„Polak – patriota”. Scharakteryzuj polski patriotyzm odwołując się do wybranych przykładów literackich

Czym jest patriotyzm i jaka jest jego wartość w życiu każdego narodu? To pytania, które jest jedną z najważniejszych kwestii w sztuce i literaturze romantyzmu. Żadna epoka do tej pory nie kładła tak dużego nacisku na kwestię miłości do ojczyzny i walki o jej dobro jak właśnie okres romantyczny. W tym czasie tworzą najwybitniejsi polscy poeci, których utwory, nie tylko wtedy, ale i dzisiaj, potrafią wzbudzić w czytelniku uczucia patriotyczne. Jest tak dlatego, gdyż sztuka romantyczna postawiła sobie bardzo szczytny cel, mianowicie chciała doprowadzić do wielkiego zrywu niepodległościowego, który dałby wolność uciskanemu krajowi. Każdy poeta, malarz czy muzyk opiewał w swych utworach piękno naszego kraju po to, by pokazać, że jest on najwęższą wartością i skarbem w życiu każdego Polaka, który winien teraz chwycić za broń i stanąć przeciwko wrogom. Dlatego wydaje się, że tym, co jest najistotniejsze w patriotyzmie Polaków ukazała właśnie sztuka romantyczna. Mickiewicz, Słowacki i inni pokazali, że patriotyzm to nie tylko walka, ale uczucia, miłość, szacunek i wiara we własny naród i kraj. Takie postawy odnajdujemy w ich utworach.

Jednym z najważniejszych autorów tego okresu jest oczywiście Adam Mickiewicz, który w wielu swych utworach pokazał, że jest patriotą i jak powinien taki człowiek działać. Taki też obraz mamy w "Konradzie Wallenrodzie". Pokazany jest tu człowiek, który zmuszony jest do podstępu i zdrady, by móc ocalić honor swej ojczyzny Litwy. Nie ważna jest dla niego śmierć niewinnego człowieka, pod którego nazwisko się później podszyje, własne szczęście u boku ukochanej, która opuszczona przez niego, zamyka się w pustelni i tam trwa do końca swych dni. Wstępuje do zakonu i przez lata czeka na okazję, by móc zniszczyć swoich wrogów. Staje się tak, kiedy zostaje wybrany na Wielkiego Mistrza Zakonu. Wszystkie wojny zakonu prowadzi tak, by przegrywali. Wie, że nie jest to honorowa i rycerska postawa, ale w otwartej walce jego kraj nie miałby szans. Mimo, że traci honor rycerza, odzyskuje honor swego kraju.

Drugim, na wskroś bijącym patriotyzmem, dziełem Mickiewicza jest "Pana Tadeusz". Nie ulega wątpliwości, że Mickiewicz chciał przedstawić swoich rodaków jako naród gloryfikujący i sławiący to, co pochodzi od ich ojców. Jak mówi Bartek zwany Prusakiem:

"Ilekroć z Prus wracam chcąc zmyć się z niemczyzny

Wpadam do Soplicowa jak w centrum polszczyzny".

Aby zastanowić się nad jego słowami, wpierw powinniśmy rozpatrzyć kwestię tego, jakie elementy polskości, tradycji odnajdujemy w soplicowskim dworze. Później wyjaśnić jak jego mieszkańcy starali się utrzymać pamięć o swej przeszłości i jaki stosunek mieli, co myśleli o takim spojrzeniu na tradycję bohaterowie zamieszkujący dwór Soplicy. Kiedy odpowiemy sobie na tak postawione pytania, będziemy mogli stwierdzić, czym jest tradycja dla bohaterów "Pana Tadeusza" i w jaki sposób próbują przedłużać jej pamięć. Pierwszym argumentem, który może potwierdzać tezę o tym, że w Soplicowie dbano o polskość i polską tradycję są wspomniane już słowa Bartka, który odnajdywał u nich ostoje polskości, i rzeczywiście, ich domy wypełniony był różnymi rzeczami, które kojarzyły się z Polską, jej historią. Poeta daje tego opis już w pierwszej księdze:

I też same portrety na ścianach wisiały.

Tu Kościuszko w czamarce krakowskiej, z oczyma

Podniesionymi w niebo, miecz oburącz trzyma;

(...)

Dalej w polskiej szacie

Siedzi Rejtan żałośny po wolności stracie.

(...)

Dalej Jasiński, młodzian piękny i posępny,

Obok Korsak, towarzysz jego nieodstępny.

Wszystko w u Sopliców przesiąknięte jest polskością. Choćby krótka chwila u nich pozwalała poczuć się jak w wolnym kraju, w wolnej Polsce. Na ścianach widniały obrazy i portrety wielkich polskich patriotów, którzy kiedyś przelewali krew za swój ukochany kraj. Najważniejsze miejsce jednak zajmuje zegar, wielki i dostojny, do którego podszedłszy Tadeusz "...z dziecinną radością pociągnął za sznurek, By stary Dąbrowskiego posłyszeć mazurek."

Zegar ten, wielki kurantowy, jest ważnym elementem wystroju mieszkania. Nie jest tak dlatego, że jest on wyjątkowo piękny, czy świetnie pasuje do reszty mebli. Chodzi właśnie o jego wartość sentymentalną i oto, że płynie z niego porywająca pieśń patriotyczna.

Jest to ważne z tego względu, że młodzież, która odwiedza ten dom pamiętał, że Polska była kiedyś krajem wolnym, w którym nie było panoszących się Rosjan. Pieśń płynąca z zegara ma przypominać za każdym razem. Niebezpieczne jest bowiem to, że młodzi zwracają teraz coraz częściej na mody zachodnie - zwłaszcza francuskie, nie doceniając i zapominając, że również w Polsce można odnaleźć piękno i zachwyt. Starsi ludzie niechętnie spoglądają na nowe, modne francuskie stroje młodzieży, która zapomina przy tym o polskich zwyczajach związanych ze strojami, ale i w innych dziedzinach. Dlatego trzeba nieustannie edukować ją w tym kierunku.

