1. Mity - przynależność rodzajowa i gatunkowa. Wymień rodzaje mitów, przywołując konkretne przykłady.
    • Mit to opowieść o bogach, stworzeniu świata i człowieka, o dziejach rodów i ludzkich uczuciach. Opowieści takie wyrażały wierzenia danej społeczności, wyjaśniały tajemnice początku - tak kosmosu, jak i człowieka, objaśniały zjawiska zachodzące w przyrodzie oraz pochodzenie nazw przedmiotów. Mity często posługiwały się symbolami. Zbiór takich opowieści nazywamy mitologią.
    • Podział mitów:
      • ze względu na przynależność do danego kręgu kulturowego wyróżniamy mity greckie, rzymskie, słowiańskie i germańskie.
      • ze względu na tematykę wyróżniamy mity kosmogoniczne (wyjaśniające powstanie świata), antropogeniczne (wyjaśniające powstanie człowieka), teogoniczne (przedstawiające dzieje bogów), genealogiczne (przedstawiające historię rodów) i eschatologiczne (ukazujące przemijanie i "życie po śmierci").
  1. Omów zasady polskiej ortografii.
    • Polska ortografia jest oparta na czterech głównych zasadach:
      • zasada fonetyczna - polega na tym, że część wyrazów zapisujemy dokładnie tak, jak je słyszymy (na przykład: woda, pismo, okno, albo, kara itp.)
      • zasada fonetyczna - polega na rozróżnieniu "rz" i "ż", "u" i "ó", "ch" i "h". Pochodzi to z czasów, gdy zaczęły się utrwalać zasady pisowni polskiej, to jest z wieków XIV-XVI.
      • zasada konwencjonalna - polega na umowności w zapisywaniu niektórych słów, na przykład nazw państw, rzek, nazwisk itp.
      • zasada morfologiczna - polega na rozbieżnościach zachodzących pomiędzy mową i pismem, na przykład wieczny (od wieczności) - wietrzny (od wiatru).
  1. Co oznacza stwierdzenie, że język jest systemem otwartym?
    • Język jest zasobem niestałych słów, wciąż się zmieniających. Pojawiają się nowe słowa, a przestarzałe odchodzą w niepamięć. "Odchodzenie" niektórych słów jest wynikiem zmieniającej się mody językowej (np. kajet - zeszyt).
  1. Podaj cechy charakterystyczne epiki i wymień gatunki epickie.
    • W epice pojawiają się dwie formy wypowiedzi: opowiadanie i dialog. Wynika z tego, że typową dla epiki cechą jest fabuła, czyli ciąg zdarzeń, powiązanych ze sobą w sposób przyczynowo-skutkowy. Osoba mówiąca w utworze to narrator. Przykłady gatunków epickich to:
      • powieść (np. Lalka Bolesława Prusa)
      • nowela (np. Janko Muzykant Henryka Sienkiewicza)
      • opowiadanie (np. Pożegnanie z Marią Tadeusza Borowskiego
  1. Objaśnij znaczenie podanych związków frazeologicznych i wyrażeń:
    • pięta Achillesa - frazeologizm wywodzący się z mitologii; oznacza słaby punkt.
    • exegi monumentum - motyw wywodzący się z twórczości Horacego. Dosłownie oznacza: "wybudowałem pomnik", a oznacza pozostawienie po sobie śladu.
    • walka z wiatrakami - to walka z góry skazana na niepowodzenie
    • Dantejskie sceny - tak określamy sceny, w których bierze udział ogarnięty paniką tłum; wyrażenie oznacza sceny pełne śmierci, krwi, bólu.
  1. Cechy dramatu szekspirowskiego na przykładzie Makbeta.
          • zerwanie zasady trzech jedności:
      • miejsca (akcja Makbeta rozgrywa w wielu miejscach: na szkockich wrzosowiskach, w parku przed zamkiem, w komnatach zamków szkockich, na polach walki itd.)
      • akcji (pojawiają się epizody, które nie mają wpływu na rozwój akcji; akcja jest trzywątkowa: polityczna, psychologiczna i fantastyczna)
      • czasu (akcja poszczególnych aktów jest rozdzielona przez luki czasowe, zajmujące nawet kilka tygodnie bądź lat)
          • brak chóru - w dramacie antycznym chór komentował wydarzenia, w dramacie szekspirowskim nie ma tego elementu, czego wynikiem jest wieloznaczność postaw bohaterów. Komentarze odnaleźć można w monologach postaci, przede wszystkim Makbeta (wygłasza on dwa długie monologi; w pierwszym z nich zastanawia się, czy byłby w stanie popełnić morderstwo, drugi zawiera rozważania dotyczące zmiany własnego charakteru, która nastąpiła po popełnieniu morderstwa). Brak chóru dynamizuje również przebieg akcji.
