KRZYSZTOF KAMIL BACZYŃSKI
Poezja tego młodego człowieka naznaczona jest tragizmem poety - żołnierza. Okrucieństwo, brzydota i strach wojny i okupacji zderzały się w jego poezji z nieodpartą chęcią opisania piękna świata, natury, życia. Ze z tego zderzenia rodziła się poezja, która była gorącym protestem przeciw śmierci i morderstwom wojny. Rodził się również katastrofizm charakterystyczny dla całego pokolenia, w jakim wyrósł poeta. Znamienny był dla niego tragizm połączony z wielkim bohaterstwem.
Baczyński znany jest wśród poetów jako "współczesny Tyrteusz", który w wierszach swych niepokoił się o przyszłe dni swoich rówieśników, troskał się o pamięć dla siebie i dla nich, bał się zapomnienia. Zauważał w historii ciągłość - dla Polaków była ona tragiczna i bolesna, złożona z wielu niepowodzeń - wojen i powstań. Z jego wierszy można wnioskować, że poeta w czasie się rozwijał, dorastał - zdobywał straszne doświadczenie życia podczas wojny: ciągle obcował ze wszechobecną śmiercią i jednocześnie gorąco przeciwko niej protestował - nie godził się na nią, przeczył jej. Pisał wiersze przesycone skomplikowanymi metaforami, przepełnione wieloma ciemnymi wizjami. Wszystkie te dziwne obrazy miały w sobie ukryty obraz strasznego żywiołu wojny i katastrofy. Konstruowane były przede wszystkim z kontrastów ale także niedopowiedzeń, aluzji, skrótów myślowych... Zawierały słowa klucze, słowa, które układały się w nowe, magiczne znaczenia - ich sens zawsze zawierał ironię i tragizm, nawiązania do czasów apokalipsy. Wiersze tez też przepełnione były miłością do ojczyzny i poczuciem osamotnienia.
TADEUSZ RÓŻEWICZ
Poeta ten dał się poznać po wojnie a jego poezja została nazwana przez krytyków "poezją ściśniętego gardła", ponieważ w wierszach pisał on o strasznym doświadczeniu wojny i śmierci, o zbyt wczesnym dojrzewaniu człowieka podczas historycznej zawieruchy. Różewicz w swych powojennych wierszach jeszcze raz odtwarza dramat czasu wojny, bałagan i zamęt, jaki wtedy miał w duszy, zagubienie; odtwarza uczucia człowieka, który zwątpił w Boga i wszelkie wartości. Bardzo charakterystyczny jest sposób w jaki opisuje poeta doświadczenie wojny i swoje najważniejsze sprawy z nią związane - jest to "ściszony szept, naturalny tok mowy, prostota słowa". Uważał on, że poezja ma być dla czytelnika wstrząsem moralnym wywołanym poprzez prawdziwe pokazanie tragedii współczesnego człowieka. Ma być głośnym protestem przeciwko złu i oziębłości uczuciowej. Ma być w końcu oceną cywilizacji, jaką stworzył człowieka i w jakiej żyje - cywilizacji negatywnej, strasznej, w której "człowiek człowiekowi skacze do gardła", w której panuje bałagan, bezład, strach i "bylejakość". Różewicz pisze więc o kryzysie kultury Europy. Człowiek, któremu przyszło w niej żyć jest wewnętrznie rozbity, pasywny, bezimienny, szukający autorytetów.
Wiersze Różewicza świadczą o rozmyciu się granic pomiędzy proza a poezją. Język tej poezji jest bardzo czytelny, nawet metafory z natury skomplikowane są u tego poety bardzo proste. Nie ma interpunkcji, dzięki czemu nie ma wyraźnych granic między członami zdań, wersy się łączą i zyskują na znaczeniu - są wieloznaczne. Wersy nie kończą się rymami, cały wiersz zbudowany jest z wielką oszczędnością. Osoba mówiąca jest niemal tożsama z autorem.
ZBIGNIEW HERBERT
Poeta znany jest w historii literatury jako ten, który tworząc łączy w wierszach tradycję z ważkimi tematami współczesnymi. Mówi o rzeczach uniwersalnych i stałych regułach rządzących w świecie. Wzory odnajduje w przeszłości, dawne epoki wskazują mu najszlachetniejsze strony człowieka, cnoty, źródła szlachetności, odwagi, etyki - w wierszach inspiruje się tradycją kultury. Najważniejszą rzeczą dla poety jest wewnętrzny nakaz moralny: człowiek powinien zawsze bronić swej odrębności poprzez wyrabianie własnego zdania, zdobywanie doświadczenia i wiedzy. We współczesności autor jednak dostrzega proces zanikania podstawowych wartości i cnót, które zawsze miały u ludzi pierwsze miejsce.