Kolejny utwór, bardzo ważny dla patriotycznej literatury romantyzmu, to "Dziady" część III Mickiewicza. W utworze tym ukazana jest postać Konrad, który kreowany jest tu na wzór Proteusza. Jest on w stanie uczynić wszystko, by tylko jego naród odzyskał niepodległość i dobre imię. Jak sam mówi:

Ja kocham cały naród (...)

Chcę go dźwignąć, uszczęśliwić,

Chcę nim cały świat zadziwić.

W utworze tym ważna jest również rozmowa Konrada z Bogiem, w której pyta go, dlaczego pozwolił na takie upokorzenia dla Polski, dlaczego widząc to nieszczęście pozwala na nie. Widzimy tu wielką siłę jak drzemie w Konradzie, który dla swej ojczyzny gotów jest nawet wystąpić przeciwko Bogu.

Kontakt z Boskimi siłami ma również ksiądz Piotr, który ma widzenie. Objawia się mu w nim wizja Polski, która jest gnębiona na wzór Chrystusa, ale jest też nuta nadziei - widzi małego chłopca, który w przyszłości zawalczy o dobro narodu i pokona oprawców.

Kolejnym ważnym poetom, którego najważniejszym celem stało się krzepić serca swych rodaków był Juliusz Słowacki. Do jego najwybitniejszych utworów należy wiersz "Grób Agamemnona". Słowacki krytykuje w nim polską szlachtę, która nie ma prawa stać dumnie nad grobem Spartan, gdyż nie ponieśli żadnej ofiary w sprawie swej ojczyzny, a jeszcze przyczynili się do jej zguby przez swe nieudolne rządy przez te wszystkie lata.

Poeta natomiast marzy w wierszu o Polsce nowej, wolnej, w której nie będzie ludzi działających na jej szkodę i w imieniu własnych interesów. Nie będzie głupoty, złodziejstwa, zdrady. Teraz zaś cierpi, że niegdyś tak wielki i silny kraj, dzisiaj zakuty jest w kajdany i nie może nic z tym zrobić.

W wierszu "Smutno mi Boże" Słowacki bardzo dobitnie ukazuje swoje patriotyczne uczucia. Bardzo tęskni jako emigrant za swoja ojczyzną. Swa miłość do Polski ukazuje poprzez alegorie statku, który płynie przez ocean. Poeta przez ten obraz nawołuje i wskazuje, jak powinniśmy postępować. Mówi, że powinniśmy być wytrwali w dążeniu do celu i nie poddawać się żadnym przeciwnością. Trapi go również żal, że nie jest jak jego rodacy w ukochanym kraju, ale musi tułać się po świecie nie mając nikogo bliskiego, z kim mógłby podzielić swój żal. Nie wie też czy kiedykolwiek wróci do Polski, gdzie przyjdzie mu spocząć na wieki - czy będzie to ziemia ojców, czy tez jakaś obca? Wydaje mu się, że już nic mu nie może pomóc. Do końca życia będzie pielgrzymem, który nie może powrócić do swojego kraju.

Trzecim wielkim poetą, który szerzył idee patriotyzmu był Cyprian Kamil Norwid.O tragicznym losie kraju opowiada jego utwór "Fortepian Szopena". Jest on, jak wskazuje tytuł, poświęcony Szopenowi i jego pięknej muzyce. W pierwszych wersach utworu poeta omawia i przedstawia czytelnikowi piękno muzyki szopenowskiej. Wspomina również o swej wizycie u wielkiego kompozytora w kilka dni przed jego śmiercią. W dalszej części wiersza czytamy o refleksjach poety nad muzyka Szopena, którą postrzega jako wyraz chrześcijańskich i polskich korzeni artysty, który potrafił to połączyć z klasycznością wręcz antyczną dźwięków, jakie potrafił wydobyć z instrumentu. Jest ona dla poety modlitwą, którą z namaszczeniem kieruje do swych wiernych słuchaczy. W tym też miejscu Norwid przedstawia swą koncepcje literatury, sztuki, w której to poeta powinien ukazać odbicie idei boskich, które obserwować trzeba w otaczającym nas świecie. Nie jest to jeszcze jednak pełnia wartości dzieła sztuki. By takim się stał musi przejść przez cierpienie i ból. Tak jest w przypadku wydarzeń, do których nawiązuje Norwid. Chodzi tu o atak z pałacu Zamoyskich na namiestnika cara, kiedy to rosyjscy żołnierze w odwecie za zamach zaatakowali pałac, który splądrowali i przez okno wyrzucili fortepian Szopena. Roztrzaskany instrument ma symbolizować Polskę, która tak samo jak fortepian, została zniszczona przez carskie wojska.

Wydaje się, że powyższe przykłady bardzo dobrze wskazują na dwie kwestie. Po pierwsze, unaoczniają, jakich wielkich i wybitnych twórców mieliśmy w historii literatury polskiej, którzy starali się podnieść na duchu zgnębiony przez zaborców naród, i po drugie, że mieli oni tak wielką wiarę w Polskę i Polaków: wiedzieli, że kiedyś dojdzie do tego, że ten waleczny naród pokona przeciwności i zdobędzie wolność. To są odpowiedzi na postawione na początku pytania. Polacy są narodem, który przez wiele lat, w różnych okolicznościach musiał udowadniać swój patriotyzm i bez wątpienia możemy powiedzieć, że zawsze z tych prób wychodził obronną ręką.