Renesans (fr. renaissance), określany też mianem Odrodzenia, to epoka w dziejach kultury, obyczajowości, idei, sztuki i nauki europejskiej. Jego początków należy szukać w czternastowiecznych Włoszech, skąd rozprzestrzenił się on na cały kontynent europejski, by po bujnym i jakże istotnym dla cywilizacji europejskiej rozkwicie w XV i XVI wieku, osiągnąć swój schyłek na przełomie XVI i XVII stulecia. Oczywiście ścisłe określenie ram czasowych trwania tej epoki jest w zasadzie niemożliwe, bowiem renesans, pomimo iż w stosunku do epoki poprzedniej, to jest do średniowiecza, był przełomem na skalę globalną, nie był jednak przewrotem nagłym. Niemożliwym więc staje się podanie ścisłej daty, od której miałby rozpocząć się renesans w konkretnym kraju. Zresztą równie trudnym zadaniem jest stwierdzenie, kiedy możemy mówić o jego schyłku czy końcu, bowiem zdobycze renesansu przetrwały w kulturze do dnia dzisiejszego, a kolejna epoka - barok, mimo pewnych różnic w gustach estetycznych, czerpała wiele z odrodzeniowego dziedzictwa.
Jak już wspomniano powyżej początkowe dzieła opisywanej tu epoki odnajdujemy w czternastowiecznych Włoszech. Przyczyn, dla których to właśnie tam pojawili się pierwsi twórcy renesansowi, jest zapewne wiele, jednak najistotniejszym zdaje się być fakt, iż w ówczesnej Italii istniała znaczna mnogość tradycji artystycznych z zakresu wszystkich chyba dziedzin sztuki ludzkiej. Dodatkowo bardzo dobra sytuacja ekonomiczna kraju pozwalała artystom na rozwijanie swoich umiejętności i tworzenie nieraz wyjątkowo kosztownych i pracochłonnych dzieł na najwyższym poziomie artystycznym. Ludzie bogaci bowiem, a tych było wówczas sporo, chętnie wydawali spore sumy na portrety własne czy członków swej rodziny. Majętne jednostki inwestowały również w budowę pałaców czy innych budynków (na przykład kościołów lub kaplic), które bogato ozdabiano obrazami i rzeźbami, dzięki czemu ówcześni artyści mieli dużo pracy, co z kolei owocowało coraz to wyższą jakością wykonywanych przez nich dzieł.
Oczywiście tak sprzyjające warunki nie sprawiły, iż wszyscy twórcy tamtego okresu uzyskali międzynarodową sławę i uznanie, a wielu z nich tworzyło jedynie na potrzeby rynków lokalnych. Byli jednak i tacy, których nazwiska na stałe weszły do wiedzy z zakresu historii kultury czy sztuki, by do dziś kojarzyć się ludziom z geniuszem artystycznym, umysłowym i duchowym. I tak, najlepszym bez wątpienia przykładem człowieka renesansu był urodzony 15 kwietnia 1452 roku w Toskanii we Włoszech, a zmarły 2 maja 1519 roku we Francji Leonardo da Vinci. Ten wybitny artysta malarz, rzeźbiarz, architekt, anatom, filozof i konstruktor maszyn swoim geniuszem artystycznym oraz wyjątkowo śmiałymi pomysłami z zakresu techniki, przewyższającymi osiągnięcia myśli technicznej jemu współczesnych o kilka wieków naprzód, zapisał się w dziejach ludzkości, jako niedościgniony wzór pracowitości, pomysłowości i mówiąc krótko - niespotykanego wprost geniuszu. Jednak nie tylko on zapisał się na kartach historii, która pamięta również o innych wybitnych twórcach tamtego okresu; Michelangelo Buonarroti, znany powszechnie jako Michał Anioł, włoski rzeźbiarz, malarz, poeta i architekt, autor fresku w kaplicy sykstyńskiej czy rzeźby Dawida oraz równie wszechstronnie uzdolniony autor obrazów Madonny, Rafael Santi zaliczani są bowiem wraz z da Vincim do trójki najwybitniejszych ludzi epoki włoskiego odrodzenia. Ich życie i twórczość natomiast w znacznej mierze pomogły zwalczyć średniowieczne przekonanie, jakoby artysta był niczym innym, jak tylko rzemieślnikiem i dzięki temu zapewnić artystom wysoką pozycję i poważanie w społeczeństwie.
