,,Powrót Posła" napisany przez Jana Ursyna Niemcewicza powstał w 1790 roku. Dzieło jest przykładem pierwszej polskiej komedii politycznej, która opiera się na konflikcie pomiędzy ugrupowaniem konserwatystów a patriotów ze stronnictwa reformatorskiego. Utwór prezentuje dwie postawy, które odzwierciedlają dwa poglądy na ówczesną sytuację w kraju. Jednym z nich jest postawa zwolenników reform. Reprezentantem są tu Podkomorstwo wraz z synem Walerym. Do grupy tej zalicza się także ich wychowankę Teresę. Drugi pogląd reprezentują konserwatyści, którzy nie chcą zmian. Należą do nich ojciec Teresy Starosta Gadulski, jego żona oraz Szarmancki. Są to postacie, które reprezentują różne spojrzenie polityczne: pozytywne (chcą dobra Polski) oraz negatywne, które zupełnie nie dbają o losy kraju.
Podkomorzy należy do grona oświeconych patriotów i jest wzorem nowoczesnego obywatela. Dla niego Sejm jest właściwa instytucją do podejmowania decyzji wielkiej wagi, jednak zmiana sytuacji w państwie uzależniona jest również od innych obywateli:
,, I my sami byliśmy nieszczęść naszych winą.
Gnijąc w zabytkach, lenistwie i biesiad zwyczaju
Myśleliśmy o sobie, a nigdy o kraju."
Podkomorzy chce służyć krajowi. Jest człowiekiem honorowym, umie zachować się w każdej sytuacji, dba o kontynuowanie narodowej tradycji. Jest przykładem idealnego małżonka, który wychował synów na wzorowych obywateli i może z nich być dumnym:
,, Tęskno mi bez nich, ale w tym chlubę znajduje,
Że każdy mój syn służy, żaden nie próżnuje."
Należy do sarmackiego pokolenia, ale tego starszego, które umiało dobrze oceniać sytuacje w Polsce i własne starania, aby je zmienić. Podkomorzy atakuje zaniedbanie tradycji szlacheckiej, co spowodowało anarchię w państwie i upadek moralności. Jego żona jest dla niego ideałem kobiety, z której powinny brać przykład inne kobiety:
,, Co żyją skromnie, kraj swój nad wszystko kochają,
Obywatelskie cnoty w swych synów wpajają."
Dla niego najważniejsze jest dobro ojczyzny. Jest przekonany, ze na dobre Polsce wyjdzie traktat z Prusami i pomoże to w powstrzymaniu Rosji przed ingerencją w sprawy Polski. Ma nadzieję, że ,, Dom zawsze ustępować powinien krajowi". Bohater to przeciwnik liberum veto oraz wolnej elekcji. Dba o swoją rodzinę, o jej szczęście, ale jednocześnie nie zapomina o ojczyźnie. W zakończeniu utworu Podkomorzy wyraża swoje wielkie życzenie, które kieruje do wszystkich Polaków:
,, Bodajbyśmy, wraz dzieląc pomyślne godziny
Między słodkim staraniem krewnym i domowi,
I tym, co się należy własnemu krajowi,
Cnotliwie wszyscy w zgodzie i jedności żyli
I na szczęście ojczyzny i dzieci patrzyli".
Żoną Podkomorzego jest wzór żony i matki. Podkomorzyna jest kobietą pielęgnującą szlacheckie obyczaje i cnoty. Charakteryzuje się inteligencją, umie zabawnie dogryźć niedorzecznym uwagom politycznym wypowiadanym przez Starostę. Jest z tych kobiet, które:
,, ... umieją szanować święte stadła związki
I pełnia dobrych żon i matek obowiązki".
Najważniejsze jest dla niej dobro rodziny, ,, cnoty domowe" oraz tradycja.
Walery jest synem Podkomorzego, jest posłem w sejmie, aktywnie działa w różnych dziedzinach życia politycznego kraju. Wychował się w tradycji szlacheckiej i patriotyzmie. Dla niego w życiu najważniejsze są takie wartości jak: miłość, honor, uczciwość. Ma ogromny szacunek dla rodziców i jest na prawdę szczerze zakochany w Teresie, z którą chce się ożenić. Wybrał ją, ponieważ pasuje do niego pod względem przekonań. Jest wiernym sługa kraju, co stanowi dla niego obowiązek patriotyczny. Wie, ze jest szlachcicem, jednak tym lepszym, który jest patriotą i troszczy się o dobro ojczyzny. Kiedy rozmawiał z Szarmanckim to starał się mu wytłumaczyć, co jest najważniejsze dla niego?
,, Pamiętać, żeś Polakiem, żeś obywatelem,
Żeś najpierwsze twe winien ojczyźnie usługi".
Ten młodzieniec jest idealnym młodym Polakiem, wzorem patriotyzmu oraz moralności ludzkiej.
Wybranką Walerego jest Teresa. Charakteryzuje się mądrością, rozwagą, dojrzałym podejmowaniem decyzji. Nie kocha Szarmanckiego i stara się go trzymać na dystans. Nie imponują jej jego puste przysięgi. Ona kocha tylko Walerego i jest mu oddana wiernie, doskonale umie wybrać dobro od fałszu. Oczywiście jest również na tyle mądra, ze wie, na co ją stać i jaką ma wartość.
