I LITERATURA PODMIOTU

  1. Kochanowski Jan, Fraszki, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1998,

  O doktorze Hiszpanie,  s.40-41.  ISBN 83-04-04411-0

  1. Kochanowski Jan, Sobie śpiewam a muzom, Antologia, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1980, Pieśń V, s.91-93, Pieśń IX, s.93-94, Pieśń XXIV,

  s.99-100, Pieśń XXV, s.100-101, ISBN 83-06-00530-9

  1. Rej Mikołaj, Wybór pism, Łódź, Spółdzielnia Wydawnicza Książka,1947, Krótka rozprawa między trzema osobami panem, wójtem a plebanem, s.19-28
  2. Rej Mikołaj, Wybór pism, Łódź, Spółdzielnia Wydawnicza Książka,1947, Żywot człowieka poczciwego, s.33-104
II LITERATURA PRZEDMIOTU
  1. Krzyżanowski Julian, Wstęp, W: M. Rej, Figliki, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974, s.5-30
  2. Pelc Janusz, Wstęp, W: Kochanowski Jan, Treny, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1999, s.III-CIV, ISBN 83-04-04379-3
  3. Pelc Janusz, Wstęp, W: Kochanowski Jan, Fraszki, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1998, s.III-CX ISBN 83-04-04411-0
  4. Adamczewski Stanisław, Wstęp, W: M. Rej, Wybór pism, Łódź, Spółdzielnia Wydawnicza „Książka”, 1947, s.5-14

Materiały pomocnicze

Wybrane cytaty z utworów Kochanowskiego i Reja

TEMAT:

Oceń postawy twórcze Reja i Kochanowskiego. Omów posługując się wybranymi tekstami literackimi.

I Wstęp

  1. Określenie problemu
    1. Postawy twórcze- wyjaśnienie zagadnienia;
    2. Postawy twórcze reakcją na życiowe tragedie i koleje losów człowieka.

II Rozwinięcie

1. Wybrane postawy twórcze:

a) Postawa akceptacji, radości z zastanego życia

-Na podstawie „Hymnu” (Pieśń XXV) i „Żywot człowieka poczciwego”

b) Bunt wobec zastanej rzeczywistości

-Brak akceptacji politycznej w „Krótkiej Rozprawie między 3 osobami…”

-Pieśn V „O spustoszeniu Podola”

c)Niezgoda na własny los, który zgotował nam Bóg

-Podsumowanie XIX Trenów

d)Refleksja

-Refleksja na temat Boga, życia, śmierci i dotycząca losów Polaków

-Forma utworów wyrażających refleksje

-Kruchość i przemijalność

  -Przykład utworu humorystycznego na podstawie Fraszki „O Dr. Hiszpanie”

-Refleksja na temat życia wg Pieśni IX 

-Refleksja na temat życia wg Reja

-Podsumowanie

  e)Opinia na Temat śmierci, jej roli i sensowności

- akceptacja, oraz niemożność pogodzenia się z losem wg Kochanowskiego

   (Pieśń IX) 

-Akceptacja śmierci wg Reja

III Zakończenie

1.Ogólna ocena

CYTATY:

Oceń postawy twórcze Reja i Kochanowskiego. Omów posługując się wybranymi tekstami literackimi.

Wybrane cytaty Kochanowskiego i Reja

1-.„bądź na wieki pochwalon, nieśmiertelny Panie!

Twoja łaska, twoja dobroć, nigdy nie ustanie”.

