy:

- instrumenty strunowe

- instrumenty dęte drewniane i blaszane

- instrumenty perkusyjne

W Grecji powstają również pierwsze prace naukowe traktujące o teorii muzyki i jej składnikach tj.: melodii, rytmie, harmonii, metrum i dynamice.

Należy zaznaczyć, że te zdobycze na polu teoretycznym są podwalinami pod przyszłe rozważania w zakresie teorii muzyki.

Muzyka grecka wywarła olbrzymi wpływ na rozwój kultury muzycznej Rzymu. Rozwijała się ona w dwóch kierunkach:

- użytkowym - głównie jako muzyka wojskowa

- religijnym - śpiewy hymniczne, głównie prezentowane podczas ceremonii i misteriów.

MUZYKA ŚREDNIOWIECZA - okres od V do XV wieku

Epokę średniowiecza podzielić możemy na trzy podstawowe etapy rozwoju:

- średniowiecze wczesne - okres do XI wieku

- rozkwit średniowiecza - okres od XI do XIII wieku

- jesień średniowiecza - okres od XIV do XV wieku

Dodatkowo historia muzyki wydziela dwa dodatkowe wewnętrzne podziały:

- ars antiqua (sztuka dawna) okres od XII do XIII wieku. Do przedstawicieli tego kierunku należeli Leoninus

i Perotinus związani z paryską szkołą Notre - Dame

- ars nova (sztuka nowa) obejmująca XIV wiek. Przedstawiciele tego kierunku to Guillaume de Machaut, Jacopo da Bologna i Francesco Landini

Rodzaje i formy muzyki średniowiecznej:

1. Muzyka jednogłosowa

- religijna - chorał gregoriański, to zbiór śpiewów kościoła katolickiego uporządkowany i zebrany za papieża Grzegorza VI

- świecka - występująca w twórczości francuskich trubadurów i truwerów oraz minnesingerów

i meistersingerów w Niemczech

2. Muzyka wielogłosowa

- formy wokalne i wokalno-instrumentalne - zaliczyć możemy np. msze, motety, kanony, organum, officium

(w muzyce religijnej) oraz pieśni z towarzyszeniem instrumentu strunowego (w muzyce świeckiej)

Chorał gregoriański odznaczał się swoistymi cechami. Oto kilka z nich:

- chorał wykonywany był zawsze przez mężczyzn i zawsze jednogłosowo

- zastosowanie tekstów łacińskich

- była to muzyka ametryczna tzn. taką, która nie posiada metrum. Rytm podporządkowany był poszczególnym słowom śpiewanego tekstu

- melodia nie poruszała się dużymi skokami interwałowymi

Chorał gregoriański wchodził w skład wykonywanych stałych części mszy tj.:

-Kyrie eleison

- Gloria

- Credo

- Sanctus

- Benedictus

- Agnus Dei

- (Ite missa est)

Do najwspanialszych zabytków polskiej muzyki średniowiecznej zaliczamy:

- Gaude Mater Polonia (Raduj się matko Polsko), hymn ku czci św. Stanisława będący pierwszym hymnem Polski w języku łacińskim. Autorem był Wincenty z Kielc (XIII)

- Bogurodzica - pierwszy polski hymn w języku ojczystym. Twórca pozostaje nieznany, jednak wiadomo, iż ten utwór wykonywany był m.in. przed bitwą pod Grunwaldem w 1410 roku

W okresie średniowiecz muzyka ściśle związana była z nauką i wchodziła w zakres siedmiu sztuk wyzwolonych tzw. artes liberales.

Przypomnieć należy, że muzyka średniowiecza to w dużej mierze muzyka religijna, wykonywana bez towarzyszenia instrumentów. Instrumenty towarzyszyły partiom śpiewanym w muzyce świeckiej.

