Za pomocą języka czyli aktu mowy, ktoś kogoś o czymś powiadamia. Nadawca, to ten, kto emituje dźwięk i nadaje jakiś komunikat. Każdy, kto nadaje komunikat, robi to w jakimś celu. Komunikat ma wpłynąć na Odbiorcę. Odbiorca to ten, do którego jest skierowany komunikat Nadawcy. W każdym akcie komunikacji muszą wystąpić elementy aktu mowy, które wyróżnił Roman Jacobson. Są to: kontekst (rzeczywistość), komunikat, kontakt i kod. Akt mowy zachodzi pomiędzy Nadawcą i odbiorcą. Można go przedstawić na schemacie:
Kontekst (rzeczywistość)
Komunikat
Nadawca -------------------- Odbiorca
Kontakt
Kod
Każdemu elementowi schematu przyporządkowana jest określona funkcja języka:
Funkcja informatywna
Funkcja poetycka
Funkcja ekspresywna --------------------- Funkcja impresywna
Funkcja fatyczna
Funkcja metajęzykowa
Język jest narzędziem, z którego człowiek robi użytek aby coś przekazać. Dlatego każdy element aktu mowy coś znaczy:
- Kontekst: rzeczywistość, o której wypowiada się Nadawca. Najważniejszą funkcją tego aktu komunikacji jest funkcja informacyjna - poznawcza. Występuje ona w tekstach, które mają przekazywać informacje dotyczące otaczającego nas świata. Może to być artykuł naukowy, podręcznik, pismo urzędowe itp.. Dominuje tu zatem język publicystyczny i naukowy.
- Komunikat: sposób jego zorganizowania. Nakazuje Odbiorcy zwrócić na siebie uwagę. Na czoło wysuwa się tutaj funkcja poetycka - estetyczna. W tekście, posiadającym charakter estetyczny, wykorzystywane są środki artystycznego przekazu, zabiegi stylistyczne i środki poetyckie. Tekst tego typu powinien być oryginalny i unikatowy pod względem językowym.
- Kontakt: odpowiada mu funkcja fatyczna, która służy do nawiązania kontaktu z Odbiorcą
i podtrzymywania lub zakończenia go. Tego typu funkcja występuje w komunikacji potocznej (przywitanie się, rozmowa telefoniczna lub pożegnanie się).
- Kod: system znaków, droga, przez którą znak przenika do Odbiorcy (wzrok, słuch, gesty, mimika). Spełnia tu dużą rolę funkcja metajęzykowa - wyjaśniająca. Tłumaczy ona sens kodu nadanego przez Nadawcę. Posiadają ją teksty zajmujące się badaniem języka (lingwistyczne, językoznawcze).
- Nadawca: przyporządkowana mu jest funkcja ekspresywna. Zdradza ona indywidualne, osobiste właściwości mówiącego. Jest to świadome przekazywanie emocji za pomocą środków językowych. Funkcja ta wyraża też odczucia Nadawcy (może to być list lub pamiętnik). Funkcja ta dodatkowo informuje Odbiorcę o pochodzeniu, statusie społecznym, wieku czy płci Nadawcy.
- Odbiorca: przyporządkowana mu jest funkcja impresywna. Nadawca, wysyłając komunikat kształtuje u Odbiorcy określone postawy i zachowania (np.: nakaz, komenda, polecenie, prośba). Funkcję tą wykorzystują teksty podane w formie wołacza - reklamy, zarządzenia, ogłoszenia, znaki (Stój!, Uwaga!) lub zdania wykrzyknikowe o charakterze rozkazującym: Patrz uważnie!
Pozostałe funkcje języka:
- Funkcja generatywna: zdolność tworzenia nieokreślonej ilości tekstu.
- Funkcja kreatywna: funkcja artystyczna.
- Funkcja socjalizująca: wychowywanie, włączenie w obręb społeczeństwa poprzez język.
- Funkcja kulturotwórcza: wiedza zapisana w języku.
- Funkcja stanowiąca: ustawy, akty prawne.
- Funkcja magiczna: magia słów, oddziałująca na rzeczywistość, mająca na celu wpłynięcie na nią. Przykładem może być nadawanie imion, które miały zapewnić lepszą przyszłość dziecku i opiekę bożą: Bożydar (dar Boga), Bogumił (miły Bogu), Jarosław (sławny z ostrości - siły). Funkcję tę zawierają także wszelkiego rodzaju zaklęcia, przekleństwa, formułki magiczne, modlitwy, bajki lub baśnie.