-„Tobie k’ woli rozliczne kwiaty Wiosna rodzi,

Tobie k’woli w kłosianym wieńcu Lato chodzi...) ( Pieśń XXV „Hymn”)

2. „... rok jest na czworo podzielon: naprzód wiosna, więc lato, potem jesień i zima”. („Żywot człowieka poczciwego”)

3„mało śpiewa, wszystko dzwoni, Msza nie była jako łoni”( M. Rej, Krótka rozprawa...),

4 „Wieczna sromota i nienarodzona/ Szkoda Polaku! Zmienia spustoszona”. („Pieśń V”)

5. „za wszytki mówiła, za wszytki śpiewała,

a „teraz wszystko umilkło, szczere pustki w domu”... ”

6. „zagar, słyszę, wybija/  Ustąp, melancholija!  Dosyć na dniu ma statek

Dobrej myśli ostatek”( Pieśń XXIV)

7. „trudno (powiada) mój rząd z tymi pany,

Szedłem spać trzeźwo, a wstanę pijany” ( O doktorze Hiszpanie,).

8. -„ Bo z nas Fortuna w żywe oczy szydzi,

To da, to weźmie, jako się jej widzi” ”

-„Nie wierz Fortunie, co siedzi wysoko;

miej na poślednie koła pilne oko”

-„ Kto tak mądry, że zgadnie,

co nań jutro przypadnie” (Pieśń IX)

PREZENTACJA

  1.Słownik Języka Polskiego definiuje postawę jako stosunek człowieka do życia lub pewnej wyróżnionej sfery zjawisk, ustosunkowanie się, nastawienie. Postawa twórcza będzie, zatem owym ustosunkowaniem się pisarza czy poety wobec życia i świata oraz zamanifestowanie tego w literackiej formie.

  Postawa twórcza ewoluuje, zmienia się wraz z danym człowiekiem. Wszystko co otacza ma wpływ zarówno na jej zmianę, jak i kształtowanie. W przypadku Reja i Kochanowskiego również zauważalne są zmiany postaw. W ich przypadku zmiany kształtowane były na dwa odrębne sposoby: w przypadku Kochanowskiego zmiana światopoglądowa nastąpiła po śmierci córki, natomiast w przypadku Reja w wyniku stopniowego nabierania doświadczenia życiowego, a tym samym zmianie poglądów. Trudno jednoznacznie dokonać oceny owych postaw.

  2.Pomimo różnic w kształtowaniu postaw tych twórców w ich dorobku możemy znaleźć utwory o podobnej wymowie, zarówno pod względem treści jak i formy. „Zwierzyniec” Reja przypomina zabawne „Fraszki” Kochanowskiego, opis przyrody i jej wszechogarniającej mocy odnaleźć możemy w „Pieśniach” Jana z Czarnolasu oraz „Żywocie człowieka poczciwego” Reja. Podobieństwo tematyczne- poruszanie problematyki politycznej i społeczno- obyczajowej możemy zaobserwować w „Odprawie posłów greckich” Kochanowskiego oraz „Krótka rozprawa między trzema osobami panem, wójtem a plebanem” Reja. Taka strategia jest moim zdaniem pożądana i bardzo korzystna w każdej epoce.

  Jak już wcześniej mówiłem postawy twórcze determinowane są przez rozmaite czynniki, podlegają zatem wielopłaszczyznowej ocenie. W przypadku opisywanych twórców jednym z najważniejszych czynników jest światopogląd epoki. Obaj tworzą w epoce renesansu, w której dominującymi filozofiami były: stoicyzm i epikureizm. Właśnie wokół tych dwóch nurtów filozoficznych koncentrują się utwory Reja i Kochanowskiego. Ukazują oni z jednej strony akceptację życia i świata (stoicyzm), jak i możliwość czerpania z nich tego, co ulotne, zmienne, radość z każdego przeżytego dnia zgodnie z hasłem epoki „carpe diem” (epikureizm), co uważam za doskonałą strategię.

  Postawa akceptacji, radości z zastanego życia widoczna jest w „Pieśniach”. Najlepiej zobrazuje ją „Pieśń XXV”. Utwór  ten stanowi pochwałę Boga, ukazuje jego zamysł twórczy:

„bądź na wieki pochwalon, nieśmiertelny Panie!

Twoja łaska, twoja dobroć, nigdy nie ustanie”.( Pieśń XXV, księgi wtóre)

Ukazuje człowieka zadowolonego ze świata.