MUZYKA RENESANSU - okres od połowy XV wieku do końca XVI

Muzykę renesansu podzielić możemy na następujące etapy:

1. Etap pierwszy obejmujący II połowę XV wieku. Do cech charakterystycznych należy:

- rozkwit muzyki wielogłosowej (polifonii, gdzie każdy głos taktowny jest jako samodzielna partia)

- utworzenie reguł śpiewu a cappella (bez instrumentów)

Do przedstawicieli tego etapu należą m.in.: Johannes Ockeghem i Jacob Obrecht

2. Etap drugi obejmujący I połowę XVI wieku. Cechy charakterystyczne:

- wzmocnienie roli muzyki świeckiej (polifoniczna pieśń chóralna, pieśń ilustracyjna)

- wytworzenie nowej techniki kompozytorskiej - techniki przeimitowanej, gdzie każdy głos przeprowadza ten sam fragment tekstu

- początki polichóralności

Kompozytorzy tego etapu to: Josquin des Pres, Nicolas Gombert

3. Etap trzeci to II połowa XVI wieku. Cechy charakterystyczne:

- rozkwit muzyki instrumentalnej z przeznaczeniem głównie na instrumenty klawiszowe takie jak: klawesyn, wirginał, klawikord

- wzrost roli instrumentów utworze muzycznym

Przedstawiciele: Orlando di Lasso, Giovanni Pierluigi da Palestrina, Luca Marenzio, Claudio Monterverdi

Do podstawowych form muzyki wokalnej zaliczamy:

- motet, msza, kanon - to formy charakterystyczne dla muzyki religijnej

- pieśń a capella (zespołowa) lub jednogłosowa z towarzyszeniem instrumentu, madrygał - to formy muzyki świeckiej

MUZYKA BAROKOWA okres pocz. XVII do połowy XVIII wieku

Etapy rozwoju muzyki barokowej:

1. Wczesny barok lata ok.1580 - 1630 - znajdujący się jeszcze w zasięgu tradycji muzyki renesansu

2. Barok dojrzały ok. 1580 do 1680 - wytworzenie form i gatunków, które stają się charakterystyczne dla całej epoki

3. Barok późny ok.1680 - 1730 skrystalizowanie najważniejszych kierunków i stylów

Do największych zdobyczy muzyki barokowej należą niewątpliwie:

- harmonia funkcyjna oraz określenie jej zasad

- nowe formy i gatunki muzyczne, określenie ich formy i faktury

- usamodzielnienie się muzyki wokalnej i instrumentalnej

Do najczęściej wykorzystywanych instrumentów w muzyce barokowej należą:

- wiola da gamba, wiola da braccio

- lutnia

-flet

- klawesyn

-organy

-skrzypce

Do najważniejszych form i gatunków muzyki barokowej zaliczamy:

- operę, oratorium, kantatę, pasję, mszę - w zakresie wielkich form wokalno - instrumentalnych

- sonatę, suitę, koncert - w zakresie form instrumentalnych

- fugę, toccatę, preludium, fantazję - w zakresie solowych utworów instrumentalnych

Przedstawiciele muzyki barokowej:

- Jan Sebastian Bach

- Georg Friedrich Handel

Najważniejsze gatunki muzyki barokowej wraz z przykładami:

OPERA - Jacopo Peri uznawany za twórcę pierwszej opery, pt. Dafne, Henry Purcell, Claudio Monteverdi

ORATORIUM - pierwsze oratorium pt. Przedstawienie duszy i ciała autorstwa Emilio de Cavalieri,Oratorium na Boże Narodzenie oraz Oratorium Wielkanocne autorstwa Jana Sebastiana Bacha, Mesjasz G.F. Handla

PASJA - słynne pasje (wg. św. Mateusza i św. Jana) J.S. Bacha

KANTATA - szczególnie w twórczości J.S. Bacha, Alessandra Scarlatti'ego

MSZA - słynna Wielka Msza h-moll J.S. Bacha

SONATA - pełniąca kluczową rolę w twórczości A. Corellego, A. Vivaldiego

KONCERT - słynny cykl koncertów Cztery pory roku Antonia Vivaldiego

SUITA - np. solowe suity wiolonczelowe J.S. Bacha

FUGA - forma doprowadzona do mistrzostwa przez J.S. Bacha