Literatura od najdawniejszych czasów służy człowiekowi do opisania świata, który go otacza oraz przeżyć i emocji, które towarzyszą człowiekowi w różnych chwilach życia. W dziełach literatury zawarta jest prawda o ludzkości, zapisana jest historia oraz specyficzna kultura różnych narodów. Literatura jednak ulega różnorakim przemianom, dlatego każda z epok w dziejach ludzkości została opisana w inny sposób. Stało się tak dlatego, że w zależności od czasów w których żyli określeni artyści różnie opisywane były uczucia, świat też wyglądał zupełnie inaczej. Ludzie mieli zupełnie inne problemy i marzenia, o których możemy się dowiedzieć czytając po latach napisane przez nich dzieła literackie. Dlatego właśnie literatura jest skarbnicą informacji o życiu ludzkim na przestrzeni różnych epok.

Swoją pracę chcę rozpocząć od omówienia epoki średniowiecza. Był to czas, w którym najwięcej miejsca na kartach literatury poświęcano tematyce związanej z religią i Bogiem. Najczęściej pisano żywoty świętych, ponieważ miały one stanowić przykład wzorowego postępowanie, którym powinien cechować się prawdziwy chrześcijanin. W tym okresie wykształciła się specyficzna nauka, której nadano nazwę "scholastyka". Zajmowała się ona niepodważalnymi prawdami wiary chrześcijańskiej, które określano mianem dogmatów religijnych. Nauka ta miała przyczynić się do osiągnięcia przez ludzi szczęścia i pomóc im w osiągnięciu zbawienia - to były właśnie jej główne cele. Jej zamierzeniem było także ukazanie ludziom właściwej drogi życia, dlatego wskazywała ona ideały świętości, zgodnie z którymi należało postępować - ich przestrzeganie miało gwarantować życie wieczne. Wskazywała także, że jedynym pewnikiem w życiu każdego człowieka jest śmierć, dlatego należy postępować tak, by móc umrzeć poczuciu dobrze wykorzystanego ziemskiego czasu. Ludzie, którzy żyli w epoce średniowiecza byli bardzo bogobojni, już sama myśl o rzeczach związanych z religią byłą dla nich przerażająca. Uważali, że nikt nie jest w stanie poznać tego, co związane jest z wszechmogącym Bogiem. To Jemu podporządkowywali całe swoje życie i wierzyli, że tylko On jest im w stanie pomóc w trudnych chwilach.

Z takim przedstawieniem sytuacji człowieka spotykamy się w jednym z najbardziej znanych dzieł omawianej epoki - w Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią. Utwór ten ma formę rozmowy (dialogu), która toczy się między dwoma postaciami: Polikarpem i Śmiercią. Polikarp to człowiek, którego wielkim pragnieniem była możliwość zobaczenia i porozmawiania ze Śmiercią- poprosił on o to Boga, który spełnił jego życzenie. Śmierć w tym utworze pojawiła się jako szkaradna istota, której wygląd przeraziłby każdego człowieka, mówiła o sobie, że ma największą moc na świecie, jest sprawiedliwa, ponieważ przychodzi do każdego i nie zwraca uwagi na mądrość, wiedzę czy majątek - nikt nie jest w stanie uniknąć spotkania z nią. Dlatego każdy z nas powinien w swoim życiu wykazać się wielką pokorą - wszystko przecież traci znaczenie, gdy pojawi się Śmierć, ona odbierze nam wszystko.

Kolejna epoka - renesans ukazał zupełnie inny światopogląd. W tym okresie nie Bóg, ale człowiek stał się najważniejszy. To jemu zostało poświęcone najwięcej dzieł, które powstały w tym czasie. To okres, w którym narodził się tzw. humanizm - głównym hasłem tego prądu były znane słowa Terencjusza: Jestem człowiekiem i nic co ludzkie, nie jest mi obce. Człowiek określany był wtedy jako istota wartościowa, która posiada wybitne zdolności twórcze, jest w stanie stwarzać wielkie i wybitne dzieła. Nic i nikt nie jest może dorównać ludziom - dlatego właśnie to oni stali się władcami świata, pokonali nawet potęgę przyrody. Jak widać poglądy, które były w tej epoce popularne są zupełnym zaprzeczeniem tego, co stało się dominujące w myśli średniowiecznej. Człowiek miał tu korzystać z każdej chwili, jaka została mu dana - dlatego powinien cieszyć się życiem doczesnym, a nie tak jak było wcześniej - cierpieć w imię Boga i wyznawanych ideałów.

