Bajronizm - pojęcie to wywodzi się z utworu Georga Gordona Byrona "Giaur". Cechuje go bunt przeciwko zastanym normom społecznym, bohater jest osamotniony, wyobcowany, tajemniczy. Charakteryzuje się dumą osobistą, rozdarciem wewnętrznym, dużą wrażliwością, rozterkami wewnętrznymi. Jest wielkim indywidualistą. Bohater uwikłany jest w nieszczęśliwy związek, skazany na klęskę.

Ballada - to wierszowana opowieść, jest gatunkiem synkretycznym, a więc łączący w sobie elementy liryki, epiki, dramatu. Nawiązuje do ludowych podań, baśni, wątków historycznych, a także legend. Fabuła nacechowana jest tajemniczością, fantastyką. Występuje w niej duża rola sprawcza przyrody. Występuje w niej język potoczny, prosty, mogą pojawić się elementy gwarowe. Często pojawiają się partie dialogowe. Cechą charakterystyczną jest również paralelizm składniowy, stałe epitety, porównania, powtórzenia. Budowa ballady - często stroficzna.

Elegia - "utwór liryczny o treści poważnej, refleksyjny, utrzymany w tonie smutnego rozpamiętywania, rozważania lub skargi, dotyczący spraw osobistych lub problemów egzystencjalnych (przemijanie, śmierć, miłość)". Jest rodzajem liryki bezpośredniej. Za twórcę elegii określa się Owidiusza. W poezji starogreckiej, obowiązywała reguła formy wierszowej dystychu elegijnego.

Epigonizm - odtwórcze naśladowanie artystycznych osiągnięć literackich; "odwoływanie się do stylów, konwencji czy technik uznanych za przestarzałe". Pojęcie to wiąże się min. z powielaniem twórczości Mickiewicza.

Epopeja - to najstarszy gatunek epiki. Zwykle jest to utwór wierszowany, ukazuje dzieje bohaterów historycznych, postaci legendarnych. Mówi o wydarzeniach ważnych, przełomowych związanych z historią. Może mówić o postaciach bogów, istotach magicznych, mitologicznych lub fantastycznych.

Gawęda szlachecka - jest to rodzaj prozy epickiej, który ukształtował się w literaturze polskiej. Jej tematyka związana jest ze szlacheckimi tradycjami i obyczajami. Stworzona jest na wzór ustnego opowiadania. Ma swobodną kompozycję, luźne prowadzenie wątków, charakterystyczne są powtórzenia, zwroty do słuchaczy.

Groteska - to ukazywanie w różnych dziedzinach sztuki: muzyce, literaturze, sztuce, rzeczywistości w sposób absurdalny, nierealny, komiczny. Występują elementy karykaturalne. Często występuje łączenie przeciwieństw: dobra ze złem, czerni z bielą itp.

Improwizacja - tworzenie utworu, dzieła bez wcześniejszego przygotowania, często w obecności odbiorców. Utwór taki jest niepowtarzalny, tworzony pod wpływem chwili, emocji. Tworzenie utworów, bez wcześniejszego przygotowania cieszy się zawsze dużą popularnością.

Ironia romantyczna - związana z niemieckim romantyzmem. To postawa artysty charakteryzująca się "przewagą czynnika podmiotowego nad przedmiotowym, subiektywnego nad obiektywnym". Traktowanie sztuki jako gry, która ujawnia sprzeczności władające sztuką, a pozwalające zachować dystans.

Literatura zsyłkowa - to pamiętniki, listy, wspomnienia oraz utwory literackie powstałe na Sybirze. Twórcami byli ludzie skazani na zsyłkę, bez możliwości powrotu. Miały one wartość nie tylko dokumentalną, ale opisywały również przyrodę, zwyczaje mieszkańców.

Mesjanizm - to nadzieja i wiara, w pojawienie się Mesjasza, który uratuje świat, lub daną społeczność przed nieszczęściem i doprowadzi do zbawienia. W romantyzmie polskim, ojczyzna była symbolem mesjasza narodów, który swoim cierpieniem wyzwoli inne narody. Wieszcz był Mesjaszem, dla Polaków i miał oddać swe życie w imię wolności. Rozwinął się po upadku powstania listopadowego, jako wytłumaczenie klęsk i nieszczęść narodu polskiego.

Poemat dygresyjny - z łac. "digressio - odejście od głównego tematu". Ukształtował się w romantyzmie. Łączy w sobie elementy epiki, liryki, o kompozycji otwartej. Utwór wierszowany. Wątki powiązane są podróżą bohatera. Fabuła jest pretekstem do dygresji narratora, który wypowiada się na tematy związane z rzeczywistością, literaturą, polityką, uczuciami itp. Elementem charakterystycznym jest posługiwanie się ironią, żartem, złośliwością.

