Mikołaj Rej pisał wyłącznie po polsku, w myśl:
"A niechaj narodowie wżdy postronni znają,
Iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają".
Poeta działał w ruchu reformacyjnym, cenił spokojne życie ziemiańskie. W "Żywocie człowieka poczciwego" Rej nakreślił wzór szlachcica- ziemianina. Głównym tematem dzieła jest obraz szlachcica, jego dzieciństwo, szkoły, podróże, małżeństwo, obowiązki rodzinne i społeczne a także starość. Ziemianin to dobry gospodarz, człowiek bogaty. Prowadzi spokojny tryb życia, który uzależniony jest od pór roku. Nie boi się starości, cieszy się życiem i jego rozkoszami. Według Reja człowiek powinien dążyć do szczęścia osobistego, ale musi mieć czyste sumienie. Odnaleźć można w utworze elementy filozofii stoickiej i epikureizmu.
W "Krótkiej rozprawie między trzema osobami…" Rej krytykował stany, które maja wpływ na rządy Rzeczypospolitej. Szlachtę potępił za prywatę, rozrzutność, hazard, obojętność wobec ojczyzny. Kler obwinia o chciwość, zaniedbanie obowiązków religijnych, bogaty tryb życia i zepsucie. Poeta okazuje współczucie doli chłopa, który jest wykorzystywany przez szlachtę i kler. Wójt podsumowuje rozmowę:
"Ksiądz pana wini, pan księdza,
A nam prostym zewsząd nędza…"
Rej trafnie opisał problemy, które nurtowały ówczesną Polskę, krytykował także organizację państwa, sejm, sądownictwo. Charakter satyryczny dzieła poeta osiąga dzięki wprowadzeniu elementów komizmu, ironii, humoru. Mikołaj rej jest typowym człowiekiem renesansu, wygłasza pochwałę szerokiego zainteresowania się światem w wierszu "Ku dobrym towarzyszom", który poprzedził "Krótką rozprawę…":
Bo snadź człowiek z przyrodzenia każdy
Najwięcej się o to stara zawżdy,
Aby wiedział, co się w ludziom dzieje:
Więc jedno chwali, z drugiego się śmieje (…)
Towarzyszu, posłysz, nie znasz li, co czynić,
Postój mało, nie wadzi-ć to poczcie.
Acz są rzeczy niepoważne prawie,
Podziwu się toż prostej ludzkiej sprawie.
Jan Kochanowski to najbardziej znany twórca polskiego renesansu. Stworzył pierwszy polski dramat "Odprawę posłów greckich", w którym poruszył aktualne problemy polityczne. Podkreślił znaczenie dbałości o własna ojczyznę, potępił magnaterię za egoizm, prywatę, przekupstwo i zainteresowanie własnymi korzyściami. Przedstawił postać Antenora, patrioty, który jest skłonny ponieść ofiarę dla dobra kraju.
W "Pieśni o spustoszeniu Podola przez Tatarów" autor przestrzega przed kolejnym napadem na kraj. Wzywa obywatelki do opamiętania się i zainteresowania się sprawami państwa. Szlachtę oskarża o zanik ducha rycerskiego, dbanie o własne interesy. Poeta domaga się zniesienia podatków, obrony granic. Apeluje o myślenie o przyszłości ojczyzny.
We "Fraszkach" i "Pieśniach" Kochanowski wyraża swoje poglądy na świat i człowieka. Można tu znaleźć utwory patriotyczne, religijne, miłosne, refleksje o życiu i przemijaniu.
W "Pieśni o cnocie" poeta wypowiada się na temat cnoty. Życie człowieka musi być cnotliwe, powinno być przykładem dla innych. Człowiek powinien żyć godnie, nie może być w życiu miejsca na pokusy i zazdrość. Sposobem na prowadzenie godnego życia jest poświęcenie się sprawom ojczyzny.
We fraszce "Do gór i lasów" poeta przedstawił koleje swojego życia. Opisał studia, podróże, pobyt na dworze. Bywał we Francji, Niemczech, we Włoszech, walczył pod Radoszkowicami w 1568 roku, wiódł życie dworskie. Na koniec Kochanowski zadaje pytanie: "Dalej co będzie ?", stara się dotrzymać kroku zmianom czasu i zdaje się na bieg wydarzeń:
"Dalej co będzie ? Srebrne w głowie nici,
A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci."
We "Fraszkach" autor żartował sobie z przywar znajomych osób, przedstawił swoje poglądy na świat, utwory te stanowiły efekt przemyśleń. Zachęcał do korzystania z rozrywek, cieszenia się życiem i tym, co mamy. Jan Kochanowski był mistrzem języka , jego utwory miały wpływ na rozwój języka polskiego. Stał się wzorem twórcy dla wielu następnych pokoleń poetów. Nawiązywali do dzieł Kochanowskiego m.in. C.K Norwid i J. Tuwim.