Widzimy człowieka na tle zmieniających się pór roku:

„Tobie k’ woli rozliczne kwiaty Wiosna rodzi,

Tobie k’woli w kłosianym wieńcu Lato chodzi... ”.( Pieśń XXV, księgi wtóre)

Podobną postawę obserwować można w „Żywocie człowieka poczciwego” M. Reja, który przedstawia człowieka na tle natury, która jest dla niego największym dobrem i szczęściem:

 „... rok jest na czworo podzielon: naprzód wiosna, więc lato, potem jesień i zima”.

3.Kolejną postawą jest bunt wobec zastanej rzeczywistości. Problem ten możemy analizować wielopłaszczyznowo. Z jednej strony bunt przeciwko ustrojowi, słabostką i wadom narodowym, z drugiej niezgoda na własny los- co szczególnie widoczne jest w twórczości Kochanowskiego, w utworach napisanych bezpośrednio po śmierci Urszulki.

Brak akceptacji politycznej widoczny jest w tekstach obu twórców, w przypadku Reja, doskonale widać to w „Krótka rozprawa między trzema osobami panem, wójtem a plebanem” W której autor „wyszydza” warstwy społeczne ówczesnej Polski. Księdzu zarzuca się, że: 

„mało śpiewa, wszystko dzwoni,

 Msza nie była jako łoni”( M. Rej, Krótka rozprawa...),

wójta oskarża się o pijaństwo, brak zainteresowania sprawami kraju, panu zarzuca się interesowanie się tylko własnym losem.

Pieśń V ksiąg wtórych „O spustoszeniu Podola” Jana Kochanowskiego ma podobny charakter, stanowi jednak nie tylko brak akceptacji, ale również apel patriotyczny, dzięki któremu poeta ma nadzieję, zmienić stosunek obywateli do kraju. Przedstawia on obraz Polski jako przygnębiający, już na samym początku pieśni czytamy:

 „Wieczna sromota i nienarodzona/

Szkoda Polaku! Zmienia spustoszona”.

Moim zdaniem postawa pokazania możliwości buntu również zasługuje na jak najszybsze uznanie, twórcy pokazują, że nie należy biernie poddawać się rzeczywistości i zastałemu losowi.

Jako następną postawę możemy wyróżnić niezgodę na los, który zgotował nam Bóg. Załamanie owego światopoglądu występuje silnie w przypadku Jana z Czarnolasu. Po śmierci swojej córki nie ufa już Bogu, którego tak wielbił i wychwalał w „hymnie”, nie wierzy Fortunie i ślepemu losowi. Nie może się, bowiem pogodzić ze śmiercią swojego dziecka. Przestaje wyznawać idee stoicyzmu, ponieważ wiara w tę filozofię nie uchroniła go przed tak ogromną stratą!

Oczywistym jest, że wątki biograficzne, czy też autobiograficzne wkraczają do utworów poetów. Ich poezja jest wtedy bardziej autentyczna a opisywane wydarzenia, ból i strata są prawdziwe. W tym rozumieniu postawa twórcza poety z Czarnolasu jest „czystą prawdą”. W XIX Trenach poeta wyraża żal po stracie swojej córki. Opłakuje ją, tęskni za nią, przypomina sobie najmilsze chwile jakie z nim spędziła, ponieważ Urszulka:

 „za wszytki mówiła, za wszytki śpiewała, a „teraz wszystko umilkło, szczere pustki w domu”... ” ( Tren VIII)

W Trenach widać autentyczność, prawdziwy ból i stratę, niezależnie od tego, czy jak pisze J. Pelc uznamy, że bohaterem „Trenów” jest przede wszystkim Kochanowski, czy też nie. Treny są niewątpliwym wyrazem żalu, dowodem na załamanie się dotychczasowego porządku, ładu, stanowią moment przełomowy w całej twórczości Kochanowskiego.

Owa niezgoda na los jest nieco odmienną postawą, moim zdaniem związana z faktami biograficznymi, a z cierpieniem trudno dyskutować a zatem trudno dokonać jednoznacznej oceny owej strategii.