Poezja Zbigniewa Herberta charakteryzuje się bardzo wysoką formą, oszczędnością, umiarem, wewnętrzną dyscypliną. Jest to liryka nasycona filozofią i głębokimi przemyśleniami intelektualnymi. W wierszach porusza tematy dotyczące każdego człowieka, uniwersalne. Dotyczą one etyki, historiozofii i ludzkiej egzystencji. Zachowana jest niemal obowiązkowa prostota i umiar, jakby autor przyjął zasadę moralisty, który mówi tylko "tak - tak, nie - nie". Poeta w wierszach tych wydaje się człowiekiem trzeźwo myślącym i krytycznie oceniającym otaczającą rzeczywistość. Charakterystyczną rzeczą dla wierszy Herberta jest tzw. wielka metafora - dzięki niej zdania i wyrażenia proste i wydawałoby się banalne tworzą całość złożoną i wieloznaczną.
Podmiot liryczny wierszy Herberta zwykle jest intelektualistą, który doświadczył najtrudniejszych zjawisk XX wieku - totalitaryzmu, strasznych wojen, okupacji. Jest człowiekiem świadomym tego, że w świat jest również, prócz dobra i piękna, wpisane zło. Zna także wielką historię złożoną ze zdarzeń od początku istnienia świata, zna ogromną, wiekową tradycję kultury. Szczególnie zaznacza związek Europejczyka z tradycją śródziemnomorską, mitologią, literaturą starożytną - zwłaszcza klasycznej, stoickiej, powściągliwej, logicznej i racjonalnej, choć nie bez wzniosłości i abstrakcji. Osoba mówiąca w wierszach Herberta jest niemal ukryta za tekstem, ściszona, często mówiąca z ironią. Opowiada o tradycyjnych, pierwotnych wartościach takich jak godność, doskonała, klasyczna forma, której obowiązkowym zadaniem jest niesienie ludziom dobra.
CZESŁAW MIŁOSZ
Charakterystyczne dla tego poety jest pisanie o dobru, prawdzie, o potrzebie chronienia skrzywdzonych; również o potępieniu postawy cynicznej, fałszywej i nieszczerej. W wierszach propagował stoicki model szczęścia. Miłosz w swojej twórczości walczył z systemem totalitarnym i podkreślał swoje przywiązanie do ojczyzny i języka polskiego. Czytelnikowi przekazywał, że człowiek jest dojrzały i mądry, kiedy uświadamia sobie, że śmierć jest częścią życia, że zawsze przyjdzie; kiedy oswoi się z tą myślą i przyjmie ją spokojnie. Jego wiersze to jednocześnie swoista refleksja nad ulotnością kultury, jaką stworzył człowiek. Opisuje też samotność z jaką się musza borykać ludzie wielkiego charakteru, z empatią podchodzi do cierpienia. Mówi również o roli poezji - poezja ma opowiadać o mądrości, ma być pomocą w niepowodzeniach i kierować człowieka na właściwą drogę, by zawsze wybierał dobro i prawdę. Miłosz przekazywał w swoich wierszach wiarę w etyczne posłannictwo poezji i twórcy - mają oni walczyć o wartości moralne.
Cechą utworów noblisty było zderzanie w wierszach nowoczesności z tradycją i wyrażanie tego językiem prostym, niemal potocznym. Możliwe to było dzięki dystansowi poetyckiemu jaki miał Miłosz wobec świata.
WISŁAWA SZYMBORSKA
W tej niewielkiej liczbie tomików, jakie wydała, poetka porusza tematy dotyczące humanistyki i istnienia człowieka w świecie, jego życia indywidualnego i między ludźmi. W swojej poezji zadaje wiele pytań, m. in. o prawdziwą naturę człowieka, jaki jest gdy chodzi o jego stronę moralną, filozoficzną, egzystencjalną. Autorka często rozmyśla nad sensem życia człowieka i jego celem. Można z powodzeniem stwierdzić, że każdy wiersz Szymborskiej jest małym traktatem filozoficznym, w którym stara się dociec istotę człowieka żyjącego na łonie natury, w świecie, który sam do siebie przystosował, a w którym jednak nie zawsze sobie radzi, gubi się, jest nieszczęśliwy. Dlatego właśnie poetka chciałaby pomóc, rozstrzygnąć niektóre problemy nękające człowieka, takie jak np. nieubłagany bieg czasu albo wieczny wysoki mur dzielący ludzi. Z poezji Szymborskiej przebija miłość jaką autorka czuje do ludzi, troszczy się jednak o ich mądrość, chciałaby, by byli mądrzejsi. Dlatego te mądrość, którą posiada i te pytania, które ją dręczą przekazuje czytelnikowi językiem prostym, codziennym najczęściej w formie monologu wewnętrznego lub dialogu.
