Bolesław Prus (jest to pseudonim Aleksandra Głowackiego herbu Prus) urodził się 20 VIII 1847 roku w Hrubieszowie, w rodzinie dworskiego ekonoma o szlacheckich korzeniach. Wybitny powieściopisarz i nowelista. Rodziców stracił wcześnie, został oddany pod opiekę starszego brata Leona, działacza stronnictwa "czerwonych". Wychowywał się u krewnych w Puławach, Lublinie, Siedlcach i Kielcach. Trafił pod opiekę babki Marcjanny Trembińskiej w Puławach, a później do Domiceli z Trembińskich Olszewskiej w Lublinie. W wieku szesnastu lat porzucił gimnazjum, by uczestniczyć w powstaniu styczniowym, był ranny, znalazł się w wiezieniu w Lublinie, gdzie po zwolnieniu zdał maturę i przez dwa lata studiował na wydziale matematyczno- fizycznym Szkoły Głównej. Wyrokiem sądowym został pozbawiony szlachectwa. W 1868 wyjechał po dwu latach nauki przerwał studia s Szkole Głównej i zapisał się na naukę w Instytucie Rolniczo- Leśnym w Puławach. Nauki nie ukończył. Zamieszczał utwory satyryczne, pierwsze nowele oraz słynne "Kroniki" w "Kurierze Warszawskim", które uczyniły go jednym z najznakomitszych polskich publicystów nie tylko doby pozytywizmu. Pracował nad własną teorią literatury i kompozycją powieściową, co wyraziło się m.in. w rozprawie o "Ogniem i mieczem" (1884) oraz w polemice z Aleksandrem Świętochowskim "Słówko o krytyce pozytywnej" (1890). Od 1882 roku był stałym bywalcem Nałęczowa, gdzie powstało wiele jego utworów. Wydał m.in.: To i owo (1873), Przygoda Stasia (1879), Anielka (1880), Powracająca fala (1880), Michałko (1880), Nawrócony (1881), Antek (1881), On (1882), Grzechy dzieciństwa (1883), Szkice i obrazki (1885), Placówka (1885), Lalka (1890), Emancypantki (1894), Faraon (1897), Widzenie (1900), Ze wspomnień cyklisty (1903), Wojna i praca (1907), Dzieci (1909). Dorobek dziennikarski Prusa jest ogromny, obejmuje dwadzieścia tomów samych "Kronik". "Kroniki" stanowią encyklopedię życia Warszawy. "Wiadomości o sprawach społecznych przeplatają się tutaj na pozór beztrosko z uwagami o życiu całej Polski, a niekiedy i Europy, opatrzone komentarzami bardzo nieraz głębokimi i zabarwione obficie pierwiastkami komicznymi w najrozmaitszych odmianach. Równocześnie pozwalają one obserwować postawę publicysty, której znajomość, podobnie jak korespondencja w wypadku innych pisarzy, co jest tym ważniejsze, że Prus listów pisywał bardzo niewiele." (J. Krzyżanowski, "Dzieje literatury polskiej", Warszawa 1972, s. 385).
Lalka" ukazywała się na łamach "Kuriera Codziennego" od 29 września do 24 maja 1889 roku. W 1890 roku opublikowano pierwsze wydanie książkowe. Bolesław Prus w "Lalce" przedstawił licznych przedstawicieli wszystkich warstw społecznych obojga płci, różnych zawodów i wyznań. Akcja powieści dzieje się w Warszawie, w Zasławku i w Paryżu. Akcja powieści toczy się w latach 1878- 1879, po podpisaniu w San Stefano traktatu między Rosją i Turcją, kończącego wojnę na Bałkanach. Akcja powieści w wielu fragmentach zawiera liczne retrospekcje, szczególnie w "Pamiętniku starego subiekta". Wspomina tam wojny napoleońskie, powstanie listopadowe, lata trzydzieste XIX wieku, Wiosnę Ludów i powstanie styczniowe. Fabuła "Lalki" obejmuje okres prawie pięćdziesięciu lat. Miejscem akcji jest przede wszystkim Warszawa, ale również Zasławek, Skierniewice i Paryż. Akcja powieści toczy się na dwóch planach głównych. Pierwszy to opis wydarzeń współczesnych: miłości Wokulskiego do arystokratki Izabeli Łęckiej. Drugi to "Pamiętnik starego subiekta", wplatany w tekst powieści, będący jednym ze sposobów prezentacji świata przedstawionego. Pamiętnik Rzeckiego wprowadza wydarzenia z tzw. przedakcji, informuje o losach Wokulskiego i własnym udziale w kampanii węgierskiej w czasie Wiosny Ludów, wprowadza do utworu Warszawę i jej mieszkańców, komentuję akcje właściwą. Powieść ukazuje anachroniczną strukturę społeczną, pokazuje bezradność programu organicznikowskiego, bezradność jednostek twórczych, przytłoczonych pychą i egoizmem arystokracji. Współcześni przyjęli "Lalkę" bez entuzjazmu. Dopiero młodsi krytycy (Wacław Nałkowski, S. Brzozowski, Ludwik Krzywicki) odczytali powieść Prusa z należytą uwagą. Krzywicki pisał: "Jak Dickens w Anglii, Balzac we Francji, tak Prus u nas stanie się świadectwem natury historycznej, świadectwem, które dalekim pokoleniom opowie, jak żyli ludzie życiem powszednim w Polsce w drugiej połowie XIX wieku. Bohaterzy w powieści są zmyśleni, ale ich otoczenie codzienne i tryb życia, bieg myśli są plastyczną rzeczywistością."
Dziś "Lalka" uchodzi za najlepszy polski utwór powieściowy, najbardziej europejską powieść polską. Została przełożona na piętnaście języków. "Lalka" jest panoramiczną powieścią realistyczną, której wartość zwiększają dodatkowe zabiegi kompozycyjne. Tłem wydarzeń jest wielkie miasto, wiernie opisane. Warszawa została opisana z zachowaniem topografii. Prus zamieszcza w powieści Łazienki, Krakowskie Przedmieście, Powiśle, nalewki, Służewiec. Wraz z bohaterami oglądamy autentyczne wystawy sklepowe, bierzemy udział w balach, spektaklach, które naprawdę miały miejsce. Wydarzenia, które zamieszcza Prus w powieści są rzeczywiste, zgodne z informacjami zamieszczonymi w ówczesnej prasie. Prus wprowadza dwugłos narracji, główny tok wydarzeń przedstawia narrator trzecioosobowy, obiektywny. Relacje o wydarzeniach poznajemy z dwóch źródeł: od głównego, trzecioosobowego narratora i z pamiętników subiekta. Przedstawione wydarzenia poznajemy z dwóch punktów. Pamiętnik charakteryzuje Rzeckiego i mentalność ludzi tamtej epoki. Powieść ma kompozycję otwartą. Prus wprowadza wiele epizodów, nie zawsze je kończy, pozostawia niejasne zakończenie, nie wiemy co stało się z Wokulski. Czy Wokulski popełnił samobójstwo, czy wyjechał do Paryża do profesora Geista, czy udał się w wielką podróż do Indii, Chin i Ameryki, skłania to czytelnika do zastanowienia się nad losami głównego bohatera. Prus przedstawia swoich bohaterów bezpośrednio i pośrednio, ujawnia odbiorcom związek między psychiką a działaniem człowieka. Główne postacie są przedstawiane za pomocą kontrastowych cech. Język powieści jest zróżnicowany. Zależny jest od wykształcenia, pozycji społecznej i środowiska poszczególnych postaci. Ważną rolę w budowie "Lalki" odgrywają elementy humoreski, powieści satyrycznej, historycznej, nawet fantastycznej. W całości można wyróżnić:
watek główny- dzieje Wokulskiego,
wątki uboczne- historia Rzeckiego, Łęckich, Minclów, Krzeszowskich, Ochockiego, Starskiego,
epizody- proces o lalkę, spotkanie z profesorem Geistem itd.