Poezja meliczna - "była wykonywana z towarzyszącą jej muzyką, śpiewana lub recytowana przy akompaniamencie fletu".

Prometeizm - to postawa, która charakteryzuje poświęcenie dla innych za cenę swojego życia. Wywodzi się z mitu o "Prometeuszu", który sprzeciwiając się Bogom wykradł dla ludzi ogień. Jest to postawa, która jest popularna w watkach literackich, gdzie jednostka w imię ogółu płaci najwyższą cenę.

Sylabotonizm -"system numeryczny wiersza, oparty na zgodności liczby stóp (układu sylab akcentowanych i nieakcentowanych) w wersie". Wywodzi się z antyku. Ma związek z pieśnią. "Rozmiar tekstu nie może przekraczać sześciu stóp".

Synkretyzm - połączenie w jedną całość, dwóch gatunków literackich. Łączenie poglądów całkowicie ze sobą sprzecznych. Przeciwstawienie różnych idei. Synkretyzm możemy podzielić na gatunkowy i rodzajowy. Synkretyzm gatunkowy, to łączenie gatunków w jednym dziele. Rodzajowy, to łączenie liryki, epiki i dramatu.

Synteza sztuk - to połączenie różnych rodzajów sztuki w jedną całość np. łączenie melodii z obrazem, muzyki i literatury.

Tragizm - W "Słowniku wyrazów obcych" Władysława Opalińskiego znajdziemy pojęcie tragizmu, jako - " splot nieszczęśliwych okoliczności stwarzających sytuację bez wyjścia, którą charakteryzuje zaskakująca dysproporcja między problematyczną winą a straszliwą karą, przyjmowaną jednak przez winowajcę w imię jakichś względów natury filoz. (relig., społ., polit. itd.); starcie równorzędnych racji moralnych, powodujące nieuchronną klęskę jednostki szlachetnej (zasadnicza cecha dramatu antycznego i klasycznego)".

Tyrteizm - nazwa wywodzi się od greckiego Tyrtajosa. Jest to tworzenie poezji o charakterze patriotycznym, budzącej chęć do walki o niepodległość ojczyzny. Był bardzo popularny w Polsce, w okresie zaborów.

Werteryzm - pojecie wywodzi się z utworu Johanna Wolfganga Goethego pt. "Cierpienia młodego Wertera". Ukazuje postać, która przeżywa nieszczęśliwa miłość, jest niezrozumiana przez świat, prowadzi walkę wewnętrzna. Jest bohaterem wyobcowanym, samotnym, który nie potrafi odnaleźć się w życiu. Charakteryzuje go nadmierna uczuciowość i wrażliwość. Doprowadzony do rozpaczy popełnia samobójstwo.

Wiersz nieregularny - Słownik Terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, określa to pojęcie następująco: "rodzaj wiersza opozycyjny wobec wierszowania regularnego, ale tylko na jego tle czytelny i znaczący, powstały bowiem w rezultacie modyfikacji zasad któregoś z trzech regularnych systemów wersyfikacyjnych. Zachowuje on fundamentalną dla wierszy regularnych zasadę opierania rytmicznej ekwiwalencji wierszowych jednostek na wyznacznikach liczbowych (rytm). Uchyla równocześnie dwie inne zasady regularności:

1. że każda wierszowa jednostka musi w przebiegu utworu znaleźć swój rytmiczny ekwiwalent

2. że układ wierszowych jednostek w obrębie utworu podlega założonemu z góry i przewidywalnemu w odbiorze wzorcowi rytmicznemu. W.n. dopuszcza występowanie pojedynczych wersów bez pary i klauzul nie mających rymowego odpowiednika. Utrzymuje też pewien porządek układu wersów, często nawet b. wyszukany, ale rozpoznawalny dopiero po lekturze utworu. Wprowadza przy tym odpowiedniości rytmiczne skomplikowane i wielowątkowe, w których uczestniczy na ogół większa liczba składników (np. formatów wersowych)".

Wieszcz - w romantycznej Polsce, natchniony poeta, który potrafi rozmawiać z Bogiem, zna przyszłość ojczyzny. Jego rolą jest ratowanie narodu, za cenę własnego życia. Jest jednostką wyjątkową, o ogromnej wrażliwości i inteligencji. Musi walczyć z własnymi emocjami, jest rozdarty wewnętrznie.

Wzniosłość - Słownik języka polskiego pod redakcją M. Szymczaka informuje, że wzniosłość należy rozumieć jako "charakter tego, co wzniosłe; wielkość moralna, szlachetność, podniosłość, patetyczność". "Natomiast wzniosły to tyle, co "odznaczający się szlachetnością uczuć, dążeń, postawy moralnej, podniosły, uroczysty, górnolotny".