          • zerwanie z zasadą decorum, tzn. stosowności, która nakazywała przy tematyce poważnej używać odpowiedniego, poważnego stylu. Szekspir, wprowadzając do swoich dramatów sceny komiczne, łamię tę zasadę.
          • wprowadzenie scen zbiorowych - w dramacie antycznym występować jednocześnie mogło trzech aktorów, Szekspir wprowadził sceny, w których bohaterów jest dużo więcej - uczty czy bitwy.
          • pokazywanie scen gwałtownych, krwawych, co było niezgodne z zasadami estetycznymi antyku.
          • pogłębienie psychologizmu postaci poprzez próby wniknięcia w głębie ich dusz i ukazywanie zmienności nastrojów.
          • wprowadzenie postaci fantastycznych: zjaw, wiedźm, duchów.
          • grozę sytuacji, w które znajdują się bohaterowie, pogłębiają zwykle zjawiska atmosferyczne, np. burze.
          • język bogaty w środki stylistyczne: metafory, porównania itp.
          • budowa skomplikowana, niejasno określona.
          • wprowadzenie retardacji, czyli scen, które wstrzymują bieg wydarzeń.
  1. Wymień rodzaje archaizmów, występujących w Bogurodzicy.
    • Wiele słów spotykanych w Bogurodzicy to archaizmy, które nie występują w innych utworach. Najważniejsze formy archaiczne występujące w Bogurodzicy to:
      • "Bogurodzica" - wyraz należący do osobliwości słownikowych. Wyraz ten wywodzi się ze staro-cerkiewno-słowiańskiego bogorodica, które jest przekładem greckiego theodokos.
      • "dziela" - jest to polski odpowiednik staro-cerkiewno-słowiańskiego przyimka delja. Oznacza tyle, co "dla".
      • "bożycze" - forma wołacza od mianownika bożyc, oznaczającego "syn Boga".
  1. Wymień i omów pokrótce językowe funkcje tekstu:
    • impresywna (przekonanie odbiorcy do czegoś)
    • ekspresywna (wyrażenie własnych uczuć i emocji)
    • fatyczna (nawiązanie i utrzymanie kontaktu z odbiorcą)
    • konatywna (zrozumienie przekazu)
  1. Omów pochodzenie tragedii antycznej oraz jej budowę.
    • Arystoteles w Poetyce twierdził, że tragedia powstała z dytyrambów - pieśni, które śpiewano by uczcić boga Dionizosa. Według innej wersji tragedia wywodzi się z dramatu satyrowego. Punktem wyjścia była opozycja chóru oraz przewodnika. W Atenach tragedie wystawiano w czasie tzw. Wielkich Dionizjów, czyli świąt ku czci Dionizosa. Działo się to od VI wieku przed naszą erą, a Tespis jako pierwszy wprowadził dialog sceniczny i postać pierwszego aktora. Charakterystyczne cechy tragedii to: poważna tematyka, zasada trzech jedności (czasu, miejsca i akcji), zasada decorum oraz zasada maksymalnie trzech aktorów. Celem tragedii było katharsis, czyli oczyszczenie widza poprzez litość i trwogę.
    • Budowa tragedii antycznej:
      • prolog (monolog lub dialog postaci, w którym następowało przedstawienie głównego tematu)
      • parodos (wejście chóru i jego pierwsza pieśń)
      • epjesodia (kolejny epizody tragedii)
      • stasimony (kolejne pieśni chóru, komentujące wydarzenia)
      • exodus (ostatnia pieśń chóru i jego zejście ze sceny)
  1. Podaj definicję pojęcia "archaizm" i klasyfikację archaizmów.
      • Archaizm to przestarzała, wyszła z użycia forma językowa. Archaizmy dzielimy na:
      • leksykalne (są to słowa, których obecnie się nie używa)
      • fleksyjne (zmieniona gramatyczna forma wyrazów)
      • fonetyczne (zmienione brzmienie wyrazów)
      • semantyczne (zmienione znaczenie wyrazu).
    • Archaizmy można również podzielić również na:
      • całkowite (słowa nieużywane w ogóle, jedynie przez specjalistów z danej dziedziny)
      • częściowe (słowa, które znamy z powiedzeń i przysłów, ale w izolacji ich nie używany (mówimy na przykład: "oddać komuś coś z nawiązką").