Przyznanie artystom należnego im miejsca w strukturach społecznych nie było oczywiście jedynym osiągnięciem myśli renesansowej. Wówczas już zaczęto interesować się człowiekiem, jako jednostką i zaproponowano, by wysiłki badawcze wszystkich nauk skupić przede wszystkim wokół człowieka podczas jego życia na ziemi, a nie, jak działo się to w średniowieczu, na dywagacjach o życiu po śmierci. Oczywiście nie odrzucano wówczas jeszcze idei istnienia życia pośmiertnego, dążono jednak do poznania wszystkiego, co wiąże się z życiem doczesnym i uwikłaną w nie jednostką ludzką. Zmianie uległa także idea sztuki, która od tej pory coraz częściej zaczęła poruszać tematy świeckie, a ówcześni artyści coraz częściej rezygnowali z funkcji religijnej swoich dzieł, kierując się, tym samym w procesie tworzenia ku funkcji estetycznej mającej oddziaływać przede wszystkim na poczucie piękna u odbiorców ich obrazów czy rzeźb. Również filozofia odeszła od tradycyjnych średniowiecznych rozważań, a filozofowie w swoich dociekaniach zwrócili się ku antykowi skąd czerpali swoje inspiracje, by na wzór Arystotelesa twierdzić, że tak zmysły jak i rozum mają jednakową wartość poznawczą.
Należy tu jeszcze zaznaczyć, że na odrodzeniowe dążenia artystów i naukowców istotny wpływ miały pozaartystyczne wydarzenia tamtego okresu, które na zawsze zmieniły wyobrażenie o świecie i człowieku w mentalności zachodnioeuropejskiej. Najważniejszymi z tych wydarzeń były oczywiście wielkie odkrycia geograficzne, dzięki którym Europa znacznie wzbogaciła się finansowo, co z kolei zapewniło dalszy rozwój państwowości na kontynencie i wzmocniło wpływy władzy świeckiej w poszczególnych krajach. Na tym gruncie doszło też do reformacji, która jako szesnastowieczny ruch religijny i społeczny na stałe zmieniła rolę kościoła w społeczeństwach starego kontynentu i przyczyniła się do rozwoju europejskiej kultury. Ponadto, wynaleziony w piętnastym wieku przez Johanna Gutenberga druk, dał możliwość kształcenia się coraz to większej liczbie ludzi świeckich, co do niedawna zarezerwowane było prawie wyłącznie dla osób duchownych.
Równie ważnym jak reformacja, a może nawet zdecydowanie ważniejszym prądem myślowym, który pojawił się w dobie renesansu był humanizm. Zdominował on wszystkie gałęzie sztuki, nauki i polityki stawiając człowieka w centrum ich zainteresowania, o czym częściowo wspomniano powyżej. Odchodząc więc od średniowiecznych rozważań na temat Boga, dostrzeżono człowieka, jako jednostkę i uznano wartość życia ludzkiego za wartość najwyższą, a przez to godną największego zainteresowania. Promowano przy tym stwierdzenie Publiusa Terentiusa Afera, komediopisarza rzymskiego żyjącego w II wieku przed naszą erą, który miał wypowiedzieć słowa "Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce", co pozwoliło naukowcom zająć się między innymi zakazanymi do tej pory przez Kościół badaniami ludzkiej anatomii.
Podsumowując więc rozważania na temat renesansu w dziejach Europy, należy jednoznacznie stwierdzić, że odrodzenie było niewątpliwie jednym z najbardziej twórczych okresów w jej historii. Dzięki ówczesnemu dążeniu do promowania człowieka jako takiego powstała bowiem olbrzymia ilość wynalazków i dzieł, bez których współczesny świat byłby bez wątpienia inny, żeby nie powiedzieć, że zdecydowanie uboższy, czego w zamierzeniu autora winna dowodzić niniejsza jakże ogólna przecież praca. Zdaniem jej autora bowiem współczesny człowiek winien poznawać historię i kulturę "złotego wieku", jak czasami określa się też renesans, by w efekcie dążyć do osiągnięcia ideałów jakie przyświecały wówczas ludziom na ich drodze tworzenia lepszego świata i człowieka.
Bibliografia:
