"Powrót posła" była komedią, która miała na celu krytykę postaw obyczajowych i politycznych. Została napisana na zlecenie i potrzeby propagandowe stronnictwa postępowego w okresie działalności Sejmu Wielkiego (chwilowe przerwanie obrad). Miała na celu wpłynąć na zachowanie posłów, by zaakceptowali Konstytucję. Utwór cieszył się wtedy wielką popularnością.
Przedstawione wydarzenia oraz miłosna intryga nie odgrywają tu znaczącej roli, ale są tylko pretekstem; całość akcji jest wręcz banalnie schematyzowana i uproszczona (do jednej kobiety przypisani są dwaj zalotnicy); Szarmancki jest pretendentem do ręki Teresy, ponieważ ona ma duży posag, a drugi zalotnik Walery, jest w niej zakochany bezinteresownie.
Wydarzenia mają miejsce w trakcie przerwy w obradach sejmowych w 1790 roku. W obradach tych bierze udział Walery, jako poseł oddany ojczyźnie, który teraz powrócił do rodzinnego domu. Cała rodzina Walerego jest zwolennikiem stronnictwa patriotycznego i jego programu oraz obyczajowości (wzór matki, wzór ojca i obywatela, wychowany w patriotyzmie syn, nie dbają o dobra materialne i pomazanie majątku, zaspokaja ich to co posiadają).
Komedia jest przepełniona licznymi dyskusjami o tematyce obyczajowej i politycznej. Podkomorzy propaguje reformy, bohaterowie rozmawiają o najważniejszych problemach dotyczących stanu szlacheckiego, czyli o zasadzie liberum veto i "złotej wolności szlacheckiej", które uznają za główna przyczynę osłabienia Polski. Krytykują samowolę, prywatę oraz egoizm, które pozbawiają Rzeczpospolitą resztek sił i chcą jak najszybciej oswobodzić kraj z obcych wpływów i wyzwolić ją z rak zaborców. Irytuje ich zachowanie Starosty Gadulskiego, który bezsensownie mówi i właściwie pozwala, aby jego żona robiła to, co chce oraz spełnia jej wszystkie zachcianki. Podkomorzy wszystkie swoje słowne obietnice wprowadza wżycie czego dowodem jest uwłaszczenie chłopów w celu uczczenia ślubu Walerego i Teresy.
Szarmanckiemu jest przeciwstawiona postać Walerego. Pierwszy z nich należy wraz z Gadulskim do stronnictwa konserwatywnego. Starosta jest sarmackim szlachcicem, bez zasad moralnych, który dba tylko o pieniądze ( jest w stanie ożenić swoją córkę wbrew jej woli, dla majątku). Jest bezmyślny, zachłanny, kłótliwy i zrzędliwy. Niemcewicz przedstawia go jako totalnego głupca, bez wykształcenia, ograniczonego intelektualnie, pogrążonego w pijaństwie i obżarstwie, rozpustnego. Niestety taki człowiek jest posłem, który popiera wolna elekcję, liberum veto, szlacheckie prawo do konfederacji, co stwarza możliwość dodatkowego zarobku. Szarmancki jest do niego bardzo podobny. Również trwoni majątek rodzinny, podróżuje i widzi w małżeństwie z Teresą możliwość wzbogacenia się. Szybko rezygnuje z jej ręki, kiedy dowiaduje się, iż nie dostanie jej posagu. Pomimo licznych wyjazdów, niczego się nie nauczył i nie dowiedział o świecie.