Świat postaci w "Lalce":
Stanisław Wokulski- czterdziestopięcioletni bogaty kupiec galanteryjny. Wokulski pochodził ze zubożałej szlachty, ciężko pracował. Jako młody chłopak, w 1860 roku był subiektem w kawiarni Hopfera, gdzie służył gościom. Udzielał korepetycji. Zdecydował się kształcić, wstąpił do Szkoły Przygotowawczej. W 1863 roku Wokulski przerwał naukę, by wziąć udział w powstaniu, a po jego klęsce został zesłany w okolice Irkucka. Wokulski ożenił się z wdową po Minclu, Małgorzatą. Po śmierci Minclowej, odziedziczył sklep i trzydzieści tysięcy rubli. W Rosji dorobił się milionowej fortuny. Jest właścicielem sklepu i kamienicy. Zakochuje się w Izabeli Łęckiej. Miłość ta doprowadza go do upadku psychicznego i próby samobójstwa.
Izabela Łęcka- młoda arystokratka, kobieta wyrachowana i dumna. Zapatrzona w siebie, zimna jak lalka. Nie szanuje pracy, gardzi uczuciami Wokulskiego, traktuje go z lekceważeniem. Liczą się dla bogactwo i luksusy, od dzieciństwa jest do tego przyzwyczajona. Ludzi traktuje z wyższością, przez pryzmat pochodzenia arystokratycznego. Izabela bawi się mężczyznami, drwi ze Stanisława, jest dla niej zwyczajnym kupcem. Dama wyniosła, egzaltowana, popada w uniesienia nad sobą, egoistka.
Tomasz Łęcki- ojciec Izabeli, człowiek mający wysokie mniemanie o sobie. Arystokrata, który roztrwonił majątek.
Ignacy Rzecki- subiekt w sklepie u Wokulskiego. Mieszka w małym mieszkanku za sklepem. Człowiek sumienny i pracowity. Żyje przeszłością, darzy uwielbieniem ród Bonapartych. Brał udział w Wiośnie Ludów na Węgrzech i w powstaniu styczniowym.
Baronowa Zasławska- szlachetna i mądra kobieta, przychylnie nastawiona do Wokulskiego, z jego stryjecznym dziadkiem łączył ją kiedyś romans. Szanowana, gospodaruje rozsądnie swoim majtkiem, pomaga chłopom.
Baronowa Krzeszowska- intrygantka, skłócona z sąsiadami, szykanująca studentów.
Baron Krzeszowski- żyje ponad stan, tonie w długach, chce rozwodu, na który nie zgadza się baronowa Krzeszowska.
Pani Stawska- ideał uczciwości i pracowitości. Mieszkała w kamienicy Łęckich. Rzecki chciał ja wydać za Wokulskiego, sam był w niej zakochany. Darzy uczuciem Wokulskiego, lecz on kocha inną kobietę.
Kazio Starski- arystokrata, bawidamek, uwodziciel i rozpustnik. Cyniczny, pozbawiony zasad moralnych, utracjusz pogrążony w długach. Ucieka za granicę.
Julian Ochocki- młody naukowiec i wynalazca. Jedyną jego pasją jest nauka, chce zbudować latającą maszynę. Arystokrata, zafascynowany nauką, chce być sławnym naukowcem. Ukończył studia przyrodnicze i mechaniczne. Nie dba o dobra materialne. W kraju nie znajduje zrozumienia i warunków do pracy, wyjeżdża za granicę.
Hrabina Wąsowska- kobieta inteligentna. Zainteresowana Wokulskim, kobieta wyemancypowana, słynie z licznych romansów.
Geist- profesor, zagłębiony w swojej pracowni w Paryżu. Uważany przez środowisko naukowe za szaleńca. Pragnie namówić Wokulskiego do współpracy.
Mraczewski- flirciarz, świetny sprzedawca.
Klein i Lisiecki- subiekci Wokulskiego.
"Lalka" to powieść społeczna, psychologiczna oraz utwór o miłości. Jest powieścią panoramiczną, prezentuje obraz społeczeństwa, sytuacji poszczególnych warstw, miasta i jego mieszkańców. Prus ukazał licznych przedstawicieli wszystkich warstw społecznych.
