Renesans w Anglii przypadł na pierwszą połowę XVI wieku i początek XVII wieku za czasów panowania królowej Elżbiety. Nastąpił wtedy okres odbudowy i wzmacniania państwa oraz jego rozwoju gospodarczego i kulturalnego. Triumfy w kulturze tego czasu święciły teatr i dramat. Wśród wielu twórców na czoło wysuwają się Tomasz More i William Szekspir.

William Szekspir urodził się w 1564 roku w Stratfordzie, poeta angielski i dramaturg. Wywodził się z rodziny mieszczańskiej o chłopskim rodowodzie. Jego ojciec, John, pochodził z chłopskiej rodziny. Wykształcenie wyniesione ze szkoły średniej pogłębił przez samouctwo. Opuścił dom rodzinny i udał się do Londynu. W zespole aktorskim, do którego został zaangażowany, przeszedł wszystkie etapy kariery: od chłopca do posług, aktora, aż do najsławniejszego dramatopisarza w kraju. Stał się znanym aktorem, występując między innymi w rolach głównych w sztukach Bena Jonsona. Zdobył majątek, mógł kupić dla siebie i ojca tytuł szlachecki. Dorobił się majątku, a w rodzinnej miejscowości nabył posiadłość ziemską, gdzie spędził ostatnie lata życia. Debiutował jako poeta cenionymi przez współczesnych poematami. Był jednocześnie aktorem, udziałowcem spółki teatralnej i dostawcą wszechstronnego repertuaru. Początkowo jego sztuki były entuzjastycznie przyjmowane, później oskarżane o łamanie klasycznych reguł. W romantyzmie stały się wzorem dla twórców epoki. Szekspir uważany jest za głównego inspiratora reformy dramatu europejskiego.

Twórczość:

1592 lub 1594- "Komedia omyłek", komedia w stylu platonowskim

1596- "Sen nocy letniej", komedia miłosna

Kroniki królewskie- "Ryszard III" 1595?, "Henryk VIII" 1613

Tragedie- "Romeo i Julia" 1595?, "Hamlet" 1603, "Otello" 1604, "Król Lear" 1605, "Makbet" 1606?,

Komedia fantastyczna "Burza".

William Szekspir zasłynął w historii literatury dziełami, które do dziś budzą podziw sprawnością warsztatu literackiego, doskonałą znajomością specyfiki teatru. Sztuki Szekspira to najczęściej i najchętniej wystawiane dzieła w teatrze. Twórczość poety to przede wszystkim teksty przeznaczone do wystawiania na scenie.

"Makbet". Omówienie treści. Problematyka.

"Makbet" ukazał się w druku dopiero w pierwszym zbiorowym wydaniu z roku 1623, nie ma też wzmianki o nim z przed roku 1610, powstał on wcześniej, prawdopodobnie w latach 1606-1607, w bliskim czasowym pokrewieństwie z "Hamletem", "Otellem", "Antoncjuszem" i "Kleopatrą". Powód do napisania dało zapewne wstąpienie na tron króla Jakuba I, z rodu Stuartów, który lubił teatr i otaczał specjalną opieką kompanię aktorów, do której należał Szekspir jako współwłaściciel i aktor. Źródłem dramatu była dla "Makbeta" kronika Holinsheda, wydana w 1587 roku, Szekspir trzyma się źródła bardzo wiernie. "Makbet" należy do najkrótszych tragedii Szekspira. Sama budowa utworu jest typowa dla sposobu tworzenia Szekspira, który można nazwać "kronikarskim". Polega on na zastosowaniu szeregu faktów, nie wypływających koniecznie z siebie, powiązanych jedynie główną osobistością tragedii, stąd nie ma w dramatach Szekspira kulminacyjnego punktu, "katastrofy", ani klasycznego rozwiązania. Tematem utworu są perypetie Makbeta i jego zony, którzy dopuścili się zbrodni.

Zarys dziejów Makbeta i jego zony lady Makbet.

Makbet wraca z wojny toczonej z Norwegami.

Przepowiednia czarownic dla Makbeta i jego przyjaciela Banka.

Za zasługi Makbet zostaje wybrany na namiestnika Kawioru.

Lady Makbet wita w swym zamku króla .

Plan zbrodni.

Zamordowanie króla Dukana przez Makbeta.

Królem Szkocji zostaje wybrany Makbet.

Morderstwo Banka. Kolejna przepowiednia czarownic.

