Wygnaniec, ciekawy świata podróżny, poszukiwacz sensu życia... – omów motyw wędrówki w oparciu o literaturę różnych epok

Homo viator - człowiek pielgrzym to odwieczny motyw literacki. Wędrowanie jest nieodłączną częścią życia ludzkiego. Jak pisał Edward Stachura: "wędrówką jedną życie jest człowieka". Jest symbolem poszukiwania i dążenia do pewnego wytyczonego celu. Przynosi doświadczenia i stanowi próbę poznania świata. Człowiek jest żądny przygód, nowych wrażeń, dlatego wciąż udaje się w nową podróż porzucając swoje dotychczasowe życie. Często jednak wędrówka oznacza tułaczkę i poniewierkę, na którą jest się skazanym, wtedy naznaczona jest tęsknotą za ojczyzną i najbliższymi. Wędrowiec to również poszukiwacz idei, wartości i nie rzadko poszukiwacz sensu i celu życia.

Dziś w dobie szybkiej komunikacji podróżowanie straciło swój mistyczny sens. Jest tylko przemieszczaniem się w jakimś celu. Człowiek współczesny winien natomiast podróżować w głąb siebie samego, zapytując: dokąd zmierzasz człowieku XXI wieku?

Literatura po raz pierwszy porusza motyw wędrowania już w starożytności. Biblia i Mitologia, jako źródła wszelkich toposów, zawierają również historie wielkich wędrówek i sławnych podróżników.

W Starym Testamencie lud wybrany, wyzwolony spod niewoli egipskiej, wędruje w poszukiwaniu ziemi obiecanej. Mojżesz prowadzi swój lud ziemi obiecanej, która stanie się ojczyzną. Ta wędrówka posiada głęboki symboliczny wymiar, jest bowiem znakiem poszukiwania swojego miejsca w świecie. Stanowi również symbol skomplikowanej i trudnej drogi ku wolności. Jeśli jednak pokłada się nadzieje w Panu, kieruje się wiara, która "może góry przenosić" zawsze osiągnie się upragniony cel wędrowania.

Wielkim pielgrzymem jest Jezus Chrystus. Nowy Testament jest głoszeniem wielkości Boga poprzez nieustające wędrowanie. Grupa dwunastu apostołów przemierza ze swym nauczycielem ziemie Izraela by nieść ludziom nadzieje i miłość. W takim kontekście jest również rozumiane posłannictwo chrześcijańskie. Życie katolika powinno być wiecznym wędrowaniem i głoszeniem potęgi Boga. Takim współczesnym wędrowcem, który w pełni realizował misję pielgrzymowania i głoszenia miłości był Jan Paweł II.

Poszukiwanie drogi do swojej ojczyzny, chęć powrotu do najbliższych to treść Odysei Homera.

Odyseusz - król Itaki po zburzeniu Troi powraca do swojej ojczyzny. Jednak nieprzychylność bogów zmusza go do dziesięcioletniej tułaczki. Odys stanowi symbol wiecznego tułacza, który pomimo wielu przeszkód wciąż poszukuje celu swego życia. Każdy z nas ma swoja Itakę, do której dąży, każdy więc jest Odysem.

Boska Komedia Dantego Alighieri to opis wędrówki przez trzy sfery pozaziemskie: piekło, czyściec i raj. Owa wędrówka ma symbolizować historię przemiany duchowej człowieka. W trakcie swego życia człowiek podąża, popełniając po drodze grzechy, do Boga. Po piekle i czyśćcu oprowadza Dantego Wergiliusz - twórca Eneidy i literacki mistrz pisarza. Tu Dante obserwuje cierpienie grzeszników, napotyka po drodze zwierzęta, które stanowią alegorie grzechów: lew - pychy, pantera - rozwiązłości i wilczyca - chciwości. W czyśćcu spotyka dusze odbywające pokutę. Po raju oprowadza Dantego jego ukochana Beatrycze, której pisarz nadał wymiar metafizyczno - religijny. Raj jest krainą szczęścia i miłości. Miłość jest dla twórcy największą siłą, dzięki której Bóg stworzył świat, a człowiek poprzez miłość zbliża się do Boga. Dodatkowych nauk w trakcie podróży udzielają Dantemu zmarli filozofowie, artyści, herosi (Achilles i Odyseusz), zakonnicy (św. Bernard z Clairvaux). Poemat ten ujmuje motyw wędrowania jako historię wyzwolenia człowieka od grzechu, jego wznoszenia się po szczeblach poznania Boga.

