Biblia jest jednym z najstarszych tekstów literackich. Powstała około 3000 lat temu i została napisana przez wielu różnych autorów. Składa się ze Starego i Nowego Testamentu. Stary Testament powstawał między XIII a I wiekiem p. n. e. i obejmuje 46 ksiąg. Z kolei Nowy Testament został napisany na przełomie I i II wieku po Chrystusie i zawiera 27 ksiąg. Biblia jest nazywana " księgą nad księgami", ponieważ znajduje się w niej całe bogactwo różnych teksów bardzo zróżnicowanych gatunkowo. Teksty biblijne są unikalne, mówią o ludzkim życiu i tym, co człowieka najbardziej obchodzi, mają charakter ponadczasowy. Mimo upływu czasu Biblia nie traci nic ze swej aktualności. Przełożona na tysiące języków, jest księgą, po którą sięgają miliony ludzi na całym świecie. Biblia jest od wieków również inspiracją dla artystów i myślicieli. Z niej tematy do swoich prac czerpią malarze, rzeźbiarze, pisarze czy muzycy. W mojej pracy pragnę pokazać, w jaki sposób Biblia funkcjonuje w naszej kulturze i jakie odwołania czynili do niej artyści.
Na przykład czyniono nawiązania do motywu stworzenia świata. Artyści byli zafascynowani Bogiem Stworzycielem i próbowali przedstawić, w jaki sposób mogła wyglądać kreacja świata. Takim słynnymi malowidłami, które przedstawiają moment stworzenia człowieka są freski z Kaplicy Sykstyńskiej namalowane przez renesansowego artystę Michała Anioła. Do motywu stworzenia świata nawiązuje też mistrz z Czarnolasu w słynnymi i niezwykle podniosłym utworze " Czego chcesz od nas Panie". W wierszu tym podmiot liryczny chwali Boga za to, że stworzył tak piękny świat. Bóg jest tu przedstawiony jako doskonały architekt, który zaplanował wszystko, wykreował cały świat i się nim opiekuje. Podmiot liryczny stwierdza: " Tyś Pan wszelkiego świata, tyś niebo zbudował i pięknymi gwiazdami ślicznieś wyhaftował. Tyś fundament założył nieobeszłej ziemi i przykryłeś jej nagość zioły rozlicznemi."
Innym niezwykle popularnym motywem pojawiającym się w związku z Biblią są słowa zaczerpnięte z Księgi Koheleta. Chodzi o słynną sentencję: " Vanitas vanitatum et omnia vanitas", co oznacza "Marność nad marnościami i wszystko marność." Kohelet w swej księdze, zwanej również Księgą Mądrości, pragnie zwrócić uwagę, że nie ma nic trwałego na świecie i wszystkie dobra ziemskie przemijają. Motyw ten podejmowało wielu pisarzy późniejszych epok, zwłaszcza popularny był on w średniowieczu. Powoływano się na tę maksymę po to, by wskazać, że człowiek nie powinien troszczyć się o dobra ziemskie, ale o własną duszę. Tak naprawdę bowiem śmierć czeka wszystkich śmiertelników, śmiertelników na Sądzie ostatecznym będą się liczyły dobra uczynki, a nie zajmowane na ziemi stanowiska i dobra materialne. Motyw marności ziemskiego życia pojawia się na przykład w średniowiecznym utworze " Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią". W utworze tym anonimowy autor pokazał spotkanie uczonego ze śmiercią, która została przedstawiona jako oszpecona kobieta ( nie ma oczu, nosa, ciała). Roztacza ona przed Polikarpem wizję "tańca śmierci". Mówi, że do swego tanecznego korowodu zabiera wszystkich niezależnie od wieku, godności, stanu majątkowego. Nie ma więc powodu, by gromadzić sobie dobra na ziemi. Wszyscy i tak w momencie śmierci zostaniemy ze sobą zrównani. Nasze ziemskie życie jest marnością.
Bardzo popularne jest też w literaturze i innych sztukach odwołanie do motywu Hioba. Zwłaszcza artyści odwoływali się do tematu niezawinionego cierpienia. Przykładem mogą być tu "Treny" Jana Kochanowskiego. W tych utworach ojciec rozpacza po śmierci ukochanej córeczki Urszulki. Nie może on sobie wytłumaczyć, dlaczego się to stało. Uważa, że spotkała go wielka krzywda. W przeciwieństwie do Hioba, poeta nie może przyjąć ze spokojem bólu, który na niego spadł. Cierpienie doprowadza do kryzysu światopoglądu poety i do zwątpienia we wszystkie wartości. Nie wierzy już w mądrość, ani cnotę, które miały uchronić go przed cierpieniem. Ból po stracie dziecka sprawia też, że złorzeczy on Bogu za to, że zesłał na niego taki cios i to właśnie w najmniej spodziewanym momencie. Dopiero po wielu zmaganiach z sobą udaje się podmiotowi lirycznemu pogodzić ze swym nieszczęściem.