Zamordowanie rodziny Makdufa.

Natarcie Malcolma na Makbeta.

Oblężenie zamku Makbeta.

Śmierć Makbeta w pojedynku z Makdufem.

Królem Szkocji zostaje Malkolm.

Lady Makbet przeszkadzała Makbetowi w usiłowaniach uwolnienia się z tych pęt zbrodni, ona jest właściwą sprawczynią zamordowania Dukana w ich własnym domu, wbrew prawom gościnności. Makbet i Lady Makbet ponoszą za zbrodnie karę, Makbet ponosi śmierć na polu walki, tak jakby był pewnie skończył, gdyby doszedł do władzy bez zbrodni, Lady Makbet skończyła samobójstwem , przeszedłszy przedtem piekło męki we śnie lunatycznym. Wyrzuty sumienia rzuciły się na jej umysł i dręczyły niemożnością zmycia plamy z krwi. Bohater utworu staje się władcą tyranem, człowiekiem apodyktycznym i despotą. Po wysłuchaniu drugiej przepowiedni czarownic utwierdza się tylko w przekonaniu, że żadna siła go nie pokona i nie zniszczy. Władza oparta na zbrodni staje się jego namiętnością i żywiołem. Nic tak go nie upaja jak możliwość decydowania o życiu i śmierci innych ludzi. Makbet odgrywa rolę kata, świadomy braku winy ofiary. Bohater z człowieka wrażliwego, oddanego przyjaciela zmienia się w pozornie silnego przywódcę, przechodzi diametralną przemianę. Tak naprawdę pod maską tyrani skrywa lęk przed zdemaskowaniem, ale zdobyta władza tłumi jego rozterki. Zbrodnie przerastają jego siły, boi się, traci spokój, ale zagłusza swoje sumienie i staje się obojętny na wszystko. By utrzymać władzę jest w stanie popełnić kolejne przestępstwo. Małżeństwo połączone zbrodnią zaczyna żyć w innej rzeczywistości, mord na królu oddala ich od siebie, a wydawałoby się, że powinien ich do siebie zbliżyć. Lady Makbet zaczyna się załamywać psychicznie, wpada w obłęd i popełnia samobójstwo.

Czy czarownice nie mają bezwzględnego wpływu na zbrodnie Makbeta, czy zdejmują z niego cześć odpowiedzialności ? Czarownice zjawiają się w utworze cztery razy, otwierają dramat kilkunastowierszowa scenką, w której zapowiadają, że po zakończeniu bitwy spotkają Makbeta i przepowiedzą mu przyszłość. Witają go najpierw jego obecnym tytułem tana Glamis, potem tytułem tana Kawdoru, wreszcie tytułem przyszłego króla. Czarownice są w "Makbecie" boginiami świadomymi przyszłości i w ten sposób niemal boginiami losu, będąc równocześnie ziemskimi służkami odwiecznego zła. Uosabiają myśli Makbeta , a więc jego świat wewnętrzny. Symbolizują zło i akcentują jego potęgę. Szekspir w swoim utworze ukazał ludzką ambicję, żądzę władzy, która niszczy i przynosi cierpienie. Przedstawił postawę człowieka, który jest zdolny do wszystkiego, aby zaspokoić swoje ambicje i odnieść zamierzony cel. Poeta zawarł odwieczny morał, że zło rodzi kolejne zło i nie da się zbudować nic trwałego i dobrego na przemocy i krzywdzie innych ludzi. Autor przekazał, że nieetyczna postawa człowieka obróciła się przeciwko niemu. Szekspir ukazał wewnętrzny świat przeżyć psychicznych głównych bohaterów, ale poruszył też problematykę polityczną. W "Makbecie" ostrzegał przed rządami absolutnymi, które doprowadzają do obecności w państwie zła i przysparzają cierpienia obywatelom. Makbet, który w sposób przestępczy zdobył władzę, poniósł za to karę. Stał się ofiarą własnej zbrodni. Szekspir poruszył w sztuce problemy ponadczasowe , żądzę władzy, namiętności, zaspokajanie własnych ambicji zawsze było i będzie. Szekspir zawarł odwieczny morał, że nie ma winy bez kary.

"Hamlet". Omówienie utworu.