W oświeceniu modnym gatunkiem stała się powieść. Czytelnicy do dziś dnia znają oświeceniowe historie o podróżach Guliwera Jonathana Swifta czy opowieść o losach rozbitka Robinsona Daniela Defoe. Na gruncie polskim pierwsza powieść została napisana przez Ignacego Krasickiego. Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki to utwór łączący w sobie elementy powieści przygodowej, obyczajowej i powiastki utopijnej. Tytułowy bohater opowiadanie o losach swojego życia ujmuje w formę pamiętnika. Po pełnym emocjonujących przygód pobycie w Paryżu bohater zostaje zmuszony do ucieczki przed wierzycielami. Statek Mikołaja podczas burzy morskiej rozbija się. Cudem ocalony bohater trafia na utopijna wyspę Nipu. Filozofia Nipuańczyków, którą bohater przejmie okaże się jednak nieadekwatna do rzeczywistość XVIII-wiecznej Rzeczpospolitej. Nazwisko głównego bohatera nie pozostaje bez znaczenia. Doświadczyński pochodzi od słowa doświadczenie. Zatem wędrówka Mikołaja to symbol nabierania doświadczeń i mądrości życiowych. Świat bowiem, jak głosiła filozofia racjonalizmu można poznać tylko za pomocą rozumu i doświadczeń.

Adam Mickiewicz w Sonetach krymskich ukazuje motyw podróży jako metafizyczną wędrówkę w poszukiwaniu celu egzystencji i duchowe przenoszenie się do swojej ojczyzny. Podmiot liryczny, bohater wszystkich osiemnastu sonetów, to pielgrzym. Pod wpływem krajobrazu stepów akermańskich, gór i stolicy chanów krymskich przeżywa swoje rozdzielenie z ojczyzną. Sonety stanowią poetycki pamiętnik z podróży, który zawiera w sobie wykładnie filozofii romantycznej. Świat jest wielką tajemnicą, której nie można do końca poznać ani opisać słowami. Wywołuje w człowieku metafizyczne stany i zmusza do ciągłego wędrowania. Zatem pielgrzymowanie jest tutaj pewną prawdą o człowieku, który w obliczu potęgi natury poznaje samego siebie.

Po klęsce powstania listopadowego wielu Polaków zagrożonych represjami musiało udać się na emigrację. Wielu z nich osiedliło się w Paryżu. Znalazł się tam również Mickiewicz. Polacy przygnębieni porażką nie umieli dojść między sobą do porozumienia. Emigracja stał się polem sporów. Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego są próbą programu, który miała połączyć naród w jednym działaniu. Mickiewicz ponownie wykłada tutaj swoją idee mesjanizmu( wcześniej w Dziadach części III). Polska ma szczególne posłannictwo na tle historii - swoim cierpieniem ma wyzwolić inne narody. Pielgrzymowanie Polaków, los emigrantów ma zaś szczególne znaczenie, dlatego, że zostali oni wybrani do głoszenia idei miłości i patriotyzmu. Są oni jak apostołowie - uczniowie Chrystusa wybrani do wysławiania imienia Pana, tak Polacy mają głosić "zmartwychwstanie" narodów.

Juliusz Słowacki w swoim dramacie Kordian wykorzystuje motyw wędrówki podwójnie. Fizyczne podróżowanie przeplata się z wędrówką duszy ku poznaniu samego siebie. Kordian - młody, niezwykle wrażliwy poeta indywidualista, po nieudanej próbie samobójczej udaje się w podróż po Europie. Jest ona bogata w doświadczenia i przygody, które ostatecznie uformują poetę- działacza. W Anglii Kordian poznaje siłę pieniądza, we Włoszech odkrywa, że nawet miłość kobiety można kupić. W Watykanie po rozmowie z papieżem uświadamia sobie, że Polacy w swym cierpieniu są absolutnie sami. Momentem kulminacyjnym owej wędrówki jest monolog, który bohater wygłasza na szczycie Mont Blanc. Następuje tu przemiana Kordiana, postanawia zostać wyzwolicielem, który przyniesie swej ojczyźnie wolność. Bohater odkrywa sens swojego życia.