Najważniejsza chyba postacią w utworze jest Starosta Gadulski. Jest konserwatystą, zaciekle broniącym przywilejów szlacheckich. To typowy Sarmata. Nie jest człowiekiem honoru, dba tylko o pieniądze i własne dobro. Z tego powodu nie chciał małżeństwa Teresy z Walerym. Ożenił się po raz drugi ze względów majątkowych, a w jego małżeństwie nie ma miłości i zrozumienia. Jest gadatliwy, kłótliwy i zrzędzi. Nie zna się na polityce, a wszystko, co mówi na ten temat jest śmieszne. Jest zacofany, niewykształcony i zaślepiony "złotą wolnością" szlachecką. W sprawie wojny między Rosją a Austrią mówi bezsensownie o Turcji:
,, ... ta wojna, która się wokół nasz szerzy,
Potrwa - może się mylę - albo mniej lub więcy
Potrwa - lat osiemnaście i dziewięć miesięcy;
Potem zgodzą się, jak się każdy już zamorduje.
Bo zwyczajnie po wojnie pokój następuje".
Jego sądy są bezpodstawne i każde kolejne zdanie ośmiesza go coraz bardziej, bo zupełnie nie wie nic na temat stosunków międzynarodowych. Podobną wiedzę, czyli żadną ma na temat sojuszników Polski:
,, Polska nigdy się z nikim łączyć nie powinna;
A jeżeli koniecznie o przymierze chodzi,
Niech się z dalekim łączy, co jej nie zaszkodzi.
Hiszpanią, Portugalią, nawet z Ameryką ...".
Gadulski sprawuje dwa urzędy publiczne: jest starostą i deputowanym do trybunału. Jest chciwym i egoistycznym pieniaczem, skorym do procesowania się, kłótliwym bez zasad moralnych. Należy do ugrupowania wstecznego i zwalcza wszelkie reformy, krytykując przy tym działania Sejmu Wielkiego:
,, Dlaczego ten rząd? Po co te wszystkie odmiany?
Alboż źle było dotąd?".
Ze łzami w oczach mówi o dawnych czasach, kiedy rządzili Sasi, chce utrzymać wolną elekcję oraz liberum veto, będące "źrenicą wolności". Zupełnie nie przejmuje się obecnością obcych wojsk w kraju. Tęskni za czasami, kiedy można było najeść się i napić do syta i nic nie robić. Jego każda wypowiedź odkrywa jego nieuctwo i zacofanie:
,, Ja, co nigdy nie czytam, lub przynajmniej mało,
Wiem, że tak jest najlepiej, jak przedtem bywało".
Starosta jest niesprawiedliwym i przekupnym urzędnikiem, łakomym na każdy pieniądz. Nie ma zupełnie pozytywnych cech.
Gadulska jest typową "żoną modną". Liczy się dla niej tylko obycie towarzyskie, które jest niczym innym, jak tylko zwykłą grą pozorów. Niestety przenosi się to również na inne sfery życia. Starościna nie zna dobrze języka ojczystego, a francuszczyzna również jest dla niej obca, a zna tylko parę zwrotów. Dowodem jest bilecik jej autorstwa, kompromitujący ją całkowicie:
,, Bardzo jestem rozgniewana, że nie mogę udać się na przyjemne ich śniadanie: głowa źle mi robiła przez całą noc i koszmar przeszkadzał mi zamknąć oko...".
Kiedy tylko może używa makaronizmów i zawsze dostosowuje swój image do każdej sytuacji. Pomimo, ze odrzuca i oburza się n zaloty Szarmanckiego, to w gruncie rzeczy podoba się on jej. Jest dla nie ideałem mężczyzny, obytego w świecie. Liczy się dla niej bogactwo i jest łasa na komplementy. Jest sztuczna i mało prawdziwa. Zupełnie nie interesuje się losami ojczyzny.
Szarmancki jest przykładem typowego fircyka, wychowanego do życia dworskiego. Jego życie wypełnia zabawa i podróże oraz romanse. Jest łowca posagów, nie zna uczucia miłości. Szuka bogatej żony. Jest fałszywy i podstępny, o czym może świadczyć zamówienie portretu Teresy za pieniądze, aby pokazać Waleremu, ze już ta kobieta należy do niego. Tak naprawdę nie dba o uczucia Teresy tylko o jej posag, dzięki któremu mógłby wyjść z licznych długów. Nie chce zmian w kraju, bo to jego zdaniem pogorszy sytuację Polski. Jest megalomanem, który zupełnie nie zna tradycji narodowej. Zaniechał obietnicy danej swemu ojcu i zamiast na sejmy jeździł po świecie dla zabawy:
,, Wołałem przegrać dobra niż pilnować sprawy".
Chłopak ten nie nadawał się do żadnego urzędu, bo był zbyt głupi i gadatliwy. Podróżował po Francji, jednak nie po to, aby się czegoś nauczyć, ale by bawić się i flirtować z kobietami. Zupełnie nie myśli o sytuacji politycznej w ojczyźnie tylko rozpamiętuje swoje romanse i miłostki:
,, Patrzaj, te wszystkie piękne brunetki, blondynki
Płaczą dziś po mnie, jęczą, chorują i mdleją
Każda, że się powrócę, cieszy się nadzieją:
Myli się, będę srogim i nieprzebłaganym".
Szarmancki jest całkowicie negatywna postacią i zaprzeczeniem cnót szlacheckich.
Autor komedii podzielił bohaterów na negatywnych i pozytywnych według swoich poglądów. Jan Ursyn Niemcewicz był aktywnym działaczem politycznym. Zasiadał w sejmie z ramienia stronnictwa postępowego, stawał w obronie mieszczaństwa oraz Komisji Edukacji Narodowej, sprzeciwiał się sarmackim obyczajom, dlatego tak ostro je skrytykował w "Powrocie Posła", czym miał zamiar wpłynąć na postawę obywateli, aby poparli uchwały Sejmu Czteroletniego.