Pierwsze zasadnicze rysy dziejów Hamleta rzucił na papier Saxo Gramatyk, mnich na dworze Absalona, na przełomie wieku XII i XIII, czerpiąc z podań islandzkich i nordyjskich. Szekspir prawdopodobnie nie znał oryginału łacińskiego z historia o Hamlecie, zapisana przez Saxo Gramatyka, podana do druku po raz pierwszy w Paryżu w 1514 roku. Nie ma też żadnych dowodów na to, że znał tłumaczenia francuskie tej opowieści, dokonane przez Franciszka de Belleforesta, ogłoszone w 1576 roku , przekład zaś angielski wersji Belleforesta ukazał się dopiero w 1608 roku, w 7 lat po napisaniu "Hamleta" przez Szekspira. Przekład francuski szedł wiernie, chociaż nie dosłownie, śladami Saxo Gramatyka, dając opowieść znacznie dłuższą, urozmaiconą przemówieniami, z pewnymi zmianami imion i nazw.

"Hamlet" Szekspira to najbardziej zagadkowy z jego utworów, wieloznaczna tragedia, umożliwiająca rozmaite interpretacje.

Pojawienie się ducha ojca Hamleta.

Wiadomość o duchu przekazana Hamletowi.

Laertes wyjeżdża do Francji.

Hamlet rozmawia z duchem swego ojca.

Rozmowa Poloniusza z Ofelią i z królem.

Rozmowa o sztuce pomiędzy hamletem a Rosenkranzem i Guildensternem.

Wizyta aktorów.

Przedstawienie, Hamlet zmienia scenariusz.

Rozmowa Hamleta z matką, śmierć Poloniusza.

Rozmowa Hamleta z królem, namowa na wyprawę do Anglii.

Przygody hamleta w drodze do Anglii.

Szaleństwo Ofelii.

Leartes wraca z Francji.

Samobójstwo Ofelii. Hamlet obecny na jej pogrzebie.

Pojedynek między hamletem a Laertesem.

Śmierć króla i królowej. Śmierć Hamleta, przekazanie władzy Fortynbrasowi.

Fortynbras zostaje królem Danii.

Duch ojca ujawnia zbrodnie mężobójstwa i bratobójstwa , popełnioną przez jego brata Klaudiusza i matkę Hamleta. Duch żąda zemsty. Tymczasem Hamleta ogarniają wątpliwości, traci wiarę w sens życia, odsuwa się od Ofelii. Udaje obłęd, kiedy za sprawa testu teatralnego upewnia się o popełnionej zbrodni przez Klaudiusza i Gertrudę. Podczas rozmowy z matką zabija ukrytego za kotara Poloniusza. Zgodnie z wolą Klaudiusza, hamlet wyjeżdża do Anglii, gdzie ma zostać uwieziony i zamordowany. Hamlet ucieka z zastawionej pułapki , do Anglii odsyła dworaków , Rosenkranza i Guildensterna, a sam wraca do Danii. Jest na pogrzebie Ofelii, która po śmierci ojca popadła w obłęd i popełniła samobójstwo. Jej brat, Laertes , żąda zemsty, której rodzaj podsuwa mu Klaudiusz: podczas pojedynku z Hamletem ma użyć ostrej szpady. Klaudiusz pozostawia oba ostrza zatrute, wrogowie giną podstępem, truciznę zażywa Gertruda, ginie Klaudiusz. Do Danii przyjeżdża Fortynbras na czele wojsk i wygłasza ostatnie słowa o Hamlecie: "Byłby wielkim królem, / gdyby los wyniósł go na duński tron !".

Dzieło Szekspira pozornie nazywane jest tragedia zemsty: królewicz zabija króla, usuwa z tronu zbrodniarza, który w następstwie sięgnął po najwyższą władzę. Zasadniczy problem "Hamleta" to kwestia zemsty za śmierć ojca, bliskiej osoby. Królewicz staje przed trudnym pytaniem: co robić ? próbować zemsty czy być biernym obserwatorem. Hamlet waha się, nie potrafi stać się zimnym mścicielem. Próbuje ukryć prawdziwe rozterki pod maską człowieka obłąkanego. Tragiczne doświadczenia prowadzą Hamleta do zwątpienia w sens życia, w istnienie porządku na świecie. Żyje obok zabójcy ojca, surowej matki. Zemsta na Klaudiuszu niczego nie zmieniła, świat nadal pozostał pełen fałszu i obłudy. Hamlet nie wie jak odnaleźć się w świecie, który przybrał nowy kształt.

Charakterystyka postaci.