Bardzo wiele w literaturze i innych sztukach znajduje się odwołań do życia Chrystusa, a zwłaszcza do jego męki, śmierci i zmartwychwstania. Motyw ten funkcjonuje na wiele sposobów.
Po pierwsze istnieją odwołania do ostatnich dni życia Jezusa. Na przykład w malarstwie jest wiele przedstawień obrazujących Chrystusa modlącego się w Ogrodzie Oliwnym, czy umierającego na krzyżu. Ciekawy, choć można również powiedzieć, że szokujący, jest obraz Salvadora Dali zatytułowany "Le Christ de Gale". Przedstawia on postać Chrystusa rozpiętego na krzyżu. Twarz Zbawiciela ma rysy twarzy małżonki malarza. Niektórzy malarze próbowali przedstawić ostatnie spotkanie Jezusa z uczniami podczas spożywania wspólnej paschy. Słynnym obrazem przedstawiającym to wydarzenie jest " Ostatnia wieczerza" Leonarda da Vinci.
Również reżyserzy często sięgali po historię Chrystusa. Jest wiele ekranizacji życia Jezusa z Nazaretu. Najnowszą opowieścią filmową o męce Zbawiciela świata jest "Pasja" Mela Gibsona. Zrealizowana z wielki rozmachem produkcja, zaskakuje sposobem, w jaki zostały ukazane ostatnie godziny życia Boga- Człowieka. Przede wszystkim uderza bardzo realistyczny obraz i to, że reżyser nie szczędzi widzowi mocnych, brutalnych scen, zwłaszcza podczas biczowania. Film ten porusza swoją prawdziwością. Sprawia również, że możemy zastanowić się głębiej nad męką Zbawiciela i spróbować sobie wyobrazić, jak wielkie cierpienie musiał znosić Chrystus, by wybawić ludzi od śmierci wiecznej.
Do tego fragmentu Biblii, który opisuje ostatnie godziny życia Chrystusa nawiązuje też na przykład M. Bułhakow w swej książce "Mistrz i Małgorzata." Powieść ta ma trzy plany. Pierwszy z nich jest realistyczny a wydarzenia rozgrywają się w Moskwie. Drugi plan jest drugi fantastyczny i dotyczy działalności Wolanda i jego diabelskiej świty. Trzeci plan obejmuje wydarzenia historyczne i nawiązuje właśnie do Biblii. Ciekawe w tej powieści jest to, że pisarz, zajmując się historią Jezusa, który tu nazywany jest Jezusa Ha Nocri, przede wszystkim skupia się na sylwetce Piłata i opisuje jego rozterki związane z tym, jak postąpić z Jezusem.
Lecz nie tylko los Chrystusa zajmował artystów. Wielu twórców zwróciło uwagę na postać Maryi. Próbowano pokazać lub opisać jej uczucia, gdy musiała ona patrzeć na mękę i śmierć swego syna. Wizerunek Matki Bolejącej jest częstym motywem wykorzystywanym w malarstwie i rzeźbie. Wystarcz przypomnieć słynną Pietę Michała Anioła przedstawiającą Maryję trzymającą w ramionach ciało zmarłego Jezusa.
Motyw Matki Boleściwej często pojawia się w literaturze. Na przykład w wierszu średniowiecznym " Posłuchajcie bracia miła". Utwór ten opisuje cierpienie Maryi, która stoi bezradna pod krzyżem i musi patrzeć na mękę swego dziecka. Nie może mu w żaden sposób ulżyć w cierpieniu i ta bezradność powoduje, że skarży się na swój los. Ma żal do anioła Gabryjela, że nie powiedział jej w czasie zwiastowania, jak trudną misję Bóg jej przeznaczył. "Lament świętokrzyski" to jeden z najpiękniejszych i najbardziej przejmujących opisów cierpienia matki, która patrzy na śmierć ukochanego dziecka.
Chrystus umierając na krzyżu, wypowiedział do Jana słowa: " Synu, oto matka twoja." W ten sposób jakby dał ludzkości Maryję za matkę i pośredniczkę, która może wybłagać ludziom potrzebne łaski. Ten biblijny fragment został również wykorzystany przez artystów. Bardzo popularne są pieśni, w których wierni proszą właśnie Matkę Boską o wstawiennictwo u syna i wybłaganie potrzebnych łask. Tekstem literackim, który ma również takie przeznaczenie jest "Bogurodzica", w której zborowy podmiot liryczny zwraca się do Bożej Rodzicielki i do Jana Chrzciciela, by byli właśnie pośrednikami między ludźmi a Bogiem w niebie.
Nie sposób przedstawić wszystkich zależności między Biblią a innymi dziedzinami sztuki. Artyści od wieków czerpali z tego arcydzieła literatury europejskiej i nic dziwnego, gdyż jest ona niewyczerpaną skarbnicą motywów i rozmaitych historii. Z pewnością też jeszcze długo będzie stanowiła istotne źródło nawiązań i inspiracji dla wielu pokoleń malarzy, rzeźbiarzy, pisarzy czy muzyków.