Kolejnym przykładem postawy twórczej jest refleksja. W przypadku opisywanych twórców może przybierać ona rozmaitą formę. Z jednej strony mamy do czynienia z refleksją na temat Boga, życia, świata, śmierci, z drugiej z tą dotycząca losów kraju i Polaków.

Oba typy refleksji są silnie widoczne zarówno u Reja, jak i Kochanowskiego. Warto również zwrócić uwagę na formę utworów, wyrażających refleksję. Są to, bowiem zarówno utwory o wzniosłej formie i treści, np. pieśni, jak i takie, które owe refleksje przekazują w sposób humorystyczny, np. fraszki, figliki

W „Pieśniach” widoczna jest refleksja na temat życia i śmierci, np. w Pieśni XXIV: „zagar, słyszę, wybija/

Ustąp, melancholija!

Dosyć na dniu ma statek

Dobrej myśli ostatek”( Pieśń XXIV Księgi pierwsze)

Widzimy, że czas, ludzie życie płyną nieubłaganie i nic nie jest w stanie zatrzymać „naszego zegara życia”.

Kruchość i przemijalność życia widoczna jest również w posiadających artystyczna budowę „Trenach”, które ukazują stratę po ukochanej osobie.

W sposób żartobliwy, analogiczna tematyka zaprezentowana jest w fraszkach i figlikach. Tutaj sama forma przekazu jest inna, brak patosu, lub jego ograniczenie, wzniosłość często jest tylko pozorna i prowadzi do efektów komicznych, czasami drwiny, szyderstwa, czy parodii. Tematyka fraszek jest bardzo różnorodna, od utworów humorystycznych, takich „o Doktorze Hiszpanie”, w których życie jawi nam się jako łatwe, lekkie, przyjemne i pełne zabawy: „trudno (powiada) mój rząd z tymi pany,

Szedłem spać trzeźwo, a wstanę pijany” ( O doktorze Hiszpanie, księgi pierwsze).

Refleksja na temat życia to również zarysowany przez Jana Kochanowskiego obraz Fortuny, która jak pisze rządzi nami, naszym życiem i  losem. Fortuna jest nieprzewidywalna, szydzi z ludzi i świata. W Pieśni IX ksiąg wtórych czytamy:

„ Bo z nas Fortuna w żywe oczy szydzi,

To da, to weźmie, jako się jej widzi”( Pieśń IX, księgi wtóre)

Człowiek nie ma mocy, nie jest w stanie przewidzieć przyszłości. Każdy powinien przyjmować postawę pokory, jednak i czujności:

„Nie wierz Fortunie, co siedzi wysoko;

miej na poślednie koła pilne oko”( Pieśń III, księgi wtóre)

Los każdego człowieka jest misternie zaplanowany i nikt nie jest w stanie tego zmienić, ani przewidzieć.

„ Kto tak mądry, że zgadnie,

co nań jutro przypadnie” (Pieśń IX, księgi pierwsze).

Zaufanie z jednej strony Bogu, z drugiej Fortunie to typowe postawy prezentowane przez Kochanowskiego, u Reja mamy do czynienia z zaufaniem do najwyższej instancji- do Boga. Brak u niego roli Fortuny, to przyroda kieruje porządkiem świata i ludzkiego życia za pośrednictwem wszechogarniającego Boga. Porządek ten jest stały, niezmienny, odwieczny i nikt nie jest w stanie go zmienić. Człowiek poczciwy, wpisuje się w ten misterny boski plan i osiąga pełnię szczęścia w harmonii z naturą. 

Wyżej opisana postawa jest naturalnym efektem dociekań twórcy, w przypadku opisywanych poetów oceniać należy ją w kategoriach zasługujących na najwyższe uznanie, z uwagi na treść i formę. Utwory te stały się, bowiem na długo kanonem piękna i do dzisiaj czytane są z dużym zainteresowaniem, któremu towarzyszy pierwotna refleksja.

