Wiek XIX to czas epoki romantyzmu, zdominowany przez związane z ideałem serca i duszy wielkie namiętności, uniesienia patriotyczne oraz walki narodowo-wyzwoleńcze.
Romantyzmem określa się stanowisko i pogląd życiowy, który odrzuca realizm i empiryzm na rzecz zmysłowości, intuicji i uczuć. Romantykiem nazywa się jednostkę, która bezgranicznie wierzy w swe ideały, nawet wbrew rozsądkowi i logice.
Bohater powieści poetyckiej G. Byrona jest młodym, tajemniczym wenecjaninem, który przybywa do Grecji opanowanej przez muzułmanów. Jest on postacią bardzo zagadkową, bowiem nikt nie zna jego prawdziwego imienia, nikt nie zna jego przeszłości, ani powodu, dla którego przyjechał do Grecji. Posługuje się on przydomkiem nadanym przez Turków, którzy wołają na niego Giaur, co oznacza innowiercę, chrześcijanina.
Giaur zakochuje się tam w muzułmańskiej niewolnicy Leili, która należy do haremu tureckiego baszy, Hassana. Dziewczyna odwzajemnia uczucie Giaura, za co spotyka ją okrutna kara. Niewierność według tureckich zwyczajów jest karana śmiercią poprzez utopienie. W ten sposób ginie również Leila. Giaur nie może się pogodzić z losem, jaki spotkał jego ukochaną. Postanawia pomścić jej śmierć. Organizuje on grupę zbójców, na której czele staje i napada na orszak Hassana. W pojedynku zabija baszę tureckiego, jednak owa pomsta nie przynosi mu satysfakcji. Resztę życia spędza w samotności, ukryty w klasztornej celi. Tam oddaje się refleksjom dotyczącym jego krwawego występku. Okazuje się, że zabicie Hassana nie przywraca życia Leili i nie przynosi ulgi. Wspomnienia napawają go bólem serca i wewnętrznym rozdarciem. Dopiero śmierć kończy męczarnie duchowe bohatera.
Kontynuacją bohatera byronicznego jest postać Mickiewiczowskiego Konrada Wallenroda. Jest to figura równie tajemnicza, osamotniona, nie pogodzona ze światem, jak Giaur. Jednakże bohater wallenrodyczny decyduje się poświęcić miłość do kobiety na rzecz obrony ojczyzny.
Konrad Wallenrod, jako mały chłopiec zostaje porwany przez Krzyżaków i wychowany na jednego z nich. O swym litewskich korzeniach dowiaduje się od starego Litwina, śpiewaka Halbana. Starzec wskrzesza w Konradzie patriotyczne uczucia, pielęgnuje jego miłość do Litwy oraz podżega go do pomszczenia losu swej rodziny i ojczyzny.
Młodzian, który wówczas nosi imię Waltera Alfa przy pierwszej sposobności porzuca zakon krzyżacki i ucieka do swej prawdziwej ojczyzny. Na Litwie zakochuje się w córce księcia Kiejstuta, Aldonie i wkrótce ją poślubia. Jednak ich małżeńska idylla nie trwa długo, ponieważ nadciąga wojna z Krzyżakami. "Szczęścia w domu nie znalazł, bo go nie było w ojczyźnie". Konrad zdaje sobie sprawę o przewadze Krzyżaków nad Litwinami i wie, że jego kraj nie ma szans na zwycięstwo. Jedynym sposobem jest spisek. W związku z tym wraca do szeregów zakonu krzyżackiego jako Konrad Wallenrod, zdobywa ich uznanie i szacunek. Później odwleka termin wojny z Litwą, a w jej toku działa na niekorzyść Krzyżaków, w wyniku czego przegrywają z kretesem . Niestety zdrada Konrada została wykryta, co przypłaca samobójczą śmiercią.
Sytuacja Konrada Wallenroda jest tragiczna. Musi dokonać wyboru między dwoma równorzędnymi racjami- między miłością do ojczyzny, a miłością do kobiety. Każda jego decyzja ma tragiczne konsekwencje. Ostatecznie Konrad poświęca swoje życie prywatne dla kraju. Gdyby wybrał życie przy boku ukochanej kobiety, również nie byłby szczęśliwy. Wyrzuty sumienia związane z odwróceniem się od dramatycznej sytuacji ojczyzny nie pozwoliłyby mu na spokojne, ustabilizowane życie rodzinne. Tragiczne losy kraju spowodowane porażką w wojnie Krzyżakami przypominałyby mu o jego egoistycznej decyzji.
Podobnie jak Giaur, Konrad - bojownik w sprawie narodu posługuje się metodami niegodnymi prawdziwego, honorowego rycerza. Jego postępowanie jest dwuznaczne moralnie; choć jego idea jest piękna i słuszna, środki, służące do realizacji jego celu są niehonorowe i złe . Aby zwyciężyć i nie zaprzepaścić przyszłości Litwy, działa w sposób nieetyczny. Wybiera taktykę sprzeczną z kodeksem rycerskim, która opiera się na kłamstwie, spisku i zdradzie.