Hamlet. Syn Hamleta i Gertrudy, duński następca tronu. Rozmowa z Duchem sprawia, że Hamlet zaczyna wątpić we wszystkie prawdy, które dotychczas uważał za bezdyskusyjne. Chwieje się cały system wartości, które uznawał, narastają wewnętrzne konflikty. Staje się bardziej refleksyjny, zadaje podstawowe pytania dotyczące egzystencji. Jest postacią tajemniczą.

Klaudiusz. Brat i zabójca króla Danii. Człowiek cyniczny, dręczą go wyrzuty sumienia, obawia się zachowania Hamleta. Postanawia pozbyć się królewicza, ostatecznie sam ginie z rąk księcia.

Gertruda. Królowa Danii, matka Hamleta, zona zamordowanego króla, która poślubiła jego brata Klaudiusza. Oskarżenia Hamleta, budzą w niej wyrzuty sumienia, nie potrafi wytłumaczyć swego postępowania. Jest podatna na wpływy, ulega zmieniającym się nastrojom.

Ofelia. Córka Poloniusza, siostra Laertesa. Śmierć ojca staje się bezpośrednią przyczyną szaleństwa Ofelii. Tonie w rzece.

Poloniusz. Marszalek dworu króla Danii. Zapatrzony w przeszłość, ale przedstawiał niedorzeczne plany na przyszłość.

Laertes. Syn Poloniusza, brat Ofelii. Porywczy, postanawia zabić Hamleta, ale sam ginie, tracąc honor.

Horacjo. Student uniwersytetu w Wittenberdze. Przyjaciel Hamleta, jedyny prawy człowiek w jego otoczeniu. Po śmierci Hamleta, zamierza popelnic samobójstwo, ale pozostaje jednak przy zyciu.

Fortynbras. Młody książę norweski, którego ojca zabił ojciec Hamleta. Pragnie zemsty, po śmierci Hamleta przypomina swe dawne prawa do tronu i obejmuje władzę w Danii.

Rosenkranz i Guildenstern. Przyjaciele Hamleta poznani przez księcia w Wittenberdze. Nieświadomie daja się wplatać w intryge, staja po stronie zła, muszą zginąć. Hamlet uważał ich za królewskich szpiegów.

Tragedia Szekspira jest także autoanalizą teatru- wprowadzenie do dramatu chwytu "teatru w teatrze" jako kluczowego wydarzenia rozszyfrowującego fałsz rzeczywistości, dowodzi, jak sztuka "udawania" przewyższa "udawane" życie. To dowód przekonania o potędze sztuki scenicznej, która może zdemaskować mordercę.

Konstrukcja sztuk Szekspira , utrzymana w stylu tzw. dramatu elżbietańskiego, sprzeciwia się klasycznym regułom dramatu. Cechy dramatu szekspirowskiego.

- swoboda kompozycyjna, odejście od klasycznej zasady jedności czasu, miejsca i akcji,

- rezygnacja z chóru,

- budowanie scen zbiorowych,

- podział utworu na akty i sceny,

- dynamiczne ujęcia bohaterów, wskazanie zmienności ich postaw,

- obok wątków poważnych występują sceny humorystyczne, groteskowe,

- obecność siata fantastycznego, często fantastyka czerpana z ludowych opowieści,

- częste zmiany nastroju, mające na celu wywołanie wzruszenia u widzów,

- zróżnicowane portrety psychologiczne,

- dramat charakterów,

- indywidualizacja postaci,

- język pełen metafor i porównań,

- utwory pisane wierszem białym,

- wplatanie wypowiedzi rymowanych.

W "Hamlecie" autor porzucił antyczna zasadę jedności czasu, miejsca i akcji. Zrezygnował z chóru, nie ma zasady decorum. "Hamlet" to tragedia złożona z pięciu aktów, które tworzy dwadzieścia scen. Bohaterowie sztuki to ludzie niejednoznaczni, wewnętrznie bardzo skomplikowani, o złożonej psychice. Hamlet stał się jedną z ulubionych postaci literackich pisarzy okresu Romantyzmu. W duńskim królewiczu widzieli wyraz romantycznej postawy wobec świata i buntu. Pod wpływem dążności do kreślenia indywidualnych postaci zwrócili się do epoki elżbietańskiej po wzory poetyckie i znaleźli je w galerii realistycznych, bogato życiem wewnętrznym obdarzonych bohaterów sztuk Szekspirowskich. Hamlet zawierał najwięcej refleksyjnych pierwiastków osobistej, indywidualnej myśli Szekspira.