Oprócz postawy twórczej wobec życia, w utworach obu renesansowych twórców widoczna jest również opinia na temat śmierci, jej roli i sensowności.

Kochanowski mówi, że śmierć za ojczyznę ma sens, stanowi uwieńczenie przykładnego obywatelskiego życia, jest dobrem samym w sobie i zasługuje na najwyższą nagrodę.

Nie może jednak pojąć śmierci niewinnej, małej dziewczynki, swojej córki. Cykl „Trenów” ukazuje, że poeta z Czarnolasu nie wyraża akceptacji na śmierć bliskich, niewinnych osób. Nie każda, bowiem śmierć ma jego zdaniem uzasadnienie. Jeszcze w „Pieśniach” wyraża akceptację śmierci, jako element planu Boga i Fortuny, w Pieśni IX czytamy:

  „Śmierci podległy człowiecze cnotliwy,

Choć wszytek wiek twój będzie frasobliwy” (Pieśń IX, księgi wtóre)

W Trenach zgodnie z wcześniej analizowanym przeze mnie załamaniem światopoglądu i świata wartości prezentuje skrajnie odmienną postawę buntu wobec śmierci.

  W twórczości Reja śmierć jest następstwem życia, jego kresem wyznaczanym przez naturę. Naturalnym jest, że poeci poruszają problematykę śmierci, jest ona, bowiem naturalną koleją rzeczy, czymś, co spotka każdego z nas. Pisząc o niej dokonują przynajmniej częściowego jej „oswojenia”.

Kolejna postawa twórcza to niejako refleksja na temat roli poezji, poety, praktyki pisarskiej.

Mamy tutaj zapowiedź tematyki fraszek, zaprezentowanie ich formy i tematyki. Poeta pisze, ze tworzywo twórcze jest rozmaite w zależności od jego przeznaczenia i audytorium. Warto zwrócić jednak uwagę na nieśmiertelność poezji i poety. Widoczne jest tutaj nawiązanie do Horacego i jego „Exegi monumentum”. Kochanowski w „Pieśni XXIV” ksiąg wtórych ukazuje nieśmiertelność poezji i poety:

„O mnie Moskwa i będą wiedzieć Tatarowie,

I różnego mieszkańcy świata Anglikowie;

Mnie Niemiec i waleczny Hiszpan, mnie poznają,

Którzy głęboki strumień Tybrowy pijają” ( Pieśń XXIV, księgi wtóre)

  Poezja i poeta nigdy nie giną, żyją tak długo, póki ich utwory są czytane.

  Jak wskazałem powyżej zarówno Rej, jak i Kochanowski poruszą podobne problemy: z jednej strony polityczno- społeczno- obyczajowe, z drugiej filozoficzne i egzystencjalne. Dostarczają nam w swoich utworach rad na temat życia, śmierci, ludzi i świata. Ich postawy kształtowane są niewątpliwie charakterem epoki, jak również filozofią stoicką i epikurejską. Widać, że postawy nie są niezmienne, ewoluują wraz z pisarzami, są wynikiem ich przemyśleń, doświadczeń życiowych, chwil radości i chwil smutku, czasami reakcją na wydarzenie społeczne, czy polityczne. Można jednoznacznie stwierdzić, że to pisarze na miarę swoich epok, starający się zawsze poruszać kwestie najważniejsze i najistotniejsze.

U obu twórców widoczne są wątki autobiograficzne(opis własnego życia), dzięki którym ich utwory nabierają niepowtarzalnego charakteru.

Ich utwory nie są receptą na to jak żyć, stanowią natomiast zbiór rad i przemyśleń dla wnikliwego czytelnika postawy należy oceniać w kategorii kanonu (ogólnie przyjęta w danej epoce norma) i modelu piękna, skarbnicy wiedzy i jak mówiłem wskazówek dotyczących tego, jak godnie żyć. Moim zdaniem ich poczynania twórcze i  To, w jaki sposób wykorzystamy ową skarbnicę wiedzy zależy tylko od nas.