Wiele postaci z utworów literackich chciało zmieniać świat. Często nie potrafili zmienić siebie, niektórym się to udało. "Legenda o św. Aleksym" to polska wierszowana wersja średniowiecznej legendy hagiograficznej o człowieku bożym wywodzącej się z Syrii z V- Vi wieku. Sam Aleksy nigdy nie istniał, ale wzór postaci został zaczerpnięty z kultury Indii. Legenda zawiera motyw przemiany w ujęciu typowym dla literatury hagiograficznej. Treścią wiersza jest opowieść o życiu młodzieńca z bogatego rodu. Gdy Aleksy skończył dwadzieścia cztery lata poślubił cesarska córkę. Podczas nocy poślubnej Aleksy poinformował żon, że wyrusza w świat. Nazajutrz potajemnie opuścił dom. Statkiem dopłynął do Syrii, znalazł miejsce pod kościołem i tam spędził wiele lat. Przez siedemnaście lat pędził żywot żebraczy w Syrii, a następnie wrócił pod bramę domu ojcowskiego i tam żył jak żebrak, nie rozpoznany przez bliskich. Przez szesnaście lat Aleksy leżał pod schodami rodzinnego domu. Gdy poczuł, że nadchodzi śmierć spisał dzieje swojego życia. Po śmierci został uznany za świętego. Święty Aleksy bez reszty oddał się Bogu, dał przykład, jak dążyć do zbawienia. Aleksy został ukazany jako wzór chrześcijańskiej pobożności. Opowieść o świętym Aleksym propaguje czystość fizyczną i duchową, ubóstwo, wyrzeczenie się dóbr doczesnych, pogardę dla bogactwa. Święty Aleksy jest wzorem ascety, odrzuca dla Boga dobra materialne, decyduje się na życie w nędzy, cierpi za grzechy swoje oraz innych ludzi. Aleksy żyje w czystości i pobożności. Zyskuje zbawienie i zostaje świętym.

Makbet z dramatu Williama Szekspira jest żądny władzy. Dla niej zrobi wszystko. Główny bohater sztuki to człowiek początkowo prawy. Przepowiednia czarownic wzbudza w nim żądzę władzy. Marzy o koronie, pragnie zaszczytów. Staje się podatny na wpływy otoczenia, nie wyznaje już żadnych zasad moralnych, ulega sugestiom żony Lady Makbet i własnej wyobraźni. Dokonuje zbrodni na królu Dukanie. Kiedy zdobywa koronę, popełnia następne przestępstwa. Makbet wstępuje na drogę zbrodni i nie potrafi się wyrwać z kręgu zła. Przełamuje w sobie opory, zbrodnia już go nie przeraża. Boi się, że ludzie wykryją zabójstwa, ale nadal popełnia zbrodnie, bo boi się, że straci władzę. Morduje służących Dukana, następnie przyjaciela Banka. Staje się władcą okrutnym, wprowadza rządy tyrana. Decyduje się na zgładzenie Makdufa, a później postanawia zabić jego żonę i dzieci. Nie potrafi już pohamować żądzy władzy. Jedna zbrodnia rodzi następną. Makbet stał się władcą- tyranem, początkowo był prawym człowiekiem, później zmienił się w mordercę. Za sprawą przepowiedni wierzy, że zdobędzie władz, chciał zmienić się w władcę i mieć nad wszystkim kontrolę. Makbet zmienił świat i otaczającą go rzeczywistość, zmienił siebie, stał się zabójcą. Zmienił zachowanie żony, którą była żądna władzy na równi z mężem.

Hamlet to postać z innego utworu Szekspira. To syn Hamleta i Gertrudy, następca duńskiego tronu. Rozmowa z Duchem sprawiła, że Hamlet zaczął wątpić we wszystkie wartości jakie wyznawał. Postanawia udawać obłęd. Staje się postacią tajemniczą, jest rozdarty wewnętrznie, narastają konflikty. Królewicz przegrywa walkę ze światem, wątpi w sens życia, nie znajduje prawdy o nim. Zemsta na Klaudiuszu niczego nie zmienia. Hamlet nie naprawi tym świata, który jest pełen obłudy i fałszu. Jest samotny, zostaje zbrodniarzem, złem odpowiada na zło.

W "Panu Tadeuszu" Adama Mickiewicza Jacek Soplica w warcholskiego sarmaty, awanturnika, zawadiaki i zbrodniarza przemienia się w pokutnika, żołnierza, emisariusza i przyjmuje imię Robak. Wraca na Litwę i chce zorganizować powstanie, którego celem będzie usunięcie Moskali z Litwy. Soplica agituje szlachtę do udziału w powstaniu. Zostaje ranny w czasie walki z Moskalami, na łożu śmierci wyznaje Gerwazemu, że jest Jackiem Soplicą i uzyskuje jego przebaczenie.