Takich poglądów możemy się doszukać m.in. w twórczości Jana Kochanowskiego - mam tu na myśli zwłaszcza pieśni jego autorstwa. Przykładem może być tu Pieśń Świętojańska o Sobótce. Poeta przedstawił w niej niemal sielankowe życie, które koniecznie miało odbywać się w zgodzie z prawami wyznaczonymi przez naturę. Tylko taka egzystencja (zdaniem poety) miała zagwarantować człowiekowi pełnię szczęścia i harmonię duchową. Nic nie mogło dorównać komfortowi życia na wsi - z jego spokojem, a zarazem beztroską. Jan Kochanowski uważał, ze nasze życie powinno się toczyć zgodnie z naturą, a więc analogicznie do pór roku - właśnie ten naturalny rytm miał sprawić, że człowiek czułby się szczęśliwy. Człowiek jako istota żyjąca nie powinien zmieniać i wykraczać poza reguły ustanowione przez przyrodę. Powinien się jej zupełnie poddać, dlatego, że wszystko co robi wbrew niej, nie wyjdzie mu na dobre. Największą satysfakcję miały zapewnić człowiekowi rezultaty pracy, która była wykonywana na wsi.

Niezwykłym czasem w dziejach kultury polskiej była epoka baroku. Artyści i myśliciele, którzy żyli w tym okresie, traktowali człowieka jako istotę, która jest krucha i bezradna wobec ogromu Wszechświata. Dlatego właśnie powstało wtedy tak wiele tekstów dotyczących marności i jałowości ludzkiego życia. Wielką fascynacją omawianego okresu był czas - a konkretnie jego niepohamowany upływ, a co z tym związane niezwykłą popularnością cieszyła się tematyka śmierci i nieuchronnego przemijania. Można by nawet powiedzieć, że był to wtedy dominujący literacki motyw. Człowiek wobec świadomości nietrwałości życia, zaczął poszukiwać czegoś, co zapewniłoby mu bezpieczeństwo, próbował znaleźć jakieś nieprzemijające i trwałe wartości - lekarstwem na cierpienie mogła być przecież miłość. To w niej ludzie często pokładali nadzieję na odnalezienie sensu życia. Wszystko to zostało zapisane na kratach dzieł literackich, które powstały w tym okresie - są teraz dla nas cennym źródłem informacji o życiu ludzi w epoce baroku.

Kolejną epoką, której należy poświecić uwagę są czasy romantyzmu. Jednym z najwybitniejszych dzieł literatury, w którym możemy odnaleźć "prototyp" bohatera romantycznego charakterystycznego dla tej epoki jest Hamlet Williama Szekspira. Utwór ten zawiera wspaniały opis ludzkich uczuć i namiętności, które rządzą naszym życiem. Pokazuje nam także, że człowiek to istota, która zdolna jest popełniać wielkie okrucieństwa. Autor tego tekstu ukazał nam wszelkie ludzkie słabości, nie wahał się także określić człowieka jako: kwintesencję marnego prochu. Te słowa niewątpliwie skłaniają nas do pokory i patrzenia na samych siebie z dystansu. Hamlet, który jest głównym bohaterem utworu, to młody człowiek, który ma rozterki życiowe. Nie potrafi sobie z nimi w żaden sposób poradzić. Czuje się w tej sytuacji zupełnie bezradny. Nie wie, jak ma się zachować wobec zła, które otacza go z każdej strony. Można by powiedzieć, że znajduje się w sytuacji bez wyjścia. Stracił wiarę w piękno świata i w ludzką dobroć - zastanawia się, czy w ogóle warto w takim świecie żyć. Nie może znaleźć jednoznacznej i pewnej odpowiedzi na to pytanie, dlatego nie wie, jak należy postąpić w tej trudnej sytuacji.

Dla twórców doby romantyzmu najbardziej nurtującym tematem, który podejmowali w swoich dziełach stały się uczucia, dusza ludzka oraz wspaniała, prawdziwa miłość. Jako ideał wskazywali na człowieka wrażliwego, samotnika i indywidualistę (a często także buntownika) kierującego się w swoim postępowaniu intuicją oraz najwspanialszym ze wszystkich uczuć - miłością. To ona miała być dla niego inspiracją do czynu, często jednak doprowadzała do tragedii, która kończyła się decyzją o popełnieniu śmierci samobójczej. Jednym z najbardziej interesujących dzieł epoki romantyzmu są napisane przez Goethego Cierpienia młodego Wertera. To książka opisująca niezwykłego bohatera - młodego człowieka o imieniu Werter. To postać, która została skazana na cierpienia z powodu tragicznej, nieszczęśliwej miłości. Jego uczucie było tak wielkie, że nie potrafił żyć bez wybranki swojego serca - dlatego właśnie zdecydował się popełnić samobójstwo. Jego los, jest przykładem do czego może doprowadzić nas wielka, ale niespełniona miłość.

Myślę, że przykłady, które zostały przeze mnie przytoczone udowodniły, że literatura jest zapisem rzeczywistości poszczególnych epok i ich odzwierciedleniem.