  1. Popraw poniższe zdania i wyjaśnij błędy:
    • Idąc przez most, wiatr zerwał mi kapelusz z głowy. - poprawnie: "Kiedy szedłem przez most, wiatr zerwał mi kapelusz z głowy." Błąd polega tutaj na użyciu imiesłowu zamiast całej formy zdaniowej, z czego wynika zmiana podmiotu. W błędnej formie zdanie odczytujemy w następujący sposób: "Wiatr szedł przez most i zerwał mi kapelusz z głowy".
    • Do odjazdu pociągu została mi godzina czasu. - poprawnie: "Do odjazdu została mi godzina". Sformułowanie "godzina czasu" to tautologia, godzina bowiem jest miarą czasu i nie jest konieczne tłumaczenie tego.
    • Kup tego pomarańcza. - poprawnie: "Kup tę pomarańczę." Rzeczownik "pomarańcza" jest formą żeńską, nie męską, błąd więc polega tutaj na zmianie osoby i co za tym idzie niepoprawnej odmianie.
  1. Co to jest wypowiedzenie eliptyczne? Wyjaśnij termin i podaj odpowiednie przykłady.
    • Wypowiedzenie eliptyczne polega na skracaniu wypowiedzi. W skład takiego wypowiedzenia wchodzą: rzeczownik oraz dwa przyimki, dzięki czemu unika się powtórzenia rzeczownika. Przykład: "listy od redakcji i do redakcji" - "listy od i do redakcji".
  1. Co to jest parabola? Wyjaśnij, odwołując się do źródła tego gatunku oraz do literatury współczesnej.
    • Parabola (przypowieść) to utwór epicki, narracyjny, należący do literatury moralizującej. Fabuła paraboli jest schematyczna, podporządkowana prawdom ogólnym (moralnym i filozoficznym), które ma przedstawiać, postaci natomiast pełnią rolę nosicieli tych prawd. Przypowieść posiada dwa znaczenia: dosłowne oraz ukryte, symboliczne bądź alegoryczne. Jest to utwór o charakterze dydaktycznym.
    • Przypowieść była formą wypowiedzi charakterystyczną dla literatury religijnej, początkowo Bliskiego i Dalekiego Wschodu. Często używali jej autorzy biblijni (na przykład: przypowieść o siewcy czy o synu marnotrawnym). Parabole często stosują w swojej działalności kaznodzieje, znajduje użycie również w literaturze parenetycznej. Gatunek ten inspirował wielu pisarzy: Alberta Camusa (Dżuma), Adama Mickiewicza (Księgi narodu polskiego i pielgrzymka polskiego).
  1. Wymień Polaków - laureatów literackiej Nagrody Nobla. Omów twórczość wybranego autora.
    • Henryk Sienkiewicz
    • Władysław Stanisław Reymont
    • Czesław Miłosz
    • Wisława Szymborska
    • Wisława Szymborska (ur. 1923) - to poetka i krytyk literacki, laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1996. Pierwsze wiersze opublikowała w krakowskiej gazecie "Dziennik polski". Pierwszego tomiku jej wierszy (zatytułowanego po prostu Wiersze) nie przyjęto w 1949 roku do druku, ponieważ "nie spełniał wymogów socjalistycznych". Debiutowała tomikiem Dlatego żyjemy, wydanym w 1952 roku. Poetka w swojej twórczości nawiązuje często do tradycji humanistycznej. Pisze nie tylko wiersze, ale również felietony i recenzje. Współpracowala między innymi z "Życiem literackim", krakowskim "Pismem" i "Gazetą Wyborczą". Najważniejsze tomiki poezji Wisławy Szymborskiej to: Wołanie do Yeti (1957), 101 wierszy (1966), Wszelki wypadek (1972), Ludzie na moście (1986), Poezje: Poems (polsko-angielskie wydanie; 1989), Koniec i początek (1993), Widok z ziarnkiem piasku (1996), Sto wierszy - Sto pociech (1997), Dwukropek (2005).
  1. Wymień i omów podstawowe elementy aktu komunikacji językowej.
    • Słowo "komunikacja" pochodzi od łacińskiego communicatio, oznaczającego rozmowę, wymianę, łączność. Komunikacja językowa polega na świadomym, wzajemnym porozumiewaniu się ludzi przy pomocy znaków językowych, uporządkowanych w system. W skład komunikacji wchodzą m.in. elementy językowej kompetencji, nadawczo-odbiorcze czynności (takie jak mówienie, czytanie, pisanie czy słuchanie), tekst oraz system językowy. Komunikacja obejmuje pojedyncze akty językowej komunikacji, nadawcę, tekst i odbiorcę. Komunikat językowy jest to językowy przekaz, wypowiedzenie bądź napisanie informacji, którą chce się przekazać odbiorcy.