Kordian to tytułowy bohater utworu Mickiewicza. Marzy o wielkim bohaterskim czynie, który nadałby sens jego życiu. Jego monolog na szczycie Mont Blanc to przełom w jego dotychczasowy życiu. Kordian pragnie poświecić się dla ojczyzny, w tym odnajduje cel życia. Pragnie przewodzić Polakom, Polska będzie narodem wybranym w wyzwoleniu narodów Europy spod tyranii monarchów. Kordian formułuje hasło "Polska Winkelriedem narodów". Bohater ponosi klęskę, nie miał realnego programu działania, wierzył, że zabicie cara przyniesie Polsce wolność. Sformułowane przez niego hasło jest ideą nierealną, marzeniem i urojeniem bez szans na realizację.

Świat chce zmienić Judym z "Ludzi bezdomnych" Stefana Żeromskiego. Judym sprzeciwia się otoczeniu. Poczuwa się do odpowiedzialności za zło i niesprawiedliwość na świecie. Chce pomagać ludziom biednym, przyjął, że jego obowiązkiem społecznym jest poprawa bytu najbiedniejszych. Uważał, że lekarz musi pomagać nie tylko ludziom bogatym, ale i biednym. Judym uważa, że jest odpowiedzialny za losy biedoty i ogrom krzywdy. Mówi do Joasi: "Ja musze rozwalić te śmierdzące nory. Nie będę patrzał, jak żyją i umierają ci od cynku. Przecie to ja jestem za to wszystko odpowiedzialny ! Ja jestem !". Judym traktuje swój zawód lekarza jako posłannictwo. Uważa, że ma dług wobec klasy społecznej, z której się wywodzi, bo jemu udało się zdobyć wykształcenie, a innym przedstawicielem tej warstwy nie powiodło się. Judym czuje na sobie obowiązek spłacenia tego długu: "Otrzymałem wszystko, co potrzeba, musze to oddać, com wziął. Ten dług przeklęty..."Chce pomagać najbiedniejszym, wyrzeka się szczęścia osobistego, odrzuca miłość, nie chce zakładać rodziny, bo boi się, że wtedy porzuci pracę społeczną. Judym nie decyduje się na małżeństwo z Joasią, dochodzi do wniosku, że nie może pogodzić misji społecznej z życiem osobistym. Odtrąca miłość Joasi, nie myśli o tym, jak bardzo ja rani. Chce być sam, chce poświęcić się pracy dla idei i nikt nie może go przed tym powstrzymać: "Muszę wyrzec się szczęścia. Muszę być sam jeden. Żeby obok mnie nikt nie był, nikt mię nie trzymał !". Zostaje sam niczym rozdarta sosna, na której spoczęły jego oczy po rozstaniu się z Joasią. Judym słyszy obok siebie "płacz samotny, jedyny, płacz przed obliczem Boga. Nie wiedział tylko kto płacze. Czy Joasia ?- Czy grobowe lochy kopalni płaczą ? Czy sosna rozdarta ?" Sosna jest symbolem jego rozdartej duszy. Judym szukał właściwej drogi w życiu, wziął odpowiedzialność za losy innych ludzi. Walczył z nędzą najbiedniejszych, proponował na odczycie lekarzy warszawskich utopijny program na rzecz poprawy bytu bezdomnych. Być może decyzja o rozstaniu z Joasią była konieczna, aby pomóc innym ludziom.

Przełomowym momentem w życiu Jima, bohatera powieści "Lord Jim" Josepha Conrada był wypadek na "Patnie". Jeden jedyny raz postąpił niewłaściwie i przez wiele lat ponosił konsekwencje tej chwili. Jim naruszył jedną z elementarnych zasad marynarskiego kodeksu. Przekonany, że statek za chwilę zatonie, w chwili słabości wyskoczył za burtę, by się ratować. Jim nie pojmował dlaczego uległ chwili słabości, przyznał się do winy. Nigdy nie wybaczył sobie tego, co zrobił, chociaż chciał pogodzenia się ze światem i samym sobą. Za wiarę w ludzi i idealizm zapłacił najwyższą cenę- własnego życia. Odrzucił miłość kobiety, która go kochała. Śmierć Jima jest przejawem klęski fizycznej i zwycięstwem moralnym. Lord Jim był tajemniczym człowiekiem, sam dla siebie był zagadką.

Powieść przedstawia wewnętrzny świat Jima, jego marzenia i złudne wyobrażenia o osobie i świecie. Lord Jim cały czas zmagał się z sobą, jego psychika była bardzo skomplikowana. Bohater często marzył o wielkich czynach, do których spełnienia czuł się powołany. Wolał marzyć niż trzeźwo oceniać rzeczywistość.

W przytoczonych lekturach bohaterowie chcieli zmieniać świat, ale nie zawsze im się to udawało, często musieli wyrzec się szczęścia osobistego i dokonywać wyboru między równorzędnymi wartościami. Byli odpowiedzialni za los swój oraz innych ludzi i wierni raz przyjętym zasadom, które niekiedy ich zgubiły.