Motyw zagubionego wędrowca podejmuje również Joseph Conrad w Lordzie Jimie. Bohater tej powieści zostaje postawiony w obliczu trudnych wyborów, gdzie przyjdzie mu się zmierzyć z własną naturą. Po ucieczce z tonącego statku Patna Jim nie umie znaleźć sobie odpowiedniego miejsca, w którym mógłby dokonać rozliczenia z samym sobą. Nie umie pogodzić się ze swym błędem i wciąż poszukuje miejsca dla siebie. W końcu odnajduje je na wyspie Patusan. Wydaje mu się, że tu będzie mógł zacząć nowe życie. Chce kochać i postępować w zgodzie ze swoim honorem. Okazuje się jednak, że człowiek od swoje natury nie może uciec. Nie ma bowiem takiego miejsc na świecie, gdzie człowiek uchroniłby się przed sobą samym. Honor Jima znów zostanie poddany próbie, którą bohater przegra. Nieutulony w swej porażce popełnia samobójstwo, które można odczytywać jako symbol bezsilności człowieka wobec swojej natury oraz jako ostateczny kres ziemskiego podróżowania w celu znalezienia sensu egzystencji.

Ferdydurke Witolda Gombrowicza to z kolei analiza problemu uciekania od schematów i wędrowania w poszukiwaniu form, które zostaną przez nas zaakceptowane. Bohater powieści, trzydziestoletni Józiu zostaje wysłany do szkoły, w której próbuje mu się narzucić schemat "pupy". Świadomy zagrożeń, jakie niesie ta forma, Józiu przenosi się do domu państwa Młodziaków. Tu jednak poznaje równie nieakceptowaną formę "łydki" -schemat witalności i erotyzmu. Gdy udaje mu się uciec przed łydką, trafia wraz ze swoim kolegą Miętusem do ziemiańskiego dworku swojej rodziny, gdzie ostatecznie okazuje się, że przed formą "gęby" nie ma już ucieczki. Gombrowicz twierdzi, że życie ludzkie składa się właśnie z takich schematów. Możemy jedynie wybierać między nimi, natomiast nie możemy całkowicie się z nich wyzwolić, bo określają one nasze miejsce w świecie i w społeczeństwie. Zatem sensem życie jest wędrowaniem wśród schematów i uciekanie przed tymi, które próbują nas zdominować.

Bohater Innego świata Gustawa Herlinga - Grudzińskiego to wygnaniec. Pozbawiony swojej ojczyzny i wolności zostaje umieszczony w sowieckim łagrze w Jercewie. Jego życie jest tułaczką po wolności i po sens cierpienia. Podróż z w kontekście tej powieści okazuje się być dramatycznym poszukiwaniem istoty człowieczeństwa. Pisarz zadaje pytania: w czym owa ludzkość tkwi i jak można ją ocalić? Życie w końcu to nieustanna ucieczka przed śmiercią, wyprawa po poszukiwanie wolności.

" Wędrówką jedną życie jest człowieka; Idzie wciąż, dalej wciąż. Dokąd? Skąd?" - te słowa z wiersza Edwarda Stachury najlepiej oddają sens ludzkiego wędrowania. Człowiek jest wędrowcem i poszukiwaczem celu swego bytowania. I choć ta podróż nie jest łatwa, wymaga wielu poświęceń, choć wciąż "brak mu tchu" i na końcu "śmierć go czeka", trzeba iść dopóki sił wystarczy. Bo to podróżowanie to jedyny sens ludzkiego żywota. Literatura utwierdza nas w tym przekonaniu i stanowi przewodnik po wycieczce zwanej "życiem".