  1. Wymień i krótko opisz najstarsze zabytki języka polskiego (do XV wieku).
    • Geograf bawarski - geograficzno-historyczny opis anonimowego autora, sporządzony w Bawarii. Opisuje plemienne terytoria środkowej Europy i te, które zamieszkiwały obszary późniejszego państwa polskiego: Wiślanie, Goplanie, Ledzicy, Ślężanie, Dziadoszanie, Opolanie.
    • Dagome Iudex - dyplom Mieszka I wystawiony dla papieża Jana XV, wystawiony w 990 lub 992 roku. Oddawał on Polskę pod protekcję Stolicy Apostolskiej. Zawiera opis krainy, oddawanej papiestwu, odnotowano nazwy miejscowe.
    • Kronika Thietmara - dokument, zawierający polskie nazwy rzek, grodów i plemion.
    • Bulla gnieżnieńska - bulla protekcyjna wystawiona przez papieża Innocentego II 7 lipca 1136 roku na prośbę Jakuba, arcybiskupa gnieźnieńskiego. Bierze ona w opiekę Stolicy Apostolskiej uposażenie arcybiskupa gnieźnieńskiego. Bulla została przez Aleksandra Brucknera nazwana "złotą bullą języka polskiego". Jest to najstarsze obszerne źródło dziejów języka polskiego. Zawiera 410 polskich wyrazów - nazw miejscowych i osobowych.
    • Księga henrykowska - dokument, zawierający dzieje klasztoru cystersów w Henrykowie. Zawiera pierwsze polskie zdanie: "Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj", które wypowiedział chłop do swojej żony mielącej na żarnach.
    • Bogurodzica - utwór uważany za pierwszą polską pieśń maryjną. Data powstania utworu nie jest znana, ale najczęściej przyjmuje się, że Bogurodzica powstała w połowie trzynastego wieku. Początkowo utwór ten liczył tylko dwie strofy, ale w kolejnych wiekach dodawano do niej następne. Z czasem utwór urósł do ponad dwudziestu zwrotek. Pierwotna, archaiczna część Bogurodzicy była zwrotem do Boga, Maryi oraz Jana Chrzciciela, ale później dopisywane strofy zawierały modlitwy do króla. To nadało utworowi charakter hymnu narodowego. Część archaiczna stanowi arcydzieło polskiej poezji średniowiecznej. Jan Długosz nazywał Bogurodzicę "carmen patrium", czyli pieśnią ojczyźnianą.
    • Kazania świętokrzyskie - jest to 18 pasków pergaminowych, stanowiących fragmenty czterech kart. Jest to pozostałość po jakimś obszerniejszym rękopisie. Utwór ten powstał w pierwszej połowie XIV wieku. Zabytek zawiera zbiór sześciu kazań, z których jedno zachowało się w całości, a pięć w nierównych fragmentach. Kazania te mają charakter wyraźnie intelektualny, pisane są artystyczną prozą, rytmiczną i zrymowaną.
    • Kazania gnieźnieńskie - zbiór dziesięciu kazań w języku polskim. Kazania zostały zapisane na początku XV wieku. Autorem najprawdopodobniej był Łukasz z Wielkiego Koźmina.
    • Psałterz floriański - zawiera zbiór psalmów w językach łacińskim, polskim i niemieckim. Powstał na przełomie XIV i XV wieku i zawiera najstarszy znany przekład polskich psalmów.
    • Biblia królowej Zofii - to najobszerniejszy zabytek średniowiecznej polszczyzny i jedyny pełny przekład Pisma świętego na język polski. Składała się z dwóch tomów. Powstała najprawdopodobniej dla królowej Zofii, żony Władysława Jagiełły. Jej przekład został dokonany około połowy XV wieku. Tekst polski przesycony jest bohemizmami.
    • Psałterz puławski - zawiera przekłady psalmów oraz antyków starotestamentowych. Najprawdopodobniej przeznaczone dla osób świeckich bądź duchownych niższego rzędu.
  1. Wyjaśnij, co to jest neologizm.
    • Neologizm to wyraz, zwrot, forma bądź znaczenie nowo utworzone, nowo powstałe w danym języku. Neologizmy tworzone są zwykle na podstawie wyrazów już istniejących, w zgodzie z zasadami słowotwórstwa. Na neologizmy natknąć się można zarówno w dziełach literackich, jak i wypowiedziach naukowych i publicystyce. Powstają w celu wzbogacenia języka lub celem zastąpienia używanych słów obcego pochodzenia.